«جهان اقتصاد» گزارش می‌دهد ارزانی برق ناترازی برق را رقم زد؟ا
گلناز پرتوی مهر
از دید کارشناسان حوزه انرژی مسأله اصلی در قیمت‌گذاری برق و سایر منابع انرژی، نه صرفاً نرخ قیمت‌ها در شکل گیری ناترازی بلکه ناکارآمدی ساختار دولتی است که مانع از توسعه رقابت و نوآوری می‌شود. در واقع، به جای انداختن تقصیر ناترازی به گردن قیمت، بهتر است به ضعف‌های ساختاری در نظام مدیریت و تصدیگری دولت پرداخت.
یکی از معضلات صنعت برق در کشورهایی که دولت در آن‌ها نقش تصدی‌گر را بازی می‌کند، عدم وجود سازوکارهای صحیح قیمت‌گذاری است. در بسیاری از موارد، دولت‌ها به دلایل سیاسی و اجتماعی، قیمت‌ها را پایین نگه می‌دارند تا نارضایتی عمومی را کاهش دهند، اما این امر در بلندمدت باعث ایجاد کسری بودجه و ضعف در سرمایه‌گذاری می‌شود. برای حل این مشکل، نیاز به یک نظام قیمت‌گذاری شفاف و مبتنی بر واقعیت‌های اقتصادی است. این نظام باید به گونه‌ای طراحی شود که هم تولیدکنندگان و هم مصرف‌کنندگان به درستی تشویق شوند تا بهینه‌تر عمل کنند. افزایش تدریجی و منطقی قیمت‌ها بر اساس هزینه‌های واقعی تولید و توزیع، می‌تواند به تعادل عرضه و تقاضا و همچنین بهبود بهره‌وری کمک کند و هچنین تشویق برای ورود بخش خصوصی به این حوزه شود.
در همین زمینه، امیرحسین کاظمی، کارشناس حوزه انرژی، در گفت‌‌وگو با خبرنگار «جهان اقتصاد» اظهار کرد: دولت باید از نقش اجرایی و کنترل مستقیم بر صنعت برق فاصله بگیرد. این یعنی به جای تعیین قیمت و مدیریت مستقیم، بیشتر نقش نظارتی و سیاست‌گذاری را ایفا کند.
وی تاکید کرد: یکی از کلیدهای حل این مشکل، تقویت و تشویق بخش خصوصی برای ورود به این حوزه است. بخش خصوصی به دلیل رقابت و نیاز به بهره‌وری بالا، معمولاً می‌تواند با هزینه‌های کمتر و کیفیت بالاتر خدمات ارائه دهد. این امر به افزایش نوآوری، بهبود زیرساخت‌ها و در نهایت کنترل بهتر هزینه‌ها منجر می‌شود.
وی عنوان کرد: ایجاد فضایی برای رقابت سالم بین شرکت‌های خصوصی می‌تواند قیمت‌ها را به طور طبیعی و بر اساس عرضه و تقاضا تنظیم کند. در این صورت، افزایش قیمت‌ها از کنترل خارج نخواهد شد و مردم از خدمات بهتر با هزینه‌های متناسب بهره‌مند می‌شوند.
وی خاطرنشان کرد: به جای آنکه قیمت به عنوان عامل اصلی مشکلات معرفی شود، بهتر است بر ضرورت کاهش تصدیگری دولت و ایجاد فضای رقابتی برای حضور موثرتر بخش خصوصی تاکید کنیم. این تغییر رویکرد، به جای افزایش قیمت‌ها، راه را برای توسعه و بهبود پایدار در صنعت برق هموار خواهد کرد.
وی بیان کرد: در نظامی که بخش خصوصی نقش اصلی را در صنعت برق ایفا می‌کند، دولت همچنان نقش حیاتی و مهمی در تنظیم و نظارت بر بازار دارد، دولت باید اطمینان حاصل کند که رقابت به درستی شکل می‌گیرد و انحصارها شکل نمی‌گیرد، همچنین، باید با وضع قوانین و مقررات مناسب، از منافع عمومی و مصرف‌کنندگان حفاظت کند. یکی دیگر از وظایف دولت در این نظام جدید، تشویق به استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و حمایت از طرح‌های نوآورانه است که به کاهش آلودگی محیط‌زیست و پایداری منابع طبیعی کمک می‌کند.
کاظمی با اشاره به اینکه انداختن تمام تقصیرها بر گردن قیمت برق، ساده‌سازی بیش از حد مشکل است، گفت: مشکل اصلی در تصدیگری و مدیریت ناکارآمد دولتی نهفته است. دولت‌ها باید از نقش اجرایی و مدیریتی مستقیم خود در صنعت برق کناره‌گیری کنند و به جای آن، با فراهم کردن بسترهای لازم برای حضور و رقابت بخش خصوصی، زمینه‌های لازم برای بهبود کیفیت خدمات و کاهش هزینه‌ها را فراهم آورند. به این ترتیب، علاوه بر اینکه قیمت‌ها به‌طور منطقی و بر اساس عرضه و تقاضا تنظیم می‌شود، مردم نیز از خدمات بهتری بهره‌مند خواهند شد و فشار بر منابع مالی دولت نیز کاهش می‌یابد.
وی عنوان کرد: تجربه بسیاری از کشورهای پیشرفته نشان می‌دهد که گذار از تصدیگری دولتی به حضور فعال بخش خصوصی در صنایع کلیدی مانند برق، می‌تواند نتایج مثبتی به دنبال داشته باشد. در این کشورها، دولت‌ها به جای آنکه خود به عنوان مدیر و کنترل‌کننده مستقیم عمل کنند، بیشتر نقش نظارتی و تنظیمی را بر عهده گرفته‌اند و با ایجاد چارچوب‌های قانونی و مقرراتی مناسب، فضای رقابتی سالمی را برای بخش خصوصی فراهم کرده‌اند.
وی با بیان اینکه بخش خصوصی به دلیل انگیزه‌های مالی و رقابت در بازار، معمولاً کارآیی بیشتری در ارائه خدمات دارد، گفت: شرکت‌های خصوصی در فضای رقابتی تلاش می‌کنند با استفاده از نوآوری و بهبود فرآیندها، هزینه‌های تولید را کاهش دهند و کیفیت خدمات را بهبود بخشند. این امر نه تنها به نفع مصرف‌کنندگان است، بلکه به رشد اقتصادی کشور و جذب سرمایه‌گذاری‌های جدید نیز کمک می‌کند.
با این حال، حضور موفق بخش خصوصی نیازمند ایجاد زیرساخت‌های قانونی و حقوقی مناسب است تا اطمینان حاصل شود که رقابت به درستی شکل گرفته و منافع عمومی حفظ می‌شود.
وی عنوان کرد: رقابت در صنعت برق می‌تواند به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم شکل بگیرد. در رقابت مستقیم، شرکت‌های خصوصی به عنوان تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان برق وارد بازار می‌شوند و خدمات خود را به مشتریان عرضه می‌کنند. در رقابت غیرمستقیم، شرکت‌های خصوصی با ارائه راه‌حل‌های نوآورانه مانند انرژی‌های تجدیدپذیر یا بهبود بهره‌وری مصرف انرژی، با ارائه خدمات جانبی به صنعت برق کمک می‌کنند. هر دو نوع رقابت می‌توانند به بهبود کیفیت خدمات و کاهش هزینه‌ها منجر شوند.
