جهان اقتصاد بررسی میکند؛ لبنیات لوکس شد؛ ایرانیها از کلسیم محروم شدند
راضیه احمدوند
بازار لبنیات ایران در هفتههای اخیر وارد مرحلهای بحرانی شده است؛ مرحلهای که دیگر فقط تولیدکنندگان و فروشندگان را درگیر نکرده و مستقیماً فشار سنگینی بر زندگی روزمره خانوارها وارد کرده است. افزایش بیسابقه قیمت شیر و دیگر محصولات لبنی، موجی از نارضایتی در میان مصرفکنندگان ایجاد کرده و بسیاری از خانوادهها را مجبور کرده است مصرف خود را کاهش داده یا حتی به کلی از خرید محصولات لبنی صرف نظر کنند. کارشناسان اقتصاد و سلامت هشدار میدهند که این روند نه تنها فشار اقتصادی را تشدید میکند، بلکه در بلندمدت میتواند سلامت عمومی جامعه را نیز تحت تأثیر جدی قرار دهد.
آمارها تصویر روشنی از ابعاد این بحران ارائه میکنند. سرانه مصرف لبنیات در ایران از حدود ۱۳۰ کیلوگرم در سال ۱۳۸۹ به حدود ۵۵ کیلوگرم در سالهای اخیر کاهش یافته است؛ یعنی افتی نزدیک به ۵۸ درصدی. به عبارت دیگر، ایرانیها اکنون حدود ۹۰ کیلوگرم کمتر از سرانه جهانی لبنیات مصرف میکنند. این کاهش قابل توجه مستقیماً با سلامت استخوانها، احتمال بروز پوکی استخوان و افزایش هزینههای درمانی در سالهای آینده مرتبط است. هرچند این روند به نظر میرسد تنها تحت تأثیر تورم باشد، اما در حقیقت ترکیبی از عوامل اقتصادی، سیاستهای ارزی و تولیدی باعث بروز این شرایط شده است.
در هفتههای گذشته، قیمت شیر خام از درب دامداری ۵۲ درصد افزایش یافته و از ۲۳ هزار تومان به ۳۵ هزار تومان رسیده است. این جهش قیمت، به سرعت به افزایش قیمت لبنیات در بازار مصرف منجر شده و فشار بر مصرفکنندگان را دوچندان کرده است. محمد فربد، سخنگوی اتحادیه فراوردههای لبنی، در گفتوگو با ایسنا توضیح داده است که این افزایش قیمت علیرغم میل صنعت لبنیات، اجتنابناپذیر بوده است و نتیجه افزایش قیمت علوفه، نوسانات نرخ ارز و تأمین دیرهنگام نهادههای دامی با ارز رسمی ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی است. دامداران برای تأمین خوراک دامهای خود به بازار آزاد مراجعه میکنند و قیمتها در این بازار گاه چند برابر بالاتر از نرخ رسمی است.
تورم فزاینده در بخش خوراکیها نیز بر این روند تأثیر گذاشته است. بر اساس آخرین دادههای مرکز آمار، تورم نقطهبهنقطه شیر، پنیر و تخممرغ در آبانماه سال جاری به ۴۸.۶ درصد رسیده است. این بدان معناست که قیمت لبنیات در کمتر از یک سال تقریباً دو برابر شده است. در حالی که تورم سالانه بخش خوراکیها ۴۶.۱ درصد اعلام شده، افزایش بیسابقه در قیمت شیر و سایر محصولات لبنی باعث شده است خانوارهای با درآمد ثابت به شدت تحت فشار قرار بگیرند و مجبور به تعدیل مصرف خود شوند.
تغییر رفتار مصرفکنندگان در بازار لبنیات، نمایانگر شدت بحران است. بر اساس گزارشها، شاهد بازگشت محصولات لبنی از فروشگاهها به کارخانهها هستیم؛ پدیدهای که نشاندهنده کاهش تقاضا در بازار است. بسیاری از خانوادهها به جای خرید شیر و پنیر، به جایگزینهای ارزانتر یا حتی حذف محصولات لبنی از سبد غذایی خود روی آوردهاند. این کاهش مصرف نه تنها بازار را تحت تأثیر قرار میدهد، بلکه پیامدهای بلندمدتی بر سلامت عمومی، خصوصاً سلامت استخوان و رشد کودکان، خواهد داشت.
