گزارش «جهان اقتصاد» از قصه تلخ سدهای تشنه
وقتی دریاچه‌ها خواب باران می‌بینند
گلناز پرتوی مهر خبرنگار
در دل کوه‌ها و دشت‌های ایران، سدهایی قرار دارند که روزگاری با غرور از آب‌های انباشته‌ی خود می‌بالیدند. آن‌ها، ستون‌های محکم امنیت آبی کشور بودند؛ اما امروز بسیاری از آن‌ها خالی‌تر از همیشه، زیر آفتاب سوزان، چشم‌انتظار باران‌اند. خالی شدن سدها تنها یک بحران فنی نیست؛ این مسئله، انعکاسی از چالش‌های بزرگ‌تر محیط‌زیستی، مدیریتی و تغییرات اقلیمی است که آینده‌ی زیست ما را تهدید می‌کند.
به گزارش خبرنگار «جهان اقتصاد»، طبق آمارهای منتشرشده، بسیاری از سدهای مهم کشور به طور چشمگیری با کاهش ذخایر آبی روبه‌رو هستند. در برخی مناطق، ظرفیت ذخیره‌ی آب کمتر از ۳۰ درصد است. سدهایی که روزگاری دریاچه‌هایی وسیع را در پشت دیواره‌های بتنی خود نگه می‌داشتند، اکنون کف ترک‌خورده و خشک‌شده‌شان، روایتگر بحران آب است.
با افزایش دمای جهانی و تغییر الگوهای بارش، بسیاری از مناطق کشور با کاهش بارندگی مواجه شده‌اند. بارش‌های پراکنده و سیلابی نیز به جای تغذیه‌ی سفره‌های زیرزمینی و سدها، باعث فرسایش خاک و تخریب می‌شوند.
کشاورزی سنتی و مصرف بی‌رویه‌ی آب برای آبیاری محصولات کم‌بازده، بخش زیادی از منابع آبی سدها را می‌بلعد. نبود فناوری‌های مدرن آبیاری و عدم مدیریت صحیح منابع آب، باعث تسریع خالی شدن مخازن شده است.
ایران کشوری گرم و خشک است. سدهایی که در مناطق گرمسیری واقع شده‌اند، بخش قابل‌توجهی از آب خود را در اثر تبخیر از دست می‌دهند. این تبخیر، به‌ویژه در فصول گرم سال، معضل جدی‌تری می‌شود.
برنامه‌ریزی‌های ناکارآمد، ساخت سدهای بی‌مطالعه، و توزیع ناعادلانه‌ی منابع آبی، مزید بر علت شده‌اند. گاهی انتقال آب از یک حوضه به حوضه‌ی دیگر، اکوسیستم‌ها را مختل کرده و بحران آب را تشدید کرده است.
کمبود آب، تولید محصولات کشاورزی را کاهش داده و معیشت کشاورزان را با خطر مواجه کرده است. این موضوع، علاوه بر بحران اقتصادی، امنیت غذایی کشور را تهدید می‌کند.
رودخانه‌ها و تالاب‌هایی که از سدها تغذیه می‌شوند، با کاهش جریان آب، خشک می‌شوند. این خشکی، زندگی هزاران گونه‌ی گیاهی و جانوری را به خطر می‌اندازد و تعادل زیست‌محیطی مناطق را بر هم می‌زند.
خشکسالی و کمبود منابع آب، بسیاری از روستاها و شهرهای کوچک را خالی از سکنه کرده است. مردم برای یافتن شرایط بهتر زندگی، ناچار به مهاجرت به شهرهای بزرگ‌تر شده و این مهاجرت‌ها باعث بروز چالش‌های اجتماعی جدید می‌شوند.
با کاهش ذخایر آبی، غلظت آلاینده‌ها در آب افزایش می‌یابد و کیفیت آب پایین می‌آید. همچنین، خشک شدن بستر رودخانه‌ها و دریاچه‌ها، باعث شکل‌گیری کانون‌های گردوغبار می‌شود که سلامت عمومی را تهدید می‌کند.
استفاده از سیستم‌های آبیاری قطره‌ای، هوشمندسازی مصرف آب در بخش کشاورزی و تغییر الگوی کشت به سمت محصولات کم‌آب‌بر، می‌تواند از هدررفت منابع آب جلوگیری کند.
توسعه‌ی پروژه‌های آبخیزداری، کاشت پوشش گیاهی مناسب برای کاهش تبخیر، و تغذیه مصنوعی سفره‌های زیرزمینی، به احیای چرخه‌ی طبیعی آب کمک می‌کند.
استفاده از داده‌های هواشناسی پیشرفته، پیش‌بینی دقیق الگوهای بارش، و تدوین برنامه‌های بلندمدت برای مدیریت منابع آبی، ضروری است. همکاری بین‌دولتی و مشارکت جوامع محلی نیز می‌تواند در اجرای سیاست‌های پایدار مؤثر باشد.
ایجاد آگاهی عمومی درباره‌ی اهمیت حفظ منابع آب، تشویق مردم به مصرف بهینه، و نهادینه کردن فرهنگ صرفه‌جویی از طریق رسانه‌ها و نهادهای آموزشی، از گام‌های اساسی برای مقابله با بحران آب است.
سدهای تشنه‌ی ایران، نماد هشداردهنده‌ای از وضعیت منابع آبی کشور هستند. این بحران، نتیجه‌ی ترکیبی از عوامل طبیعی و انسانی است که تنها با تلاش جمعی، سیاست‌گذاری صحیح و بازگشت به طبیعت، می‌توان آن را مدیریت کرد. اگر امروز برای نجات سدها و منابع آبی کشور اقدام نکنیم، فردا شاید برای همیشه با صدای جاری رودها و طراوت دریاچه‌ها خداحافظی کنیم. پس بیایید، پیش از آنکه دیر شود، صدای طبیعت را بشنویم و برای نجات آن دست‌به‌کار شویم.
