سدهای خالی، زنگ بیدارباش!

سال ۱۴۰۴، به‌جای آنکه نوید پیشرفت و تحقق چشم‌اندازهای توسعه را بدهد، با اخباری نگران‌کننده درباره کاهش شدید منابع آبی کشور همراه شده است. یکی از مهم‌ترین زنگ‌های هشدار، افت سطح آب سدهای بزرگ ایران است؛ سازه‌هایی که روزگاری نشانه‌ی اقتدار در مدیریت منابع آبی بودند، حالا به آینه‌هایی بی‌آب بدل شده‌اند که فقط سایه‌ای از گذشته‌ی پربارشان را بازتاب می‌دهند. 

بر اساس آخرین آمار منتشرشده توسط شرکت مدیریت منابع آب ایران، حجم ذخایر آبی سدهای بزرگ کشور تا تابستان ۱۴۰۴، به پایین‌ترین میزان در ده سال اخیر رسیده است. برخی سدها مانند سد کرج، زاینده‌رود، لار و درودزن با کاهش بیش از ۵۰ درصدی مواجه شده‌اند. این اعداد صرفاً نگران‌کننده نیستند؛ آن‌ها نشانه‌ای از ورود کشور به فاز بحرانی "کم‌آبی ساختاری" هستند. 

کاهش منابع آب سدها صرفاً به کاهش بارندگی مربوط نمی‌شود. بحران پیچیده‌تر از آن است و عوامل زیر در کنار هم، دست‌به‌دست هم داده‌اند: الگوهای بارندگی در کشور تغییر یافته‌اند؛ بارش‌ها شدیدتر اما کوتاه‌تر شده‌اند. باران‌های سیل‌آسا، به‌جای تغذیه سفره‌های زیرزمینی، باعث روان‌آب و فرسایش می‌شوند. 

مصرف بیش از ۹۰ درصد آب تجدیدپذیر در کشاورزی با راندمان کمتر از ۴۰درصد و ضعف در کنترل برداشت‌های بی‌رویه از منابع زیرزمینی که به خشک‌شدن چشمه‌ها و رودخانه‌ها منجر شده از دیگر عوامل این بحران هستند. 

بیشترین حجم آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. بدون اصلاح این الگو، هیچ راه نجاتی نیست. 

گرچه وضعیت فعلی سدها بحرانی است، اما همچنان فرصت برای تغییر مسیر وجود دارد. به‌جای افتادن در دام سیاست‌های واکنشی، باید یک نقشه‌ راه آبی هوشمند تدوین شود که نگاه درازمدت و اقلیمی دارد. کشورهایی مانند استرالیا، اسپانیا و رژیم‌های مشابه کم‌آبی، نشان داده‌اند که می‌توان با اصلاح سیاست‌ها، مشارکت مردم و به‌کارگیری فناوری، بحران را مدیریت کرد. 

به تازگی مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران گفت: به طور معمول ذخیره آب سدهای تهران در زمان مشابه سال های نرمال از نظر بارندگی به ۶۰ تا ۷۰ درصد می رسید، اما ذخیره سدهای چهارگانه تامین کننده آب تهران به ۱۲ درصد کاهش یافته است. 

محسن اردکانی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران با بیان اینکه در شرایطی به نیمه تابستان امسال نزدیک شده ایم که ذخیره سدهای چهارگانه تامین کننده آب تهران به 12 درصد کاهش یافته است، گفت: این در حالی است که به طور معمول ذخیره آب این سدها در زمان مشابه سال های نرمال از نظر بارندگی به 60 تا 70 درصد می رسید. 

وی افزود: در چنین شرایطی باید از تعارف کاسته و واقعیت بحران کم آبی را برای مردم بازگو کنیم. 

وی شرایط کم آبی امسال را در یک قرن اخیر تقریبا بی سابقه خواند و اظهار داشت: در شرایطی که تمامی ظرفیت های موجود تامین آب در استان و شهر تهران به کار گرفته شده، تعدیل فشار شبکه توزیع به عنوان یک راهکار مدیریتی برای مدیریت بهینه کمبود‌منابع آبی در حال انجام است. 

به گفته اردکانی، خوشبختانه تاکنون همکاری خوبی توسط شهروندان در جهت همراهی با این برنامه مدیریتی صورت گرفته و امید است این همراهی تا آغاز بارندگی در سال آبی پیش رو تداوم یافته و تقویت شود. 

وی تصریح کرد: دستیابی به کاهش 20 درصدی مصرف آب نیازمند همراهی بیشتر شهروندان است و به عنوان سقای مردم تهران از یکایک آنان درخواست می کنم با پیوستن به پویش "هر شهروند یک همیار آب" این پویش را به یک وفاق جمعی تبدیل کنند. 

وی با بیان اینکه نارسایی های روزهای نخست اجرای طرح مدیریتی تعدیل فشار با همکاری مردم در نصب مخزن و پمپ به میزان قابل توجهی برطرف شده است، گفت: با وجود نصب مخزن و پمپ و تامین فشار مناسب در شبکه آب واحدهای مسکونی، صرفه جویی 20 درصدی در برداشت از مخازن خانگی برای گذر از شرایط کم آبی ضروری است چراکه مخازن سدها برای دوری از "روز صفر آبی" به همراهی همه شهروندان نیاز دارند. 

اگر سدها امروز خالی‌اند، فقط آسمان مقصر نیست. بی‌توجهی چنددهه‌ای به اصول مدیریت پایدار آب، ما را به این نقطه رسانده. اما هنوز دیر نشده. اگر همین امروز در سیاست‌گذاری، فرهنگ‌سازی و سرمایه‌گذاری درست حرکت کنیم، می‌توانیم به جای "آینده‌ی خشک"، آینده‌ای داشته باشیم که آب، نه یک دغدغه، بلکه یک مزیت ملی باشد.