جهان اقتصاد» گزارش می دهد پشت صحنه زمستانِ بی‌خاموشی!
گلناز پرتوی مهر
با شروع پچ‌پچ‌های زمستانی در گوش آسمان، نیروگاه‌ها نیز آماده‌اند تا پرده‌ی سرمای پیش‌رو را با توان و توانمندی پشت سر بگذارند. امسال، کشور بیش از هر زمان دیگری بر این هدف متمرکز شده که وارد فصل سرد شود بی آنکه زنجیره تولید و تأمین برق به افت عملکرد یا خاموشی‌های گسترده کشیده شود. موضوع مهم اما این است آیا واقعاً نیروگاه‌ها دست‌پر به میدان آمده‌اند؟ و چه عواملی پشت این آمادگی قرار دارد؟
از اواخر شهریور ماه جاری، برنامه‌ای سنگین برای تعمیرات و ارتقای توان نیروگاه‌های حرارتی وارد فاز عملی شده است. هدف واضح بود: آماده شدن نیروگاه‌ها برای تابستان آینده و در عین حال تقویت ذخایر مورد نیاز برای عبور از زمستان. مسئولان انرژی کشور تأکید کرده‌اند که با وجود کسری منابع و ناترازی‌های ساختاری، اقدامات مناسبی انجام شده و اگر نیروگاه‌ها به اندازه کافی گاز و آب داشته باشند، «زمستان امسال با حداقل خاموشی و پایداری بیشتر شبکه برق سپری خواهد شد».
در این میان، گزارش‌ها نشان می‌دهند ذخایر نفت‌گاز (سوخت مایع جایگزین گاز) در نیروگاه‌های گازی نسبت به سال گذشته تا ۱۳۰ درصد افزایش یافته و هم‌اکنون بیش از ۳ میلیارد و ۳۰۰ میلیون لیتر ذخیره نفت‌گاز در نیروگاه‌ها وجود دارد. این افزایش قابل‌توجه، به‌مثابه بیمه‌ای برای زمانی است که گاز دچار افت شود یا فشار خطوط انتقال کاهش یابد.
در نظام انرژی ایران، سوخت گاز طبیعی نقش کاملاً محوری ایفا می‌کند. نیروگاه‌ها بخش عمده‌ای از تولید برق را با استفاده از گاز انجام می‌دهند و هرگونه اختلال در تحویل گاز می‌تواند موجب جابه‌جایی به سمت مصرف سوخت مایع شود؛ مصرفی که از لحاظ اقتصادی و زیست‌محیطی هزینه بیشتری دارد. برای مثال، مطابق یک گزارش رسمی، در سال ۱۴۰۲ نیروگاه‌های کشور حدود ۹۰ میلیارد مترمکعب معادل سوخت مصرف کرده‌اند که از این میزان حدود ۷۴ میلیارد مترمکعب گاز بوده است. همچنین، سهم نیروگاه‌ها از گاز تولیدی کشور بنا بر اعلام، حدود ۳۴ درصد است.
اخیراً نیز مقام‌های وزارت نفت از افزایش تولید گاز خبر داده‌اند و گفته‌اند که به‌واسطه همکاری با وزارت نیرو، تحویل گاز به شبکه نیروگاهی «بیش از سه میلیارد و ۱۵۰ میلیون مترمکعب» نسبت به سال گذشته رشد داشته است. این رقم اگرچه هنوز به صورت کامل در اسناد رسمی منتشر نشده، اما نشان دهنده عزم برای تقویت تأمین سوخت است.
با وجود افزایش تحویل گاز، نیروگاه‌ها برای مواجهه با شرایط اضطراری و افت فشار گاز، به ذخایر سوخت مایع متکی هستند. در واقع، یکی از راهبردهای کلیدی فصل سرد این است که نیروگاه‌ها بتوانند در صورت کاهش گاز، از سوخت مایع استفاده کنند بدون آنکه تولید برق با اختلال جدی روبه‌رو شود.
گزارش‌ها حاکی‌اند که ذخایر نفت‌گاز در نیروگاه‌ها امسال رشد قابل‌توجهی داشته و این موضوع نویدبخش عبور مطمئن‌تر از زمستان است. اما کارشناسان هشدار می‌دهند که «پایداری شبکه گاز» همچنان بخشی اساسی است، زیرا هرگونه افت فشار در خطوط انتقال گاز یا مصرف سنگین خانگی که شبکه گاز را تحت فشار قرار دهد، می‌تواند به‌سرعت ذخایر مایع را به‌کار اندازد و چالشی جدید ایجاد کند.
با توجه به گستردگی چالش تأمین سوخت، وزارتخانه‌های «نیرو» و «نفت» و سایر نهادهای مرتبط، تعامل و هماهنگی خود را در ماه‌های اخیر تشدید کرده‌اند. برای مثال، وزیر نفت در حاشیه جلسه هیئت دولت از رشد تولید و تحویل گاز خبر داده و تأکید کرده که ذخایر نفت‌گاز نیز افزایشی بوده است. این همکاری نهادی، کلید مهمی برای به حداقل رساندن خاموشی‌ها در زمستان است.