کارشناسان حوزه اقتصاد و سلامت هشدار میدهند که اگر این روند ادامه یابد، هزینههای درمانی مرتبط با کمبود ریزمغذیها و مشکلات استخوانی در سالهای آینده افزایش خواهد یافت. با توجه به اینکه لبنیات منبع اصلی کلسیم و ویتامین D برای جمعیت ایران به شمار میرود، کاهش مصرف آن میتواند به افزایش شیوع بیماریهایی مانند پوکی استخوان و نرمی استخوان منجر شود. در کنار این، کاهش مصرف پروتئینهای با کیفیت بالا و سایر مواد مغذی موجود در لبنیات، اثرات منفی بر رشد جسمی کودکان و نوجوانان خواهد داشت.
عوامل اقتصادی که باعث افزایش قیمت لبنیات شدهاند، متنوع و پیچیده هستند. یکی از مهمترین عوامل، نوسانات نرخ دلار و ارز در کشور است. بخش قابل توجهی از نهادههای دامپروری، از جمله علوفه و مکملهای غذایی، وابسته به واردات است و هرگونه تغییر نرخ ارز به سرعت به هزینه تولید منتقل میشود. در کنار این، افزایش عمومی تورم و فشار بر بودجه خانوارها باعث شده است تقاضای واقعی در بازار کاهش یابد. این یعنی تولیدکنندگان در شرایطی که هزینهها افزایش یافته، با کاهش فروش و بازگشت محصولات به کارخانهها مواجه میشوند، وضعیتی که فشار مالی بر صنعت لبنیات را تشدید میکند.
از سوی دیگر، مشکلات مدیریت تأمین نهادههای دامی نیز مزید بر علت شده است. تخصیص ارز رسمی بهصورت محدود و با تأخیر، دامداران را وادار میکند تا نهادههای خود را از بازار آزاد تهیه کنند؛ بازاری که قیمتها در آن گاه دو تا سه برابر نرخ رسمی است. این چرخه معیوب نهایتاً به افزایش قیمت شیر خام و محصولات لبنی در بازار مصرف منجر میشود و فشار بر خانوادهها را بیشتر میکند.
پیامدهای اجتماعی و اقتصادی این بحران نیز غیرقابل انکار است. کاهش مصرف لبنیات نه تنها سلامت خانوارها را تهدید میکند، بلکه میتواند اثر منفی بر بازار کار و تولید نیز داشته باشد. کاهش تقاضا برای محصولات لبنی، کارخانهها را مجبور به تعدیل تولید و حتی کاهش نیروی کار میکند و در نهایت چرخهای از فشار اقتصادی و کاهش رفاه اجتماعی ایجاد میشود. این در حالی است که با مدیریت صحیح سیاستهای حمایتی و تأمین به موقع نهادههای دامی، میتوان بخشی از این فشارها را کاهش داد و بازار را به تعادل نسبی بازگرداند.
در نهایت، کارشناسان پیشنهاد میکنند که دولت و نهادهای مرتبط باید با اقداماتی نظیر تثبیت نرخ نهادههای دامی، مدیریت صحیح ارز و سیاستهای حمایتی برای خانوارهای کمدرآمد، از افزایش بیشتر قیمت لبنیات جلوگیری کنند. بدون این اقدامات، روند کاهش مصرف و فشار بر سلامت عمومی و بازار ادامه خواهد داشت و پیامدهای بلندمدتی را به همراه خواهد داشت.
بحران لبنیات در ایران، نمونهای آشکار از ترکیب فشارهای اقتصادی، تورم فزاینده و مشکلات مدیریت بازار است؛ بحرانی که نه تنها صنعت لبنیات بلکه سلامت عمومی، رفاه خانوارها و ثبات اقتصادی را تحت تأثیر قرار داده است. افزایش ۵۲ درصدی قیمت شیر خام، بازگشت محصولات لبنی به کارخانهها و کاهش شدید تقاضا، همه نشانههایی از عمق این بحران است. اگر تصمیمات عاجل و مؤثر اتخاذ نشود، پیامدهای این وضعیت تا سالهای آینده گریبانگیر جامعه خواهد بود و هزینههای جبرانناپذیری به بار خواهد آورد
