«جهان اقتصاد» گزارش می دهد پترو‌کوچک‌ها؛ انقلاب کوچکِ بزرگ در صنعت بزرگ نفت
گلناز پرتوی مهر
در دهه‌های اخیر، صنایع پتروشیمی به عنوان ستون مهمی از زنجیره ارزش انرژی شناخته شده‌اند. اما تأسیس و بهره‌برداری از پتروشیمی‌های بزرگ نیازمند سرمایه‌گذاری سنگین، زیرساخت عظیم و ریسک بالا است. در واکنش به این چالش‌ها و با هدف تسریع در منطقه‌ای‌سازی، کاهش هزینه حمل خوراک و محصولات، و ایجاد پتروشیمی در مقیاس محلی، مفهوم پتروشیمی‌های کوچک‌مقیاس مطرح شده است.
این تأسیسات می‌توانند مزایایی مانند کاهش هزینه‌های انتقال، افزایش انعطاف عملیاتی، اشتغال محلی و بهره‌برداری در بازارهای منطقه‌ای را فراهم کنند.
بازار پتروشیمی جهانی در مسیر رشد پیوسته قرار دارد؛ طبق گزارش‌ها، ارزش بازار پتروشیمی در افق ۲۰۳۱ به حدود ۷۲۱ میلیارد دلار خواهد رسید.
اما رشد تقاضا روبه‌رو با چالش‌هایی مانند اشباع ظرفیت، رقابت شدید منطقه‌ای، فشار زیست‌محیطی و افزایش هزینه‌های انرژی و خوراک است.
شرکت‌های بزرگ پتروشیمی در سال‌های اخیر با کاهش حاشیه سود، نیاز به ادغام، بازنگری مدل‌های تولید و کاهش ریسک مواجه شده‌اند.
همچنین روند فشار برای مدل‌های پایدارتر و کاهش انتشار کربن باعث شده است که فعالان صنعت به بهینه‌سازی فرآیندها و کاهش ضایعات توجه کنند.
در این زمینه، پتروشیمی‌های کوچک‌مقیاس به عنوان راهکاری مبتکرانه مطرح شده‌اند که می‌توانند بخشی از چالش‌های صنعت بزرگ را برطرف کنند.
پتروشیمی کوچک‌مقیاس به تأسیساتی گفته می‌شود که ظرفیت تولید آن‌ها در مقیاس کوچک تا متوسط است و معمولاً تولید را در مقیاس منطقه‌ای یا محلی انجام می‌دهند، به جای تمرکز تولید در چند نقطه بزرگ.
این واحدها ممکن است تنها یک یا چند فرآیند کلیدی را انجام دهند (مثلاً تولید اتیلن، پروپیلن یا مشتقات ساده) و نه کل زنجیره پتروشیمی بزرگ.
در حقیقت، مدل کوچک‌مقیاس با تمرکز بر مقیاس مناسب، امکان ورود سرمایه‌گذاران منطقه‌ای یا استانی، تسهیل توسعه در مناطق کمتر توسعه‌یافته و کاهش ریسک را فراهم می‌کند.
یکی از هزینه‌های مهم پتروشیمی بزرگ، حمل خوراک (مثل گاز طبیعی یا نفتا) و محصولات نهایی است.
با احداث واحدهای کوچک‌تر در نزدیکی منابع یا بازار مصرف، هزینه حمل کاهش می‌یابد و حاشیه سود بهبود می‌یابد.
می‌توان از واحدهای کوچک ابتدایی شروع کرد و تدریجاً آن‌ها را گسترش داد یا چند واحد را در کنار هم ادغام کرد، بدون نیاز به سرمایه‌گذاری بزرگ همزمان.
پروژه‌های بزرگ پتروشیمی با ریسک بالا همراه‌اند؛ کوچک‌مقیاس کردن به معنی کاهش ریسک مالی اولیه، قابلیت آزمون و خطا و امکان توقف یا تعدیل آسان‌تر است.
با تمرکز در مناطق کمتر توسعه‌یافته، امکان ایجاد اشتغال محلی، بازتاب اقتصادی منطقه‌ای و توزیع عادلانه‌تر مزایای صنعت فراهم می‌شود.
واحدهای کوچک‌تر می‌توانند نیازهای خاص بازارهای محلی یا محصولاتی با تقاضای محدود را تأمین کنند که برای پتروشیمی‌های بزرگ اقتصادی نیستند.
واحدهای کوچک‌تر محیط مناسب‌تری برای آزمایش فناوری‌های جدید، مواد شیمیایی ویژه، کاتالیزورها و فرآیندهای پاک هستند بدون فشار مالی سنگین.
صنعت پتروشیمی به دلیل صرفه‌جویی در مقیاس بزرگ، مزیت تولید عمده دارد.
واحدهای کوچک ممکن است هزینه تمام‌شده بالاتری داشته باشند مگر با فناوری‌های نو یا مدیریت دقیق انرژی.
خوراک مانند گاز طبیعی یا نفتا باید با قیمت مناسب تأمین شود.
برای واحدهای کوچک، احتمالاً فشار بیشتری روی تأمین خوراک وجود دارد و نیاز به قراردادهای منطقه‌ای و حمایت دولتی احساس می‌شود.
بسیاری از محصولات پتروشیمی نیازمند زنجیره‌ای از فرآیندهای متصل هستند. نبود یکپارچگی کامل می‌تواند کارایی پایین‌تر و هزینه بیشتر در تبدیل‌ها را به همراه داشته باشد.
تأسیسات جانبی مانند ذخیره‌سازی، انتقال مواد، ایمنی و پشتیبانی انرژی نیاز به هزینه دارند و مقیاس کوچک لزوماً همه آن‌ها را کاهش نمی‌دهد. بازار محصولات پتروشیمی نوسان دارد.
واحدهای کوچک ممکن است نقدینگی کمتر و توان پایین‌تری برای مقابله با دوره‌های رکود داشته باشند.
دریافت مجوزهای زیست‌محیطی و ایمنی برای واحدهای کوچک نیز دشوار است، چون اغلب استانداردها برای واحدهای بزرگ تدوین شده‌اند.
واحدهای کوچک باید مسیر فروش مطمئنی داشته باشند؛ در غیر این صورت، با چالش نقدینگی و اشباع بازار روبه‌رو می‌شوند.
با توجه به روند کلی صنعت پتروشیمی و فشار بر گزینه‌های بزرگ، پتروشیمی‌های کوچک‌مقیاس پتانسیلی بزرگ برای تحول صنعت دارند.
اگرچه مزیت‌های اقتصادی و انعطاف‌پذیری جذابند، اما موفقیت این مدل در گرو نوآوری فناوری، طراحی هوشمند، سیاست حمایتی و یکپارچگی زنجیره تأمین است.
در آینده، احتمال دارد مناطق صنعتی به‌جای چند مجتمع بزرگ، به خوشه‌هایی از واحدهای پتروشیمی کوچک تبدیل شوند؛ واحدهایی که در کنار یکدیگر زنجیره تولید را کامل می‌کنند و موجب رشد متوازن، اشتغال پایدار و توسعه منطقه‌ای می‌شوند.
در نهایت، پتروشیمی‌های کوچک‌مقیاس فرصتی برای بازتعریف مدل تولید در عصر رقابت زیست‌محیطی هستند نه به عنوان رقیب غول‌های صنعتی، بلکه به عنوان مکملی هوشمند، چابک و پایدار برای آینده صنعت انرژی
