جهان اقتصاد گزارش می دهد وقتی سدها بی جان می شود!
گلناز پرتوی مهر
آب، این مایع حیات‌بخش که روزگاری به وفور در دسترس بود، اکنون در ایران به نقطه‌ای بحرانی رسیده است. اگر قطعی برق و گاز را در روزهای سخت زمستان و تابستان تجربه کرده‌اید، باید بدانید که بحران بعدی در راه است: بحران آب. زنگ خطر این فاجعه مدتهاست به صدا درآمده، اما آیا هنوز می‌توان از آن پیشگیری کرد؟
به گزارش خبرنگار «جهان اقتصاد»، تصور کنید در یک روز گرم تابستانی برای رفع تشنگی به سمت شیر آب می‌روید، اما قطره‌ای آب نمی‌یابید. این تصویری است که برای بسیاری از شهروندان در مناطق مختلف ایران به واقعیت تبدیل شده است. در سال‌های اخیر، کمبود آب نه تنها مناطق روستایی و کم‌برخوردار، بلکه کلان‌شهرها را نیز تهدید کرده است. آب شرب، که ابتدایی‌ترین نیاز بشر است، حالا به یک کالای کمیاب تبدیل می‌شود.
آمارها نشان می‌دهند که سرانه مصرف آب در ایران بالاتر از میانگین جهانی است. در حالی که بسیاری از کشورها سیاست‌های سخت‌گیرانه برای مصرف آب وضع کرده‌اند، ایران همچنان با مصرف بی‌رویه و عدم فرهنگ‌سازی مناسب مواجه است.
گرمایش زمین و کاهش بارش‌ها نقش عمده‌ای در خشکسالی ایران داشته است. رودخانه‌ها و دریاچه‌هایی که زمانی پرآب بودند، حالا یا خشک شده‌اند یا به شدت کاهش سطح آب را تجربه کرده‌اند.
بخش عمده‌ای از منابع آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، اما متأسفانه شیوه‌های آبیاری سنتی و ناکارآمد باعث هدررفت بخش زیادی از این منابع شده است.
خشکسالی و کمبود آب، بسیاری از مناطق روستایی را غیرقابل سکونت کرده است. ساکنان این مناطق به ناچار به شهرها مهاجرت می‌کنند که این خود مشکلات اجتماعی و اقتصادی جدیدی ایجاد می‌کند.
با کمبود آب، بسیاری از زمین‌های کشاورزی دیگر قابل کشت نیستند. این مسأله امنیت غذایی کشور را تهدید می‌کند و وابستگی به واردات مواد غذایی را افزایش می‌دهد.
قطع آب در مناطق شهری می‌تواند به ناآرامی‌های اجتماعی منجر شود. همانطور که در بسیاری از کشورها مشاهده شده است، کمبود آب می‌تواند تنش‌های سیاسی و اجتماعی را تشدید کند.
در حالی که شرایط بحرانی به نظر می‌رسد، اما هنوز هم می‌توان با اقدامات هوشمندانه از وقوع فاجعه جلوگیری کرد.
بحران آب دیگر یک چالش آینده نیست؛ این بحران اکنون در آستانه درِ خانه‌هایمان است. همانطور که قطعی برق و گاز مشکلات جدی ایجاد کرد، کمبود آب می‌تواند زندگی روزمره ما را مختل کند. این مسأله نیازمند همکاری همه‌جانبه مردم، دولت و نهادهای مختلف است. اگر امروز اقدام نکنیم، فردا برای بسیاری از ما خیلی دیر خواهد بود.
وقتی صحبت از بحران آب می‌شود، یکی از تصاویر نمادین آن، سدهای خشکیده و خالی است. سدهایی که روزی مملو از آب بودند و حیات شهرها و روستاهای پایین‌دست را تضمین می‌کردند، حالا به گودال‌هایی خالی تبدیل شده‌اند که تنها خاطراتی از روزهای پربارش را با خود حمل می‌کنند. این سدهای خشک، نماد هشداردهنده‌ای هستند که فریاد می‌زنند: منابع ما تمام شده است!
