«جهان اقتصاد» گزارش می دهد آیا ایران آبی از جهان خواهد خرید؟

 

ایران امروز با یکی از جدی‌ترین بحران‌های آب در تاریخ معاصر خود روبه‌رو است؛ بحرانی که نه تنها بخش‌های کشاورزی و شهری را تحت فشار قرار داده، بلکه بحث‌های جدیدی درباره واردات آب واقعی و مجازی را در میان مسئولان دولتی و کارشناسان باز کرده است.

ایران در سال‌های اخیر با یکی از طولانی‌ترین دوره‌های خشکسالی و کاهش بارش مواجه بوده است. بارش‌ها در سال ۲۰۲۵ تا بیش از ۸۰ درصد کمتر از میانگین بلندمدت گزارش شده‌اند و ذخایر سدها در بسیاری از مناطق کشور نزدیک به حداقل‌های تاریخی قرار دارند.

این شرایط باعث شده تا دولت در بخش‌هایی از کشور مانند تهران، اصفهان و خوزستان سهمیه‌بندی و قطعی آب را تجربه یا پیش‌بینی کند و ذخیره آب در مخازن سدها به وضعیت هشدار برسد.

در سال‌های اخیر موضوع واردات آب چه به صورت «آب فیزیکی» و چه به صورت «آب مجازی» برای نخستین بار به طور رسمی توسط مسئولان کشور مطرح شده است.

منظور خرید آب به صورت واقعی از کشورهای همسایه و انتقال آن به داخل ایران. مطابق اظهارات وزیر نیرو، اگر کشور دیگری آب مازاد داشته باشد و بتواند آن را به قیمت منطقی به ایران بفروشد، تهران آماده واردات است.

واردات کالاهایی که برای تولیدشان مقدار زیادی آب مصرف شده (مثل غذای آب‌بَر) تا از مصرف مستقیم آب در داخل کشور جلوگیری شود. این نوع واردات به معنای انتقال پنهان آب از خارج به داخل کشور است و در حال حاضر بخش مهمی از راهبردهای پیشنهادی است.

منابع آب همسایگان نیز در بحران‌اند: اکثر کشورهای همسایه ایران مانند افغانستان، عراق و پاکستان نیز با خشک‌سالی و کمبود آب روبه‌رو هستند، بنابراین خیلی از آنها منابع مازاد آب ندارند تا به ایران بفروشند.

هزینه و زیرساخت انتقال آب بسیار بالاست: انتقال آب از مرزها به مراکز جمعیتی ایران نیازمند خطوط لوله، پمپاژهای عظیم و سرمایه‌گذاری هنگفت است که حتی برخی مقامات آن را «به لحاظ اقتصادی غیرقابل توجیه» توصیف کرده‌اند.

پرسش‌های فنی و حقوقی جهانی: هنوز مشخص نیست کدام کشور می‌تواند و حاضر است آب صادر کند، چگونه پایدار این انتقال خواهد بود و چه ملاحظات زیست‌محیطی باید رعایت شود.

آب مجازی به عنوان راهکار اولویت‌دار: واردات آب مجازی که به معنای واردات محصولاتی است که مصرف آب زیادی داشته‌اند در مقایسه با خرید آب واقعی، از نظر اقتصادی و فنی بیشتر مورد قبول است، اما این نوع واردات به معنای وابستگی غذایی و اقتصادی به خارج نیز خواهد بود.

از این رو حتی اگر واردات مستقیم آب به دلایل اقتصادی و عملی محدود باشد، تلاش برای واردات آب مجازی، بازتعریف سیاست‌های کشاورزی، و کاهش مصرف بخش‌های پرمصرف، همگی در دستور کار سیاست‌گذاران قرار گرفته‌اند.

واردات آب فیزیکی به‌طور کامل تأیید نشده یا هنوز اجرایی نشده است، اما ایران آمادگی اعلام شده برای این کار را دارد اگر شرایط مناسب فراهم شود.

واردات آب مجازی به‌شدت در حال بررسی است و ممکن است در سال‌های آینده بخش مهمی از تامین نیازهای آب کشور شود.

مهم‌تر از واردات آب، اصلاح ساختار مدیریت آب، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، استفاده بهینه از منابع و تغییر الگوی مصرف است که اگر انجام نشود، حتی واردات آب هم نمی‌تواند بحران را به‌طور کامل حل کند.

بحران آب در ایران به نقطه‌ای رسیده که دیگر نمی‌توان درباره آن با خوش‌بینی ساده صحبت کرد. گزینه‌های سنتی مدیریت آب کافی نیستند و اصلاحات ساختاری به همراه بررسی دقیق انواع واردات (آب حقیقی و مجازی) ضروری است. واردات آب فیزیکی ممکن است در سناریوهای خاص رخ دهد، اما در کوتاه‌مدت تنها یکی از ابزارهای ممکن است و نه راه‌حل نهایی. مهم‌ترین اقدامات باید در داخل کشور و با تغییرات بنیادین در مدیریت منابع آب صورت گیرد پیش از آنکه بحران از «کمبود» به «فاجعه» تبدیل شود