به گفته ناصر اسکندری، معاون راهبری تولید شرکت برق حرارتی، «خوشبختانه با هماهنگی بسیار خوبی که بین وزارتخانه‌ها برقرار شده، ذخیره‌سازی مناسبی انجام شده و پیش‌بینی می‌شود که در صورت تأمین حداقل‌های مورد نیاز، در زمستان هیچ مشکلی در تأمین انرژی نداشته باشیم».
با اینکه شرایط امیدوارکننده نشان می‌دهد، ولی نباید چشمان‌مان را بر چالش‌های پیشِ‌رو ببندیم. اولاً، سهم مصرف گاز بخش خانگی و تجاری در فصول سرد به‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد و ممکن است بخشی از سهم گاز نیروگاه‌ها را تحت‌الشعاع قرار دهد. برای مثال، کارشناسی گفته است که سهم مشترکان خانگی از مصرف گاز در بعضی ماه‌های سرد به ۴۰ تا ۴۵ درصد کل مصرف می‌رسد.
ثانیاً، گزارش‌ها حاکیند که در برخی بازه‌ها تحویل گاز به نیروگاه‌ها کاهش یافته — مثلاً در یکی از گزارش‌ها آمده که «بیش از چهار میلیارد مترمکعب گاز کمتر نسبت به سال قبل به نیروگاه‌ها تحویل شده است». این کاهش تحویل می‌تواند نشان دهد که اگر تنش در تأمین یا انتقال گاز پیش‌آید، سوخت مایع جایگزین به‌سرعت وارد مدار خواهد شد، اما این جایگزینی همیشه بدون هزینه نیست.
ثالثاً، افزایش ذخایر سوخت مایع اگرچه ضروری است، اما صرفاً ذخیره‌سازی کافی نیست؛ مصرف بهینه، مدیریت دقیق اهداف و جلوگیری از هدررفت یا اتکا بیش‌ازحد به سوخت مایع نیز مهم‌اند. در واقع، سوخت مایع باید به‌عنوان چتر نجات و نه محور اصلی قرار گیرد.
با لحاظ کردن همه مولفه‌ها، پیش‌بینی‌ها امیدوارکننده‌اند: با افزایش تحویل گاز، رشد ذخایر سوخت مایع و همکاری نزدیک دستگاه‌های مسئول، زمستان امسال می‌تواند با کمترین میزان خاموشی و با پایداری بیشتر شبکه برق سپری شود. اما شرط این پیش‌بینی روشن است: استمرار تأمین گاز، پایش دقیق ذخایر، مدیریت مصرف خانگی و جلوگیری از افت فشار در شبکه گازی.
از آن‌سو، مسئولان گفته‌اند که با فراهم کردن حداقل‌های مورد نیاز سوخت و زیرساخت، امیدوارند تولید برق حتی تا ۲۰ درصد بیشتر از مصرف در فصل سرد نیز بتواند انجام شود — البته در صورتی که همه اجزا تراز شده باشند.
این داستان تنها از نیروگاه‌ها و سوخت نیست؛ بخشی مهم آن به شهروندان مربوط می‌شود. صرفه‌جویی در مصرف گاز خانگی، تنظیم دمای محیط، بهینه‌سازی دستگاه‌های گرمایشی، همه اینها می‌توانند فشار بر شبکه گاز را کاهش دهند و سهم بیشتری از گاز را به تولید برق اختصاص دهند. همچنین، سرمایه‌گذاری در تجهیزات بهینه در بخش نیروگاهی، مدیریت ذخایر سوخت مایع و فراهم‌سازی زیرساخت‌های انتقال گاز، مسئولیت تصمیم‌گیران است.
به‌عبارت دیگر، اگر ما شهروندان و دستگاه‌ها همزمان حرکت کنیم، امکان «زمستانی بدون خاموشی» بسیار بیشتر می‌شود. همکاری ملی، هماهنگی بین‌بخشی، و اتخاذ سیاست‌های درست مصرفی، حلقه‌های گمشده این زنجیره هستند.
نیروگاه‌ها امسال دست‌پر به استقبال زمستان می‌روند: ذخایر سوخت مایع بالا رفته، تحویل گاز بهبود یافته، همکاری نهادی تقویت شده است. اما این مسیر بدون ریسک نیست؛ بخش خانگی و تجاری مصرف گاز ممکن است فشار ایجاد کند، تحویل گاز ممکن است کاهش یابد، و ذخایر سوخت مایع اگر به‌درستی مصرف نشوند، نمی‌توانند جایگزین بلندمدت باشند.
اگر همه جزءها تأمین گاز، ذخایر سوخت مایع، مدیریت مصرف، هماهنگی نهادها کنار هم قرار گیرند، زمستان امسال می‌تواند یکی از کم‌چالش‌ترین فصول سرد از منظر تأمین برق باشد. در غیر این صورت، خاموشی‌ها یا اختلالاتی قابل‌توجه‌تر نیز ممکن است.
به همین جهت، اکنون نه تنها زمان آماده‌سازی نیروگاه‌ها، بلکه زمان آماده‌سازی شهروندان، سیاست‌گذاران و صنعت است تا با هم و هماهنگ، زمستان را با توان، ثبات و حداقل تلفات سپری کنیم
