آینده ایران در سواحل جنوبی؟

در ایران، توسعه شهری عمدتاً بر اساس گسترش شهرهای بزرگ و ایجاد شهرهای جدید در حاشیه آنها انجام می‌شود، در حالی که مناطق ساحلی خلیج فارس با وجود ظرفیت‌های عظیم، کمتر به عنوان بستر توسعه شهری مدرن در نظر گرفته شده‌اند. این مسئله ریشه در عوامل اقتصادی، اجتماعی، زیرساختی و سیاست‌های کلان دارد. توسعه شهرهای جدید در اطراف تهران، مشهد، کرج و سایر کلان‌شهرها عمدتاً به دلایلی مانند کنترل رشد جمعیت، مدیریت بحران مسکن و جلوگیری از تمرکز بیش از حد در شهرهای اصلی انجام می‌شود. از لحاظ اجرایی، ساخت شهرهای جدید در نزدیکی مناطق پرجمعیت ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر است، چراکه نیروی کار، زیرساخت‌های اساسی و مراکز تجاری در دسترس هستند. دولت و بخش خصوصی نیز تمایل دارند در مناطقی سرمایه‌گذاری کنند که بازار کار و سکونت تقاضای بالاتری دارد، لذا شهرهای جدید عمدتاً به عنوان حومه‌های شهری تعریف شده‌اند. در حالی که کشورهای موفقی مانند امارات متحده عربی، سنگاپور و برخی مناطق چین از اقتصاد دریاپایه برای توسعه مناطق ساحلی بهره برده‌اند، ایران هنوز نتوانسته این رویکرد را به طور گسترده در خلیج فارس اجرا کند. این در حالی است که توسعه شهرهای ساحلی مدرن در امتداد خلیج فارس نه تنها می‌تواند از فشار جمعیتی بر مناطق مرکزی کشور بکاهد، بلکه اقتصاد را متحول کرده و زندگی با کیفیت‌تری را برای جمعیت جدید به همراه داشته باشد. از دلایل مهم عدم توسعه این مناطق می‌توان به تمرکز سنتی سیاست‌گذاری بر مرکز کشور، نبود زیرساخت‌های اولیه و سرمایه‌گذاری کافی، مسائل زیست‌محیطی و مدیریت منابع آب، مشکلات اجتماعی و فرهنگی و عدم شناخت کافی از اقتصاد دریاپایه اشاره کرد. سیاست‌های توسعه‌ای در ایران عمدتاً متمرکز بر کلان‌شهرهای مرکزی بوده و مناطق ساحلی کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. از دیدگاه من، توسعه مناطق ساحلی با محوریت اقتصاد دریاپایه نه تنها یک فرصت، بلکه یک ضرورت برای آینده کشور است. ایران با دارا بودن هزاران کیلومتر خط ساحلی در خلیج فارس و دریای عمان، می‌تواند مدل‌های موفق جهانی را بررسی کرده و از ظرفیت‌های این مناطق برای اسکان جمعیت، ایجاد اشتغال، توسعه صنایع مرتبط با دریا و کاهش آلودگی کلان‌شهرها بهره بگیرد. پیشنهاد می‌کنم دولت با یک رویکرد بلندمدت، پروژه‌های ویژه‌ای برای توسعه شهرهای ساحلی تعریف کند. این پروژه‌ها باید شامل توسعه بنادر، ایجاد مناطق آزاد تجاری با محوریت اقتصاد دریایی، سرمایه‌گذاری در حمل‌ونقل دریایی و جذب نیروی انسانی متخصص باشد. علاوه بر این، لازم است اصلاحات اساسی در قوانین و سیاست‌های منطقه‌ای صورت گیرد تا سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی به سرمایه‌گذاری در این مناطق ترغیب شوند. انتقال حداقل ده میلیون نفر از مناطق مرکزی کشور به شهرهای ساحلی نه تنها باعث کاهش فشار بر منابع آب و انرژی در مناطق مرکزی می‌شود، بلکه فرصت‌های جدید اقتصادی و زیستی را برای مردم ایجاد می‌کند. زندگی در مناطق ساحلی با هوای سالم، فرصت‌های جدید تولید، تجارت بین‌المللی و توسعه پایدار می‌تواند کیفیت زندگی را بهبود ببخشد. در نهایت، با توجه به روند توسعه جهانی، لازم است که ایران رویکرد جدیدی در توسعه شهری و اقتصادی اتخاذ کند و نقش دریا را به عنوان یکی از مهم‌ترین عناصر توسعه پایدار در سیاست‌گذاری‌های خود بگنجاند. آیا این تغییرات به سادگی قابل اجرا هستند؟ قطعاً خیر، اما با برنامه‌ریزی دقیق، سرمایه‌گذاری هدفمند و تغییر نگاه مدیریتی، می‌توان آینده‌ای روشن‌تر برای توسعه مناطق ساحلی کشور رقم زد.