در گفتگو با جهان اقتصاد بررسی شد: پشت پرده نوسانات بازار ارز و معمای تورم
راضیه احمدوند
در سال‌های اخیر، نوسانات نرخ ارز به یکی از چالش‌های اصلی اقتصاد ایران تبدیل شده است. افزایش و بی‌ثباتی نرخ ارز نه تنها به بازارهای مالی شوک وارد کرده، بلکه تأثیر عمیقی بر تورم و قدرت خرید مردم داشته است. این نوسانات، در کنار رشد بی‌رویه نقدینگی و تحریم‌های اقتصادی، بانک مرکزی را در شرایطی قرار داده که مدیریت آن به آزمونی سخت و پیچیده تبدیل شده است.
محمد حسن انصاری، کارشناس اقتصاد در گفتگو با جهان اقتصاد، با اشاره به اینکه نرخ ارز یکی از متغیرهای کلیدی و تأثیرگذار در اقتصاد ایران است، اظهار داشت: به دلیل وابستگی زیاد اقتصاد کشور به واردات کالاهای مصرفی، سرمایه‌ای و واسطه‌ای، هر تغییر در نرخ ارز به سرعت بر قیمت تمام‌شده کالاها و خدمات اثر می‌گذارد. زمانی که نرخ دلار در بازار آزاد افزایش می‌یابد، هزینه واردات بالا رفته و این افزایش مستقیماً به قیمت کالاها و خدمات داخلی منتقل می‌شود. این موضوع در نهایت منجر به رشد تورم می‌شود که یکی از بزرگ‌ترین مشکلات اقتصادی کشور است.
وی افزود: نوسانات ارزی همچنین موجب شکل‌گیری انتظارات تورمی می‌شود. فعالان اقتصادی و مصرف‌کنندگان با تصور افزایش مداوم قیمت‌ها، تمایل دارند خریدهای خود را تسریع کنند تا از افزایش هزینه‌ها جلوگیری کنند. این رفتار که در ادبیات اقتصادی به آن «تورم انتظاری» گفته می‌شود، خود باعث افزایش بیشتر قیمت‌ها و تورم می‌شود و چرخه معیوبی را شکل می‌دهد.
انصاری ادامه داد: بانک مرکزی ایران، نهاد اصلی تنظیم‌کننده سیاست‌های پولی، در تلاش است تا با استفاده از ابزارهای مختلف، از جمله کنترل نقدینگی، مدیریت نرخ بهره و دخالت در بازار ارز، فشارهای تورمی را کاهش دهد. یکی از مهم‌ترین راهبردهای بانک مرکزی، کنترل رشد نقدینگی است؛ چرا که نقدینگی بالا، زمینه‌ساز تورم است. اما تحریم‌های اقتصادی، کاهش درآمدهای ارزی دولت و ساختار شکننده اقتصاد، ابزارهای بانک مرکزی را محدود کرده است. در چنین شرایطی، سیاست‌گذار پولی مجبور است بین تثبیت نرخ ارز و مهار تورم، تعادلی حساس برقرار کند که هرگونه اشتباه می‌تواند تبعات سنگینی داشته باشد.
وی در ادامه بیان کرد: علاوه بر این، نقدینگی سرگردان که به سرعت افزایش یافته، همچنان فشار تورمی را حفظ می‌کند. اگر این نقدینگی به سمت فعالیت‌های مولد هدایت نشود، می‌تواند به افزایش تقاضا برای کالاها و خدمات و در نهایت به افزایش قیمت‌ها منجر شود.
به باور این او، رشد سریع نقدینگی یکی از اصلی‌ترین دلایل تشدید تورم در ایران است. بانک مرکزی بارها نسبت به اثرات مخرب رشد بی‌رویه نقدینگی هشدار داده است. وقتی نقدینگی در اقتصاد بدون پشتوانه تولید کالا و خدمات افزایش می‌یابد، قدرت خرید پول کاهش می‌یابد و قیمت‌ها به صورت گسترده بالا می‌رود.
از سوی دیگر، نقدینگی سرگردان باعث می‌شود سرمایه‌ها به سمت بازارهای غیرمولد مانند ارز، طلا و مسکن هدایت شوند که این موضوع خود باعث ایجاد حباب قیمتی و نوسانات شدید در این بازارها می‌شود. بنابراین، کنترل نقدینگی و هدایت آن به سمت تولید و سرمایه‌گذاری‌های مولد، یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی بانک مرکزی است.