در همین زمینه، محمد کریمی، کارشناس حوزه انرژی، در گفت‌وگو با خبرنگار «جهان اقتصاد»، اظهار کرد: در سال‌های اخیر، الگوهای بارشی تغییر کرده است. بارش‌های پراکنده، کوتاه‌مدت و ناکافی جای بارش‌های منظم و پایدار را گرفته‌اند. علاوه بر این، افزایش دما و تبخیر آب در اثر گرمایش زمین باعث شده که حتی آنچه باریده، زودتر از بین برود.
وی تصریح کرد: بسیاری از سدهای ایران به شکلی غیرعلمی و بدون بررسی‌های زیست‌محیطی ساخته شده‌اند. برخی از آنها در مناطقی قرار گرفته‌اند که به دلیل کاهش بارندگی عملاً قابلیت پر شدن ندارند. افزون بر این، برداشت بی‌رویه از مخازن سدها برای مصارف کشاورزی و صنعتی، میزان آب ذخیره‌شده را به حد خطرناکی کاهش داده است.
وی عنوان کرد: سدها تنها زمانی کارآمد هستند که مصرف پایین‌دست به‌طور منطقی مدیریت شود. اما در بسیاری از مناطق، برداشت غیرمجاز و بی‌رویه آب توسط کشاورزان و صنایع، سدها را زودتر از موعد خالی می‌کند.
وی بیان کرد: بسیاری از تالاب‌ها و رودخانه‌های پایین‌دست به سدها وابسته‌اند. خالی شدن سدها به معنای مرگ این زیست‌بوم‌ها است. برای مثال، خشک شدن تالاب گاوخونی یا هامون، حاصل کاهش ذخایر سدها و جریان‌های آبی بوده است.
کریمی گفت: ایران بخشی از برق مورد نیاز خود را از نیروگاه‌های آبی تأمین می‌کند. اما کاهش سطح آب در سدها به کاهش تولید این نوع انرژی منجر شده است، و همین امر به افزایش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و تشدید آلودگی هوا دامن زده است.
وی خاطرنشان کرد: سدهایی که تأمین‌کننده آب شرب شهرها هستند، با کاهش حجم آب، توانایی تأمین نیازهای شهری را از دست می‌دهند. نمونه‌های آن را می‌توان در شهرهایی مانند اصفهان، کرمان و شیراز دید که با قطع یا جیره‌بندی آب مواجه‌اند.
وی گفت: آبی که از سدها جاری نمی‌شود، دیگر نمی‌تواند خاک زمین‌های کشاورزی و مراتع را مرطوب نگه دارد. این مسأله به فرسایش خاک و افزایش سرعت بیابان‌زایی در کشور دامن می‌زند.
به گفته وی، سدهای خالی نه تنها نشان‌دهنده وضعیت کنونی منابع آبی کشور هستند، بلکه آینه‌ای از آینده‌ای هستند که در انتظار ما است، اگر امروز برای تغییر مسیر اقدام نکنیم. بحران آب، آن‌چنان که در حال حاضر نمایان است، تنها آغاز راه است. اگر مدیریت صحیح و همکاری همه‌جانبه صورت نگیرد، خالی شدن سدها می‌تواند به تشدید فقر، مهاجرت گسترده و در نهایت تهدید حیات در بسیاری از نقاط کشور منجر شود.
وی عنوان کرد: شاید وقت آن رسیده که به جای نگاه به سدهای خالی و افسوس خوردن، به دنبال راه‌حل‌های بلندمدت و پایدار باشیم. این بحران، اگرچه بزرگ است، اما با آگاهی، اقدام و همدلی، می‌توان آن را مهار کرد. سدهای خالی نه فقط یک هشدار، بلکه فرصتی برای تغییر هستند، اگر به موقع دست به کار شویم.
------------------------------------------------------
