نفت غولی با قلب فرسوده

کارشناسان هشدار می‌دهند: برای زنده ماندن در رقابت جهانی و احیای ظرفیت تولید، صنعت نفت ایران به سرمایه‌گذاری ۲۰۰ میلیارد دلاری نیاز دارد

در شرایطی که بسیاری از کشورها به سمت گذار انرژی و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی حرکت می‌کنند، ایران همچنان بر گنجینه عظیم نفت و گاز خود تکیه زده است. با این‌حال، این گنجینه با زیرساخت‌هایی فرسوده، فناوری‌هایی عقب‌مانده و پروژه‌هایی نیمه‌کاره، در آستانه یک بحران خاموش قرار دارد. کارشناسان می‌گویند برای اینکه صنعت نفت ایران بتواند جایگاه خود را در بازار جهانی حفظ کند، نه تنها نیاز به بازسازی گسترده دارد، بلکه رقمی در حدود ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری تازه را می‌طلبد.

به گزارش خبرنگار «جهان اقتصاد»، ایران با داشتن بیش از ۱۵۰ میلیارد بشکه ذخایر نفتی اثبات‌شده، در زمره بزرگ‌ترین دارندگان نفت جهان قرار دارد. اما ظرفیت واقعی تولید، به دلیل فرسودگی تجهیزات، کمبود فناوری‌های پیشرفته، و سرمایه‌گذاری اندک طی سال‌های اخیر، به مراتب پایین‌تر از پتانسیل بالقوه کشور است. طبق آخرین آمار شرکت ملی نفت، ظرفیت تولید نفت ایران در شرایط مطلوب می‌تواند به بیش از ۴ میلیون بشکه در روز برسد، در حالی که تولید واقعی با نوسانات بسیار، در محدوده ۳ تا ۳.۵ میلیون بشکه در نوسان است.

سال‌ها تحریم اقتصادی، خصوصاً محدودیت‌های مالی و تکنولوژیک، صنعت نفت ایران را در انزوایی سخت قرار داد. ورود شرکت‌های بین‌المللی بزرگ مانند توتال، انی، یا شل، که زمانی شریک ایران در توسعه میادین بزرگ بودند، متوقف شد. در غیاب این بازیگران، ایران ناچار شد با منابع محدود داخلی و شرکت‌های کوچک خارجی، پروژه‌های عظیمی چون توسعه فازهای پارس جنوبی یا میادین مشترک غرب کارون را ادامه دهد؛ پروژه‌هایی که اگرچه افتان و خیزان پیش رفته‌اند، اما از لحاظ بهره‌وری، فاصله معناداری با استانداردهای جهانی دارند.

بر اساس اظهارات اخیر مدیران ارشد وزارت نفت، برای احیای کامل صنعت نفت و رسیدن به اهداف چشم‌انداز ۲۰ ساله، سرمایه‌گذاری در حد ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیارد دلار نیاز است. 

حمید قنبری، استاد اقتصاد انرژی دانشگاه علامه، می‌گوید: «این عدد، یک تخمین واقع‌بینانه است. صنعت نفت ایران سال‌هاست که با حداقل سرمایه‌گذاری ادامه داده، اما دیگر نمی‌توان با این شیوه ادامه داد. بدون تزریق سرمایه و دانش روز، ما نه‌تنها در بازار جهانی سهمی نخواهیم داشت، بلکه حتی تأمین نیاز داخلی نیز دشوار خواهد شد.»

با وجود گسترش انرژی‌های تجدیدپذیر، تقاضای جهانی نفت همچنان بالاست و طبق پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی، این روند تا دست‌کم سال ۲۰۴۰ ادامه خواهد داشت. اما رقابت در این بازار بسیار شدید شده است. کشورهایی چون عربستان، عراق، روسیه و حتی امارات متحده عربی، به شکل پیوسته در حال توسعه میادین جدید و ارتقای فناوری‌های خود هستند.

در چنین شرایطی، اگر ایران نتواند ظرفیت تولید خود را افزایش دهد و نفت باکیفیت، پایدار و با هزینه رقابتی به بازار عرضه کند، به‌تدریج از چرخه عرضه جهانی خارج خواهد شد. کارشناسان معتقدند بازار جهانی منتظر ایران نمی‌ماند؛ هر سهمی که از دست برود، به سرعت توسط دیگر رقبا پر می‌شود.

حتی سرمایه‌گذاران داخلی نیز تمایل کمتری به ورود به پروژه‌های بلندمدت نفتی دارند، چرا که نرخ بازگشت سرمایه در مقایسه با بازارهایی چون مسکن یا ارز، پایین‌تر و پرریسک‌تر به‌نظر می‌رسد.

صنعت نفت ایران امروز در نقطه‌ای ایستاده که تداوم مسیر فعلی، برابر با از دست رفتن تدریجی مزیت‌هاست. بازسازی و نوسازی این صنعت، صرفاً یک انتخاب نیست؛ یک ضرورت ملی است. سرمایه‌گذاری ۲۰۰ میلیارد دلاری شاید در نگاه اول سنگین به نظر برسد، اما در مقایسه با هزینه‌های فرصت از دست رفته، بسیار مقرون‌به‌صرفه است.

به گفته کارشناسان اگر امروز نتوانیم این غول خوابیده را بیدار کنیم، فردا ممکن است فقط خاطره‌ای از آن باقی بماند؛ آن هم در حالی که چاه‌ها هنوز پرند، ولی دیگر نه مشتریی هست و نه توانی برای استخراج.