جهان اقتصاد گزارش می دهد؛ ترافیک مرزی؛ ترانزیت را زمینگیر کرد
گروه زیربنایی رضا پورحسین
جهان اقتصاد: فصل اوج صادرات محصولات کشاورزی ایران به کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا، معمولاً از آبانماه آغاز میشود و تا اوایل زمستان ادامه مییابد. این دوره، که به فصل طلایی صادرات معروف است، فرصتی ارزشمند برای تجار و کشاورزان ایرانی فراهم میکند تا محصولات تازه مانند و میوهها و سبزیجات را به بازارهای روسیه، قزاقستان، ارمنستان و دیگر اعضای اوراسیا صادر کنند.
مرز زمینی آستارا در شمال غربی استان گیلان، به عنوان مهمترین گذرگاه و شریان حیاتی صادراتی شمال کشور، نقش کلیدی در این فرآیند ایفا میکند. این مرز نه تنها نزدیکترین مسیر به روسیه است، بلکه زیرساختهای نسبتاً مناسبی برای تردد کامیونها دارد و سالانه حجم عظیمی از کالاهای صادراتی از آن عبور میکند.
اما این روزها، مرز آستارا گرفتار ترافیک سنگین کامیونهای ترانزیتی شده است. صفهای طولانی کامیونها نه تنها محوطه گمرک را اشغال کرده، بلکه به ورودی شهر آستارا و حتی برخی محلات مسکونی کشیده شده و زندگی روزمره شهروندان را مختل کرده است.
رانندگان کامیونها ساعتها و گاهی روزها در انتظار میمانند، کالاهای فاسدشدنی مانند محصولات کشاورزی در معرض آسیب قرار میگیرند و هزینههای اضافی مانند سوخت، حقوق راننده و جریمههای احتمالی بر دوش تجار سنگینی میکند. بررسیها نشان میدهد که عامل اصلی این ترافیک، کندی در پذیرش و ترخیص کامیونها از سوی گمرک و مرزبانی جمهوری آذربایجان است.
گمرک ایران در آستارا به صورت ۲۴ ساعته فعال است و تلاش میکند فرآیندها را سریع پیش ببرد اما در سوی مقابل، گمرک آذربایجان گاهی ساعات کاری را کاهش میدهد یا به طور ناگهانی ورود کامیونها را محدود یا قطع میکند. این ناهماهنگی در رویههای گمرکی و ساعات کاری، منجر به تشکیل صفهای طویل و توقفهای چندروزه شده است.
علی بیگدلی، استاد دانشگاه در این رابطه به روزنامه جهان اقتصاد، گفت: پیامد این وضعیت برای تجار ایرانی، زیان مالی سنگین است. محصولات کشاورزی که نیاز به حمل سریع دارند، ممکن است کیفیت خود را از دست بدهند و بخشی از آنها غیرقابل فروش شود. علاوه بر این، تأخیرها باعث افزایش هزینههای لجستیکی میشود و رقابتپذیری کالاهای ایرانی در بازارهای اوراسیا را کاهش میدهد.
در حالی که آمار گمرک ایران نشان میدهد صادرات به اوراسیا در سالهای اخیر رشد داشته – مثلاً بیش از ۱۰ درصد افزایش در هشت ماهه نخست سال جاری – چنین مشکلاتی میتواند این روند مثبت را تهدید کند.
وی افزود: علت اصلی این مشکلات عمیقتر از مسائل فنی روزمره است. از سال ۱۴۰۰ به بعد، دیپلماسی اقتصادی ایران تضعیف شده و تمرکز کافی بر حل اختلافات مرزی و گمرکی با همسایگان، به ویژه آذربایجان، صورت نگرفته است. مذاکرات برای هماهنگی ساعات کاری گمرکها، افزایش ظرفیت پذیرش روزانه کامیونها که گاهی به کمتر از سطح توافقشده در روز میرسد و رفع موانع اداری، به اندازه کافی پیگیری نشده است.
این تحلیلگر عنوان کرد: این ضعف دیپلماتیک باعث شده طرف آذربایجانی بدون فشار جدی، رویههای محدودکننده خود را ادامه دهد و ایران نتواند از اهرمهای اقتصادی برای بهبود وضعیت استفاده کند. در حالی که روابط سیاسی با آذربایجان فراز و نشیب داشته، دیپلماسی اقتصادی میتوانست ابزار مؤثری برای حل چنین مسائل عملی باشد، اما عدم اولویتدهی به آن، فرصتها را هدر داده است.
وی افزود: علاوه بر این، عدم تنوع در مسیرهای ترانزیت یکی دیگر از عوامل تشدیدکننده مشکل است. ایران بیش از حد به مرز آستارا وابسته شده و سرمایهگذاری کافی در توسعه مرزهای جایگزین یا مسیرهای ریلی و دریایی انجام نداده است. برای مثال، تکمیل خط ریلی رشت-آستارا میتوانست بخشی از بار را از جادهها بردارد و فشار بر مرز زمینی را کاهش دهد، اما پیشرفت آن کند بوده است. مرزهای دیگر مانند بیلهسوار یا حتی مسیرهای دریایی از بندر انزلی به سمت روسیه، میتوانستند گزینههای مکمل باشند اما عدم تنوع باعث شده تمام حجم صادرات شمال کشور بر دوش آستارا بیفتد. این وابستگی بیش از حد، ایران را در برابر هرگونه اختلال در یک مرز آسیبپذیر کرده است.
برای حل این بحران، نیاز به تقویت دیپلماسی اقتصادی است. مذاکرات فوری با آذربایجان برای هماهنگی کامل گمرکی، افزایش ظرفیت پذیرش و جلوگیری از قطع ناگهانی تردد ضروری است.
همزمان، ایران باید بر تنوع مسیرهای ترانزیت تمرکز کند: توسعه ریلی، استفاده بیشتر از بنادر خزر و حتی مرزهای شرقی برای دسترسی غیرمستقیم به اوراسیا.
اگر این اقدامات انجام نشود، فصل طلایی صادرات نه تنها فرصت نخواهد بود، بلکه به زیان تبدیل خواهد شد و سهم ایران از بازارهای پرپتانسیل اوراسیا کاهش مییابد.
محصولات ایرانی نیازمند حمایت بیشتری هستند تا محصولاتشان بدون تأخیر به مقصد برسد و اقتصاد کشور از این پتانسیل عظیم بهره ببرد
