ریشه های مدیریتی ناترازی

دلایل زیادی برای ناترازی و کمبود سوخت در کشوری سوخت‌خیز مطرح می‌کنند؛ از فرسوده بودن میادین تولید نفت و گاز و نبود منابع کافی برای سرمایه‌گذاری و توسعه آن‌ها تا سوء مدیریت و افزایش مصرف سوخت و «توجیه‌ناپذیری» گستردگی شبکه توزیع گاز از لحاظ اقتصادی وغیره.

همه این‌ها درست! اما فارغ از نقش کانونی تحریم‌ها، این کمبودها و خاموشی‌ها در وهله اول محصول مدل مدیریت «از این ستون به آن ستون» است که شاخصه آن نبود چشم‌اندازی منطقی و اصولی به عنوان لازمه مدیریت آینده‌نگر است. اگر چنین مدیریتی وجود داشت که از چند دهه قبل به ویژه زمانی که خزانه هم به اندازه کافی پر بود، متناسب با رشد جمعیت و مصرف و نظر به چالش‌های احتمالی این روزها، بحران ناترازی امروز را پیش‌بینی و با نیازسنجی نظام‌مند در حوزه‌های زیرساختی و بنیادین برای آن چاره‌اندیشی و برنامه‌ریزی می‌کرد. اما این اتفاق نیفتاده است.

ای کاش دست‌اندرکاران از قبل اندکی وقت می‌گذاشتند و نگاهی به دور و بر ایران می‌انداختند که شاید غیرت و حمیت آن‌ها را بر می‌داشت و طرحی نو می‌انداختند. در حالی که ایران با این همه منابع دچار بحران انرژی است و هنوز در تولید انرژی ناپاک و تجدیدناپذیر مشکل دارد که همسایگان جنوب در چارچوب چشم‌انداز‌های کلان تعریف شده به سرعت در حال حرکت به سمت انرژی پاک و سبز هستند. 

به عنوان مثال، عربستان در چارچوب اقتصاد چرخشی بدون کربن در راستای چشم‌انداز 2030، قرار است تا این سال 266 میلیارد دلار برای تولید انرژی پاک و سبز سرمایه‌گذاری کند؛ به نحوی که تا سال 2030 سالیانه 20 گیگاوات (20 هزار مگاوات) و در مجموع 130 گیگاوات (130 هزار مگاوات) انرژی تجدیدپذیر تولید کند؛ یعنی حدود دو برابر تولید برق ایران.

البته از 2012 هم با برنامه «بازده انرژی» (SEEP) از هدر رفت روزانه 492 هزار بشکه نفت جلوگیری کرده و آن را به صادرات خود افزوده است. 

هم اکنون هم تولید برق آن با ده میلیون مشترک (یعنی یک سوم مشترکین ایران 39 میلیون مشترک) 422.9 تراوات ساعت برق تولید می‌کند که 55 تراوات بیشتر از برق تولیدی ایران است. 

همین تابستان گذشته هم وزیر انرژی عربستان از بزرگ‌ترین پیمایش سرزمینی جهان در کشورش در چارچوب برنامه ملی انرژی تجدیدپذیر برای شناسایی بهترین نقاط برای اجرای ابرپروژه‌های تولید این انرژی خبر داد که 850 هزار کیلومتر مربع را شامل می‌شود؛ یعنی معادل مساحت کل انگلیس و فرانسه با هم و یا آلمان و اسپانیا.

ایران هم اگر می‌خواهد بیش از این از قافله عقب نماند و قبل از انفجار بحران‌ها باید چاره‌ای ریشه‌ای بیندیشد.