نیاز فوری تهران به پناهگاه‌های ایمن
نیما گلیاری پژوهشگر یادداشت
پایتخت پرجمعیت ایران با بیش از 10 میلیون نفر جمعیت ثابت و میلیون‌ها نفر شناور، یکی از آسیب‌پذیرترین کلان‌شهرها در برابر تهدیدات نظامی و سوانح طبیعی است.
قرارگیری روی چندین گسل فعال، سابقه زلزله‌های ویرانگر و تهدیدات نظامی، این شهر را به یک بمب ساعتی تبدیل کرده است. در چنین شرایطی، وجود پناهگاه‌های ایمن، مجهز و کافی نه یک گزینه، بلکه یک ضرورت حیاتی برای بقای شهروندان است. زیرساخت‌های موجود تهران نه‌تنها پاسخگوی نیازهای فعلی نیست، بلکه حتی در حد استانداردهای دهه‌های گذشته هم باقی مانده است.
متروی تهران که اغلب به‌عنوان پناهگاه بالقوه معرفی می‌شود، در عمل هیچ کارایی واقعی در زمان بحران ندارد. ایستگاه‌های مترو در عمق مناسب ساخته نشده‌اند و فاقد سیستم‌های تهویه مستقل، درهای ضد انفجار، ذخیره آب و غذا، و ژنراتورهای اضطراری طولانی‌مدت هستند.
در صورت حمله، این ایستگاه‌ها به تله‌های مرگ تبدیل می‌شوند. تجربه جنگ ایران و عراق نشان داد که حتی پناهگاه‌های قدیمی شهر مانند پناهگاه‌های خیابان انقلاب یا تجریش، با ظرفیت محدود چند ده هزار نفر، در برابر سلاح‌های مدرن کاملاً ناکارآمد هستند. این پناهگاه‌ها که عمدتاً در دهه ۶۰ ساخته شده‌اند، اکنون یا تخریب شده‌اند یا به انبار و پارکینگ تبدیل شده‌اند.
جمعیت تهران از ۵ میلیون نفر در سال ۱۳۶۵ به بیش از 10 میلیون نفر در حال حاضر رسیده، یعنی تقریباً دو برابر. اما تعداد پناهگاه‌های عملیاتی حتی یک‌پنجم دوران جنگ هم نیست.
در حالی که شهرهای مدرن برای هر ۱۰۰ نفر یک مترمربع پناهگاه امن دارند، تهران از چنین امکاناتی برخوردار نیست. این فاجعه‌بار است وقتی بدانیم طبق گزارش سازمان مدیریت بحران، در صورت وقوع زلزله بالای ۷ ریشتر، قسمت قابل توجهی از ساختمان‌های تهران آسیب جدی می‌بینند و هزاران نفر بی‌پناه می‌مانند.
نیاز به پناهگاه‌های چندمنظوره مدرن که هم در زمان جنگ و هم در سوانح طبیعی مانند زلزله، سیل و آتش‌سوزی قابل استفاده باشند، غیرقابل انکار است. این پناهگاه‌ها باید در عمق حداقل ۳۰ متری، با سیستم فیلتراسیون هوا علیه عوامل شیمیایی و هسته‌ای، ذخیره ۷۲ ساعته آب و غذا، و ظرفیت پذیرش صدها هزار نفر همزمان ساخته شوند.
استفاده از پارکینگ‌های طبقاتی عمیق، تونل‌های جدید مترو و حتی ساخت پناهگاه‌های زیرزمینی در مدارس و بیمارستان‌ها می‌تواند راه‌حل‌های سریعی باشد.
شهرداری و دولت موظفند فوراً بودجه‌ای معادل حداقل ۵ درصد از درآمد سالانه شهر را به این امر اختصاص دهند. تجربه کشورهای در معرض خطر مانند کره جنوبی و سوئیس نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری در پناهگاه، ارزان‌ترین بیمه حیات برای یک ملت است.
