جهان اقتصاد گزارش می دهد وقتی سرمای گاز بازار پتروشیمی ها را منجمد می کند
گلناز پرتوی مهر
با نزدیک شدن به فصل سرد سال، دوباره سایه ناترازی گاز بر سر صنعت پتروشیمی سنگینی می‌کند؛ صنعتی که عنوان «ارزآورترین بخش اقتصاد ایران» را با خود دارد، اما هر سال در روزهای سرد پاییز و زمستان، بخشی از ظرفیت تولید خود را از دست می‌دهد.
بر اساس برآورد شرکت ملی گاز، میزان ناترازی گاز در سال جاری به رقم نگران‌کننده‌ی ۳۵۰ تا ۴۰۰ میلیون متر مکعب در روز خواهد رسید؛ یعنی حدود یک‌سوم از کل گاز تولیدی کشور. چنین شکافی میان تولید و مصرف، زنگ خطر جدی برای واحدهای پتروشیمی است که خوراک اصلی‌شان گاز طبیعی است.
آمارها نشان می‌دهد سهم گاز تخصیص‌یافته به پتروشیمی‌ها در زمستان گذشته به کمتر از ۲۰ درصد کاهش یافت.
به گفته‌ی احمد مهدوی ابهری، دبیرکل انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پتروشیمی، تنها در سال گذشته ۲ میلیارد دلار عدم‌النفع به دلیل قطع خوراک گاز به این صنعت تحمیل شد. او می‌گوید:
پتروشیمی‌ها باید روزانه حدود ۹۰ تا ۱۰۰ میلیون متر مکعب گاز دریافت می‌کردند، اما در عمل تنها ۴۰ میلیون متر مکعب تخصیص یافت.
این اعداد به معنای از دست رفتن بخشی از صادرات و عقب‌نشینی از بازارهایی است که به‌سختی به‌دست آمده‌اند.
در حالی که برخی کارشناسان از احتمال تشدید محدودیت‌ها در زمستان پیش‌رو خبر می‌دهند، حمید حسینی، سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی، دیدگاه متفاوتی دارد. او می‌گوید:
امسال وضعیت بهتر است. پتروشیمی‌هایی که از اتان و نفتا استفاده می‌کنند، با مشکل روبه‌رو نمی‌شوند و تنها متانولی‌ها ممکن است محدودیت داشته باشند. دولت تلاش کرده با تأمین حداکثری گازوئیل و مازوت در پالایشگاه‌ها، از بروز قطعی‌های گسترده جلوگیری کند.»
در سال گذشته، برخی شرکت‌های پتروشیمی برای عبور از بحران، طرحی ابتکاری اجرا کردند؛ خرید گاز صرفه‌جویی‌شده‌ی مشترکان خانگی.
در قالب این طرح، اگر خانواری مصرف گاز خود را نسبت به سال قبل کاهش می‌داد، پتروشیمی‌ها گاز صرفه‌جویی‌شده را به قیمت خوراک صنعتی خریداری می‌کردند و مبلغ آن مستقیماً به مشترک پرداخت می‌شد.
در کنار این، گروهی از مجتمع‌ها نیز در سه سال گذشته به سمت سرمایه‌گذاری در میادین گازی مستقل حرکت کردند تا امنیت خوراک خود را در بلندمدت تضمین کنند؛ اقدامی که هرچند دیر آغاز شد، اما می‌تواند در آینده‌ی نزدیک نتایج مثبتی به همراه داشته باشد.
ناترازی گاز تنها یک عدد در ترازنامه انرژی نیست؛ این بحران زنجیره‌ی تولید را در صنایع پایین‌دستی نیز متوقف می‌کند.
کاهش تولید متانول، اوره و آمونیاک به معنی افت صادرات، کمبود کود شیمیایی در بخش کشاورزی و از دست رفتن بازارهای بین‌المللی است.
در دی‌ماه ۱۴۰۳، ظرفیت تولید برخی مجتمع‌های اوره و آمونیاک به کمتر از ۵۰ درصد رسید؛ رقمی که به معنای از دست رفتن قراردادهای صادراتی و واگذاری بازار به رقباست — کشورهایی مثل قطر و عربستان که از تأمین پایدار انرژی برخوردارند.
در شرایط عادی، صادرات محصولات پتروشیمی سالانه بیش از ۱۵ میلیارد دلار ارزآوری برای کشور به همراه دارد. اما تداوم ناترازی گاز، این منبع ارزشمند را تهدید می‌کند.
کارشناسان معتقدند برای حفظ سهم ایران در بازار جهانی، باید راه‌حل‌های پایدار و غیرمقطعی در مدیریت مصرف و تأمین گاز صنایع تدوین شود؛ راهی که بتواند هم پاسخگوی نیاز خانگی باشد و هم چرخ تولید را متوقف نکند.
پتروشیمی‌ها به‌درستی «قلب تپنده ارزآوری کشور» خوانده می‌شوند. اما تا زمانی که تراز گاز کشور منفی است، هر زمستان می‌تواند ضربان این قلب را کندتر کند.
راه‌حل نه در انتظار، بلکه در مدیریت هوشمند انرژی، توسعه زیرساخت‌های گازی و اولویت‌بخشی به صنایع کلیدی نهفته است؛ تا دیگر پاییز و زمستان، فصل دلهره برای پتروشیمی‌ها نباشد
