جهان اقتصاد گزارش می دهد؛ پاگشای ریلی ایران در آسیای میانه
گروه زیربنایی رضا پورحسین
جهان اقتصاد: اعزام نخستین قطار باری با واگنهای تماماً ایرانی به مقصد ازبکستان در روز دوشنبه دهم آذر ۱۴۰۴، نقطه عطفی مهم و تاریخی در صنعت حملونقل ریلی کشور به شمار میرود.
این رویداد برای نخستین بار پس از دههها، امکان سیر واگنهای ایرانی در شبکه ریلی کشورهای مستقل مشترکالمنافع را فراهم کرد؛ امری که پیش از این به دلایل فنی، حقوقی و سیاسی عملاً غیرممکن بود.
شهریار نقیزاده، مدیرکل بازرگانی خارجی راهآهن، با اعلام این خبر تأکید کرد که این دستاورد نتیجه دیپلماسی فعال ریلی است که از ابتدای فعالیت دولت چهاردهم در دستور کار قرار گرفت. او گفت: در گذشته، حتی یک واگن ایرانی اجازه ورود و سیر در کشورهای CIS را نداشت و محمولههای صادراتی ایران ناگزیر با واگنهای روسی، قزاقی، ازبکی یا ترکمنی جابهجا میشدند.
این محدودیت نه تنها هزینههای اضافی تحمیل میکرد، بلکه کنترل ایران بر زنجیره لجستیکی را به شدت کاهش میداد. اکنون با امضای پروتکلهای جدید و توافقهای فنی مشترک، این مانع بزرگ برطرف شده و واگنهای لبهدار، مسطح و لبهبلند تولید داخل میتوانند آزادانه در مسیرهای بینالمللی حرکت کنند.
قطار تاریخی مذکور متشکل از ۴۰ واگن تماماً ایرانی بود که در مرز ریلی سرخس را به سمت ترکمنستان ترک کرد و پس از عبور از خاک این کشور، عازم ایستگاه بخارا در ازبکستان شد. بار این قطار را آهنآلات و آهن اسفنجی تشکیل میداد؛ کالاهایی که بخش قابل توجهی از صادرات غیرنفتی ایران را شامل میشوند.
ارزش تقریبی این محموله بیش از یک میلیون دلار برآورد میشود و قرار است در صنایع فولاد و ساختوساز ازبکستان مورد استفاده قرار گیرد.
این موفقیت تنها به جنبه نمادین محدود نمیشود؛ تأثیرات اقتصادی و استراتژیک آن بسیار گستردهتر است. نخست اینکه با حذف اجبار به تعویض واگن یا ترانشیپمنت در مرزها، هزینه حمل هر تن کالا دستکم ۲۰ تا ۳۰ درصد کاهش مییابد.
دوم اینکه بازگشت سریعتر واگنهای ایرانی به کشور، ظرفیت ناوگان داخلی را افزایش میدهد و امکان پذیرش سفارشهای صادراتی بیشتری را فراهم میکند. سوم اینکه حضور مستقیم واگنهای ایرانی در کشورهای هدف، برند صنایع ریلی و واگنسازی ایران را در منطقه تثبیت میکند و زمینه را برای صادرات واگن و قطعات یدکی در آینده نزدیک مهیا میسازد.
یکی از مهمترین دستاوردهای این رویداد، گشایش مسیر ترانزیتی جدید ایران–ترکمنستان–ازبکستان است که میتواند به زودی به کشورهای قرقیزستان، تاجیکستان و حتی چین متصل شود.
در حال حاضر مذاکرات پیشرفتهای با راهآهن قزاقستان و روسیه در جریان است تا همین مجوز برای مسیرهای شمالی و کریدور چین–قزاقستان–روسیه–ایران نیز صادر شود. در صورت تحقق این هدف، ایران خواهد توانست نقش محوری خود را در کریدور شمال–جنوب و همچنین مسیر شرق–غرب احیا کند و سهم قابل توجهی از ترانزیت ۲۰ تا ۳۰ میلیون تنی سالانه منطقه را به خود اختصاص دهد.
باید توجه داشت که صنعت واگنسازی ایران نیز از این تحول بینصیب نمی ماند. در سالهای اخیر شرکتها و چند تولیدکننده بخش خصوصی با سرمایهگذاری گسترده موفق شدند استانداردهای سختگیرانه UIC و همچنین الزامات فنی کشورهای CIS را اخذ کنند.
علاوه بر این، این رویداد پیامی روشن به فعالان اقتصادی داخلی و خارجی دارد: ایران دیگر تنها صادرکننده مواد خام نیست، بلکه توانایی ارائه خدمات لجستیکی پیشرفته و قابل رقابت با غولهای منطقهای مانند روسیه و قزاقستان را نیز داراست.
این اعتماد به نفس جدید میتواند سرمایهگذاران خارجی را به مشارکت در پروژههای ریلی ایران ترغیب کند؛ از توسعه خطوط جدید تا نوسازی ناوگان باری و مسافری.
اعزام این قطار ۴۰ واگنه، فقط آغاز راه است. مقامات راهآهن اعلام کردهاند که تا پایان سال ۱۴۰۴ حداقل ۱۰ قطار مشابه دیگر به مقاصد مختلف CIS اعزام خواهد شد و برنامه میانمدت نیز حرکت روزانه حداقل یک قطار تمام ایرانی به کشورهای آسیای مرکزی است.
این حجم از فعالیت، نه تنها درآمدهای ارزی راهآهن را چند برابر خواهد کرد، بلکه هزاران شغل مستقیم و غیرمستقیم در زنجیره تولید واگن، تعمیرات، رانندگی لوکوموتیو و خدمات لجستیکی ایجاد میکند.
