خاموشی نفت، روشنایی خورشید

جهان امروز در آستانه تحولی بنیادین در عرصه تأمین انرژی قرار گرفته است. بحران تغییرات اقلیمی، کاهش منابع فسیلی، و افزایش نگرانی‌های زیست‌محیطی، همگی کشورها را به سمت بازنگری در سیاست‌های انرژی و حرکت به‌سوی منابع پاک و پایدار سوق داده‌اند. در این میان، انرژی‌های تجدیدپذیر نه به‌عنوان یک انتخاب، بلکه به‌مثابه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای تداوم توسعه و حیات اقتصادی کشورها مطرح‌اند. ایران نیز به‌عنوان کشوری با ظرفیت‌های بی‌نظیر در انرژی خورشیدی، بادی و زمین‌گرمایی، بیش از هر زمان دیگری نیازمند ورود به این عرصه است.

متأسفانه، با وجود ظرفیت‌های بالقوه گسترده، سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در سبد انرژی ایران همچنان ناچیز است. بر اساس آمارهای رسمی، حدود ۹۰ درصد برق کشور از نیروگاه‌های حرارتی با سوخت فسیلی تأمین می‌شود. این روند، نه‌تنها هزینه‌های زیست‌محیطی سنگینی بر کشور تحمیل کرده، بلکه وابستگی به منابع ناپایدار و یارانه‌محور را نیز تعمیق بخشیده است.

سهم ایران در تولید انرژی پاک در مقایسه با جهان

در حالی که بسیاری از کشورها، به‌ویژه در منطقه خاورمیانه، برنامه‌هایی بلندپروازانه برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر تدوین کرده‌اند، ایران هنوز از این قافله عقب مانده است. عربستان سعودی و امارات متحده عربی با سرمایه‌گذاری گسترده در حوزه خورشیدی، در حال تبدیل شدن به قطب‌های جدید انرژی پاک در منطقه هستند. ترکیه نیز با توسعه نیروگاه‌های بادی و خورشیدی، نقش پررنگی در کاهش وابستگی خود به سوخت‌های فسیلی ایفا کرده است. در این میان، ایران با داشتن بیش از ۳۰۰ روز آفتابی در سال و ظرفیت‌های گسترده باد در مناطق شرقی و شمال غربی کشور، هنوز نتوانسته از این فرصت طلایی بهره‌برداری کند.

مزیت‌های راهبردی انرژی تجدیدپذیر برای ایران

ورود ایران به عرصه انرژی‌های تجدیدپذیر نه‌تنها از منظر زیست‌محیطی، بلکه از نظر اقتصادی، سیاسی و امنیتی نیز اهمیتی حیاتی دارد. از منظر اقتصادی، توسعه این منابع می‌تواند منجر به کاهش وابستگی به یارانه‌های سوخت، ایجاد اشتغال در مناطق محروم و کاهش هزینه‌های تولید برق شود. از نظر سیاسی، اتکا به منابع انرژی پاک می‌تواند ایران را از فشارهای ناشی از تحریم‌های نفتی رها سازد و افق‌های تازه‌ای در همکاری‌های بین‌المللی بگشاید.

همچنین، بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر، راهکاری اثربخش برای کاهش آلودگی هوا و بحران‌های محیط‌زیستی کلان‌شهرهایی چون تهران، مشهد، اصفهان و اهواز است. پدیده‌هایی چون ریزگردها، کاهش منابع آبی و خشکسالی‌های پیاپی، همگی نشانه‌هایی از فشار فزاینده بر طبیعت ایران هستند که تنها با گذار از انرژی‌های آلاینده می‌توان بخشی از آن را کنترل کرد.

چالش‌های توسعه انرژی‌های پاک در ایران

با وجود همه مزیت‌ها، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران با موانع متعددی روبه‌روست. عدم ثبات در سیاست‌گذاری‌های کلان، نبود مشوق‌های مؤثر برای سرمایه‌گذاران، نرخ پایین خرید تضمینی برق پاک، و کمبود فناوری‌های بومی از جمله این چالش‌هاست. همچنین، در سال‌های اخیر عدم دسترسی به منابع مالی خارجی و محدودیت‌های ناشی از تحریم، روند جذب سرمایه در این حوزه را کند کرده است.

از سوی دیگر، نگاه کوتاه‌مدت برخی نهادهای اجرایی و نبود هماهنگی میان دستگاه‌ها، مانع از تدوین و اجرای یک نقشه راه ملی در حوزه انرژی‌های پاک شده است. این در حالی است که کشورهایی چون چین و آلمان با داشتن راهبردهای جامع و پایدار، توانسته‌اند ظرف چند سال سهم انرژی تجدیدپذیر را به درصد قابل توجهی از کل مصرف انرژی برسانند.

راهکارها و چشم‌انداز آینده

توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران نیازمند یک عزم ملی و سیاست‌گذاری هدفمند است. در وهله اول، دولت باید با افزایش نرخ خرید تضمینی برق پاک و تدوین مشوق‌های مالیاتی، فضای امنی برای حضور بخش خصوصی فراهم آورد. همچنین، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، بومی‌سازی فناوری‌های مرتبط، و تربیت نیروی انسانی متخصص، از گام‌های اساسی در این مسیر است.

در بُعد سیاست خارجی، بهره‌گیری از ظرفیت همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، می‌تواند مسیر تأمین منابع مالی و فنی را هموار کند. سازمان‌های بین‌المللی همچون آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر نیز می‌توانند شرکای مؤثری در این فرآیند باشند.

گذار به انرژی‌های تجدیدپذیر، مسیری دشوار اما گریزناپذیر برای ایران است. تأمین امنیت انرژی، حفظ محیط‌زیست، و دستیابی به رشد پایدار اقتصادی، در گروی نگاهی نو به منابع انرژی و بهره‌گیری هوشمندانه از ظرفیت‌های خدادادی کشور است. آینده ایران، در گرو تصمیم‌های امروز ماست؛ تصمیم‌هایی که باید با جسارت، دوراندیشی و مشارکت همه‌جانبه اتخاذ شوند.