جهان اقتصاد بررسی میکند: نانو، برگ برنده جدید صنعت فولاد
مهرناز خوشبخت جهان اقتصاد
فناوری نانو با عبور از مرزهای آزمایشگاهی اکنون به یکی از ابزارهای کلیدی در تحول صنایع سنگین بدل شده است این فناوری با ارائه راهکارهایی نوین برای کاهش آلایندهها، بازیافت پسماندهای صنعتی و بهینهسازی مصرف انرژی، نقش مهمی در حرکت صنایع بهسوی توسعه پایدار ایفا میکند در شرایطی که چالشهای زیستمحیطی و محدودیت منابع طبیعی به دغدغهای جهانی تبدیل شدهاند، نانو بهعنوان پیوندی میان نوآوری علمی و الزامات زیستمحیطی در حال بازتعریف مسیر رشد صنعتی در قرن بیستویکم است.
وقتی شرکت فولاد مبارکه اصفهان در پاییز امسال موفق شد با پروژهای مبتکرانه مبتنی بر فناوری نانو، جایزه جهانی «استیلی ۲۰۲۵» را در بخش پایداری زیستمحیطی از آن خود کند شاید کمتر کسی تصور میکرد که داستان این موفقیت از دل لجنهای صنعتی و پودرهای اکسیدی آغاز شده باشد اما واقعیت این است که در صنعتی بهظاهر سنتی چون فولاد، نوآوریهایی در حال وقوع است که نهتنها مرزهای فناوری را جابهجا میکند بلکه تصویری تازه از آیندهای سبز و پایدار برای این صنعت ترسیم میکند.
در پروژهای که با همکاری شرکت دانشبنیان فولاد اکسیر فدک و حمایت ستاد توسعه فناوری نانو اجرا شد، لجنهای کلاریفایر نورد گرم و پودرهای اکسیدی نورد سرد که پیشتر بهعنوان پسماند صنعتی شناخته میشدند به کنسانتره آهن باارزش اقتصادی تبدیل شدند این فرآیند با بهرهگیری از فناوری نانو، تابش فرابنفش (UV) و سامانههای بازیافت آب، سالانه بیش از ۳۰ هزار تن پسماند را به چرخه تولید بازمیگرداند آنهم بدون تحمیل بار زیستمحیطی جدید.
این دستاورد، تنها یک نمونه از کاربردهای فناوری نانو در صنعت فولاد است؛ صنعتی که بهواسطه مصرف بالای انرژی، تولید آلایندهها و وابستگی به منابع طبیعی، همواره در معرض انتقادهای زیستمحیطی قرار داشته است اما حالا بهنظر میرسد که نانو در حال بازتعریف نقش فولاد در اقتصاد سبز است.
کاربردهای فناوری نانو در فولاد، تنها به بازیافت پسماند محدود نمیشود از بهبود خواص مکانیکی و مقاومت به خوردگی گرفته تا کاهش مصرف انرژی در فرآیندهای تولید، نانوذرات و پوششهای نانوساختار در حال تغییر قواعد بازی هستند بهعنوان مثال استفاده از نانوذرات سرامیکی در پوششهای ضدسایش، عمر مفید تجهیزات صنعتی را بهطور چشمگیری افزایش داده و هزینههای تعمیر و نگهداری را کاهش داده است.
در سطح جهانی شرکتهایی مانند آرسلورمیتال، پوسکو و هیوندای استیل سرمایهگذاریهای گستردهای در حوزه نانو انجام دادهاند. رقابت در این عرصه دیگر صرفاً بر سر تولید بیشتر نیست بلکه بر سر تولید هوشمندتر، پاکتر و پایدارتر است در چنین فضایی، موفقیت فولاد مبارکه در کنار این نامهای بزرگ نهتنها یک افتخار ملی بلکه نشانهای از بلوغ فناورانه صنعت فولاد ایران است.
اما این مسیر، بیچالش هم نیست یکی از موانع اصلی انتقال فناوری از آزمایشگاه به مقیاس صنعتی است. بسیاری از طرحهای نانویی در مرحله پایلوت باقی میمانند و به دلایل اقتصادی یا فنی به تولید انبوه نمیرسند از سوی دیگر، نیاز به سرمایهگذاری اولیه بالا و نبود زیرساختهای استانداردسازی، سرعت تجاریسازی را کاهش میدهد.
تجربه پروژه فولاد مبارکه نشان میدهد که با همافزایی میان صنعت، دانشگاه و نهادهای حمایتی میتوان بر این موانع غلبه کرد در این پروژه، نهتنها فناوری بومیسازی شد بلکه با استفاده از چرخه بسته آب، مصرف منابع نیز بهینه شد؛ الگویی که میتواند در سایر صنایع نیز تکرار شود.
توجه به فناوریهای نوین در صنایع پایه، ضرورتی انکارناپذیر است در شرایطی که تحریمها دسترسی به فناوریهای خارجی را محدود کرده، تکیه بر توان داخلی و حمایت از شرکتهای دانشبنیان میتواند راهی برای حفظ رقابتپذیری باشد بهویژه در صنعتی مانند فولاد که سهم بالایی در صادرات غیرنفتی و اشتغال دارد.
فناوری نانو در حال تبدیلشدن به زبان مشترک میان صنعت و محیطزیست است؛ زبانی که اگر درست فهمیده و بهکار گرفته شود، میتواند تعارض دیرینه میان تولید و پایداری را به تعادل بدل کند.
