جهان اقتصاد گزارش می دهد؛
فرسودگی زیرساخت‌ها؛ متهم اصلی بحران آب
گروه زیربنایی رضا پورحسین
جهان اقتصاد: سال گذشته بود که یک مقام مسئول در حوزه آب، خبر از هدررفت سالیانه 32 میلیارد مترمکعب آب در کشور داد. اتفاقی که غالبا بواسطه فرسودگی زیرساخت ها و خطوط انتقال در حال رخ دادن است. زیرساخت‌های آب در ایران شامل شبکه‌های انتقال و توزیع آب شرب، سیستم‌های آبیاری کشاورزی و سدها است که بخش قابل‌توجهی از آن‌ها به دلیل قدمت بالا و عدم نگهداری مناسب، دچار فرسودگی شده‌اند. بر اساس گزارش‌های موجود، تا سال ۱۳۹۴، حدود ۴۰ درصد از شبکه‌های آبرسانی شهری و روستایی کشور فرسوده بوده و این رقم در برخی مناطق حتی بالاتر است. این شبکه‌ها، که عمدتاً در دهه‌های ۱۳۴۰ تا ۱۳۶۰ ساخته شده‌اند، از موادی مانند آزبست، چدن و فولاد تشکیل شده‌اند که با استانداردهای امروزی سازگار نیستند و به دلیل خوردگی و ترک‌خوردگی، مستعد نشتی هستند.
هدررفت آب در این شبکه‌ها یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های مدیریت منابع آب در ایران است. طبق آمار، حدود 20 درصد از آب شرب در شبکه‌های توزیع به دلیل نشتی و خرابی‌های زیرساختی هدر می‌رود که در شرایطی که ایران با کمبود شدید آب مواجه است، یک فاجعه محسوب می‌شود. در شهرهای بزرگی مانند تهران، مشهد و اصفهان، که تقاضای آب بالاست، این هدررفت تأثیرات منفی بیشتری به دنبال دارد. علاوه بر این، شبکه‌های آبیاری کشاورزی نیز وضعیت مشابهی دارند و به دلیل فرسودگی کانال‌ها و لوله‌ها، بخش زیادی از آب کشاورزی قبل از رسیدن به مزارع از دست می‌رود.
ایمان اکبری، تحلیلگر مسائل اقتصادی در این رابطه به جهان اقتصاد می گوید: عدم تخصیص بودجه کافی برای تعمیر و نوسازی زیرساخت‌های آب یکی از عوامل اصلی تداوم فرسودگی است. در بسیاری از موارد، بودجه‌های تخصیص‌یافته به جای نوسازی زیرساخت‌ها، صرف پروژه‌های جدید مانند ساخت سد یا طرح‌های انتقال آب شده است. این اولویت‌بندی نادرست باعث شده که شبکه‌های موجود به مرور زمان کارایی خود را از دست بدهند.
وی افزود: نگهداری و تعمیرات دوره‌ای شبکه‌های آبرسانی در ایران به‌ندرت به‌صورت سیستماتیک انجام می‌شود. نبود برنامه‌های منظم برای شناسایی و رفع نشتی‌ها، به‌ویژه در مناطق روستایی و شهرهای کوچک، باعث افزایش هدررفت آب شده است. در برخی موارد، حتی نشتی‌های بزرگ به دلیل کمبود امکانات یا نیروی انسانی ماهر، برای مدت طولانی بدون تعمیر باقی می‌مانند.
با این وجود باید توجه داشت که افزایش جمعیت و توسعه شهرنشینی، فشار مضاعفی بر شبکه‌های آبرسانی وارد کرده است. این شبکه‌ها که برای جمعیتی کمتر و مصرف پایین‌تر طراحی شده بودند، اکنون توانایی پاسخگویی به تقاضای کنونی را ندارند. این فشار باعث افزایش ترک‌ها و شکستگی‌ها در لوله‌ها شده و هدررفت آب را تشدید کرده است. همین امر باعث شده تا در بسیاری از شهرها و روستاها، هدررفت آب باعث کاهش دسترسی به آب شرب با کیفیت می‌شود.
دقیقا در چنین شرایطی به جای مدیریت و بازسازی زیرساخت ها مدام صحبت از این می شود که مردم مقصر بحران آب هستند و باید در مصرف صرفه جویی کنند در حالی که به اعتراف مسئولین مربوطه، مشکلی اساسی جای دیگری است.
در چنین وضعیتی، سرمایه‌گذاری در جایگزینی لوله‌های فرسوده با مواد مدرن مانند پلی‌اتیلن یا PVC، که مقاومت بیشتری در برابر خوردگی دارند، ضروری است. پروژه‌های موفقی مانند نوسازی بخشی از شبکه آبرسانی شیراز می‌تواند به‌عنوان الگو استفاده شود. جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی برای پروژه‌های نوسازی زیرساخت‌های آب می‌تواند به جبران کمبود بودجه دولتی کمک کند. مدل‌های موفق مشارکت عمومی-خصوصی در کشورهایی مانند ترکیه می‌تواند الگویی مناسب باشد تا بتوان از این بحران بدون فشار وارد کردن بر مردم، عبور کرد.