این فعال اقتصادی با تاکید بر اینکه یکی از پیچیده‌ترین عوامل تاثیرگذار بر تورم، انتظارات اقتصادی است، تصریح کرد: انتظارات تورمی زمانی شکل می‌گیرد که مردم و فعالان اقتصادی باور کنند قیمت‌ها در آینده افزایش خواهد یافت. این باور باعث می‌شود تا رفتارهای اقتصادی آنها به گونه‌ای تغییر کند که خود موجب افزایش تورم شود؛ به عنوان مثال، افزایش تقاضا برای خرید کالاهای مصرفی و سرمایه‌ای قبل از افزایش قیمت‌ها. بنابراین، مدیریت این انتظارات اهمیت بسیار زیادی دارد. بانک مرکزی باید با شفاف‌سازی سیاست‌ها، ایجاد ثبات در بازارها و کاهش نوسانات نرخ ارز، زمینه را برای کنترل انتظارات تورمی فراهم کند. این کار می‌تواند از تشدید تورم جلوگیری کند و به آرامش اقتصادی کمک نماید.
انصادی گفت: یکی از عوامل خارجی که فشار بر نرخ ارز و تورم را افزایش داده، تحریم‌های اقتصادی است. محدودیت‌های تحریمی موجب کاهش درآمدهای ارزی دولت و شرکت‌های بزرگ شده است. این کاهش درآمدها موجب می‌شود عرضه ارز در بازار محدود شود و در مقابل تقاضا برای ارز افزایش یابد. نتیجه این عدم تعادل، افزایش نرخ ارز و در نهایت رشد تورم است. در چنین شرایطی، بانک مرکزی باید با سیاست‌های هوشمندانه، نقدینگی را کنترل کرده و به مدیریت بازار ارز بپردازد تا از نوسانات شدید جلوگیری کند.
وی در ادامه گفتگو به ضرورت اصلاحات ساختاری اشاره کرد و افزود: برای حل معمای نوسانات ارز و تورم، صرفاً اجرای سیاست‌های پولی کافی نیست. اصلاحات ساختاری در بخش‌های مختلف اقتصاد، به ویژه افزایش تولید داخلی و کاهش وابستگی به واردات، ضروری است. تقویت بخش تولید می‌تواند نقدینگی را به سمت فعالیت‌های مولد سوق دهد و عرضه کالا و خدمات را افزایش دهد که این موضوع به کنترل تورم کمک می‌کند.
همچنین، بهبود نظام مالیاتی، اصلاح قوانین بانکی و ایجاد شفافیت در بازارها، از جمله اقدامات کلیدی در راستای اصلاحات ساختاری هستند. بدون این اصلاحات، سیاست‌های پولی بانک مرکزی هر چند موقتی، نمی‌تواند اثرات بلندمدت و پایدار داشته باشد.
این فعال اقتصادی گفت: اگرچه وضعیت کنونی اقتصاد ایران با چالش‌های جدی همراه است، اما با هماهنگی سیاست‌های پولی، مالی و اصلاحات ساختاری می‌توان به ثبات نسبی دست یافت. بانک مرکزی باید ضمن حفظ استقلال خود، با سایر نهادهای اقتصادی همکاری کند تا سیاست‌های منسجم و پایداری را اجرا نماید.
ایجاد اعتماد عمومی، پیش‌بینی‌پذیری سیاست‌ها و شفاف‌سازی اقدامات، از عوامل مهم در کنترل انتظارات تورمی و کاهش نوسانات بازار ارز هستند. در نهایت، عبور از این معمای پیچیده تنها با رویکردی جامع و بلندمدت امکان‌پذیر است.
پشت پرده نوسانات بازار ارز، معمایی پیچیده از تورم و نقدینگی نهفته است که بانک مرکزی ایران باید با مدیریت هوشمندانه سیاست‌های پولی، آن را حل کند. این مسیر دشوار نیازمند اصلاحات ساختاری، همکاری بین نهادها و اعتمادسازی در جامعه است. تنها با این راهکارها می‌توان فشارهای تورمی را کاهش داد و زمینه را برای رشد اقتصادی پایدار فراهم کرد
