«جهان اقتصاد» گزارش می دهد
پالایشگاه؛ حلقه گمشده زنجیره ارزش نفت
گلناز پرتوی مهر
یکی از آثار فوری ساخت پالایشگاه، ایجاد اشتغال برای هزاران نفر در زمینه‌های مهندسی، ساخت‌وساز، بهره‌برداری، نگهداری، حمل‌ونقل و خدمات پشتیبانی است
در جهانی که انرژی موتور محرکه توسعه است، نفت خام به‌مثابه طلایی سیاه، ستون فقرات بسیاری از اقتصادهای جهان را تشکیل می‌دهد. اما آیا فروش نفت خام بدون فرآوری، به‌جز خام‌فروشی و وابستگی، چیز دیگری برای ما به ارمغان می‌آورد؟ در ایران، کشوری با ذخایر عظیم نفت و گاز، نبود پالایشگاه‌های مدرن و کافی همچون قفسی است که مانع پرواز این سرمایه ملی شده. در این گزارش، به دلایل حیاتی ساخت پالایشگاه‌های جدید و اثرات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آن می‌پردازیم.
به گزارش خبرنگار «جهان اقتصاد»، یکی از مشکلات اساسی در صنعت نفت ایران، خام‌فروشی و عدم تکمیل زنجیره ارزش است. نفت خام در صورتی که بدون پالایش و تبدیل به فرآورده‌هایی چون بنزین، گازوئیل، نفت سفید، و مواد پتروشیمیایی صادر شود، بخش اعظم ارزش افزوده خود را از دست می‌دهد. ساخت پالایشگاه، این زنجیره ناقص را تکمیل کرده و سود چندبرابری حاصل از فروش فرآورده‌های نفتی را به کشور بازمی‌گرداند.
تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران بارها صادرات نفت خام را تحت‌الشعاع قرار داده‌اند. در حالی که فروش نفت خام تحت فشار تحریم‌ها کاهش یافته، ساخت پالایشگاه‌ها و تولید داخلی فرآورده‌های نفتی راهی برای خنثی‌سازی این فشارهاست. کشورهایی که قادر به خرید نفت خام نیستند، ممکن است بتوانند فرآورده‌های نفتی را با روش‌های متفاوت‌تری دریافت کنند.
یکی از آثار فوری ساخت پالایشگاه، ایجاد اشتغال برای هزاران نفر در زمینه‌های مهندسی، ساخت‌وساز، بهره‌برداری، نگهداری، حمل‌ونقل و خدمات پشتیبانی است. این پروژه‌ها می‌توانند در مناطق کمترتوسعه‌یافته اجرا شده و به‌نوعی نقش موتور توسعه منطقه‌ای را ایفا کنند. در شرایط اقتصادی رکودی، این‌گونه پروژه‌ها نقش مهمی در تحریک اقتصاد دارند.
پالایشگاه‌ها تنها به مصرف داخلی خدمت نمی‌کنند؛ بلکه با ظرفیت‌سازی مناسب، می‌توان مازاد فرآورده‌های نفتی را صادر کرد. صادرات بنزین، گازوئیل، نفت کوره و حتی مواد اولیه صنایع پتروشیمی، منابع ارزی پایدارتری نسبت به صادرات خام فراهم می‌آورند و آسیب‌پذیری کشور در برابر نوسانات قیمت جهانی نفت خام را کاهش می‌دهند.
ایران در قلب خاورمیانه و در مجاورت خلیج فارس قرار دارد؛ منطقه‌ای استراتژیک برای تجارت انرژی. با بهره‌گیری از موقعیت جغرافیایی و ساخت پالایشگاه‌های ساحلی، می‌توان ایران را به هاب صادرات فرآورده‌های نفتی در منطقه تبدیل کرد. کشورهای منطقه مانند عراق، افغانستان و آسیای مرکزی، مشتریان بالقوه فرآورده‌های ایران هستند.
در سال‌های گذشته، ایران در برخی مقاطع مجبور به واردات بنزین و دیگر سوخت‌ها شد؛ امری که فشار زیادی بر ذخایر ارزی وارد کرد. با توسعه پالایشگاه‌ها، نه تنها نیاز کشور به واردات به صفر می‌رسد، بلکه حتی امکان ذخیره استراتژیک سوخت برای مقابله با بحران‌ها نیز فراهم می‌شود.
پروژه‌های ساخت پالایشگاه زمینه رشد و توسعه فناوری‌های بومی را فراهم می‌کند. با طراحی و اجرای پروژه‌ها در داخل کشور، می‌توان به مهندسی معکوس، نوآوری، تربیت نیروی متخصص و تقویت صنایع جانبی کمک کرد. این امر در نهایت موجب کاهش وابستگی به خارج و رشد تکنولوژیک کشور خواهد شد.
گرچه پالایشگاه‌ها به‌عنوان صنایع آلاینده شناخته می‌شوند، اما استفاده از فناوری‌های روز می‌تواند میزان آلودگی را به‌شدت کاهش دهد. احداث پالایشگاه‌های مدرن با رعایت الزامات زیست‌محیطی و استفاده از سیستم‌های بازیافت، فیلتراسیون و انرژی‌های تجدیدپذیر، گامی مهم در جهت توسعه پایدار است.
پالایشگاه‌ها علاوه‌بر تولید سوخت، خوراک صنایع پتروشیمی را نیز تامین می‌کنند. ساخت پالایشگاه‌های یکپارچه با واحدهای پتروشیمی، به توسعه صنایع پایین‌دستی منجر می‌شود؛ صنایعی که نقش بسزایی در افزایش ارزش افزوده، تنوع محصولات صادراتی و اشتغال دارند.
بخش زیادی از پالایشگاه‌های کنونی کشور فرسوده و با راندمان پایین فعالیت می‌کنند. علاوه بر ساخت پالایشگاه‌های جدید، نوسازی و به‌روزرسانی پالایشگاه‌های فعلی نیز باید در اولویت قرار گیرد. این کار باعث افزایش بهره‌وری، کاهش مصرف انرژی و جلوگیری از تلفات مواد اولیه خواهد شد.
ساخت پالایشگاه نه تنها یک پروژه صنعتی، بلکه یک پروژه ملی و استراتژیک است. از کاهش وابستگی ارزی گرفته تا افزایش قدرت چانه‌زنی در معادلات بین‌المللی، از اشتغال‌زایی داخلی تا توسعه فناوری، همگی در گرو این گام اساسی هستند. ایران اگر می‌خواهد از طلای سیاهش، ثروتی پایدار و توسعه‌یافته بیافریند، باید قفس خام‌فروشی را شکسته و پرواز در آسمان پالایش و فرآوری را آغاز کند.
