«جهان اقتصاد» گزارش می دهد نقشه راه کربن‌زدایی در عصر انرژی سبز
گلناز پرتوی مهر
کربن‌زدایی، یعنی کاهش انتشار دی‌اکسیدکربن و گازهای گلخانه‌ای ناشی از مصرف سوخت‌های فسیلی، به یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های جهانی در قرن بیست‌ویکم تبدیل شده است. افزایش دمای زمین، تغییرات شدید اقلیمی و فشار افکار عمومی، کشورها را ناچار کرده تا از مدل‌های سنتی تولید انرژی فاصله بگیرند. توافق پاریس و سیاست‌های «خنثی‌سازی کربن تا ۲۰۵۰» بسیاری از کشورها را به سمت برنامه‌های عملی سوق داده است.
با این حال، میان شعار «انرژی پاک» و واقعیت اجرای آن، فاصله‌ای جدی وجود دارد. کربن‌زدایی کامل نه تنها به فناوری‌های پیشرفته بلکه به تغییر ساختار اقتصادی، سیاسی و حتی فرهنگی نیاز دارد. در این گزارش، روندهای جهانی، چالش‌ها، فرصت‌ها و راهکارهای پیش‌رو در مسیر کربن‌زدایی بخش انرژی بررسی می‌شود.
طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، انتشار دی‌اکسیدکربن ناشی از بخش انرژی در سال ۲۰۲۴ حدود ۰.۸ درصد افزایش یافت و به رقم ۳۷.۸ گیگاتن رسید. این در حالی است که سرمایه‌گذاری جهانی در انرژی‌های تجدیدپذیر نیز رکورد زده است. این تناقض نشان می‌دهد که رشد مصرف انرژی، هنوز از ظرفیت تولید پاک پیشی گرفته است.
براساس گزارش BloombergNEF، احتمال دارد سال ۲۰۲۴ نقطه اوج انتشار جهانی باشد. اگر این روند تثبیت شود، از سال ۲۰۲۵ به بعد می‌توان شاهد کاهش تدریجی انتشار بود؛ یعنی آغاز دوران واقعی گذار انرژی. این تغییر، نشانه‌ای از تأثیر سیاست‌های زیست‌محیطی و پیشرفت فناوری در حوزه‌هایی مانند ذخیره انرژی و جذب کربن است.
فناوری‌هایی مانند جذب و ذخیره کربن (CCS)، جذب مستقیم از هوا (DAC)، استفاده از هیدروژن سبز و بهینه‌سازی فرایندهای صنعتی از مهم‌ترین محورهای توسعه در سال‌های اخیر بوده‌اند. کشورهایی مانند نروژ، ژاپن، آمریکا و چین پروژه‌های عظیمی در این زمینه اجرا کرده‌اند.
ظرفیت نصب‌شده انرژی‌های تجدیدپذیر (خورشیدی، بادی و آبی) در ۲۰۲۴ بیش از ۵۰۰ گیگاوات افزایش یافت. با این حال، وابستگی به گاز طبیعی و زغال‌سنگ همچنان در بسیاری از کشورها پابرجاست.
هرچند سرمایه‌گذاری اولیه در فناوری‌های کربن‌زدایی بالاست، اما در بلندمدت باعث کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و کاهش نوسانات بازار انرژی می‌شود.
کشورهایی که سیاست‌های مؤثر در کاهش کربن دارند، می‌توانند از صندوق‌های بین‌المللی و سرمایه‌گذاران خصوصی بهره‌مند شوند. بازار جهانی سرمایه سبز تا سال ۲۰۳۰ به بیش از ۵ تریلیون دلار می‌رسد.
تلاش برای کربن‌زدایی باعث رشد صنایع جدیدی مانند تولید باتری، هیدروژن سبز، سوخت‌های مصنوعی و سیستم‌های جذب کربن می‌شود.
کاهش آلاینده‌ها به معنای هوای پاک‌تر، سلامت عمومی بهتر و کاهش هزینه‌های بهداشتی است. همچنین پایداری منابع طبیعی در بلندمدت تضمین می‌شود.
فناوری‌های جذب و ذخیره کربن هزینه بالایی دارند و بازگشت سرمایه در کوتاه‌مدت ممکن نیست. این مسئله مانع تمایل شرکت‌های خصوصی برای ورود به این حوزه می‌شود.
ذخیره‌سازی و حمل‌ونقل CO₂ نیازمند زیرساخت‌های خاص و پرهزینه است. کشورهایی که فاقد مخازن زمین‌شناسی مناسب‌اند، با چالش فنی و مالی بیشتری مواجه می‌شوند.
جذب و فشرده‌سازی CO₂ خود فرآیندی انرژی‌بر است. اگر این انرژی از منابع فسیلی تأمین شود، اثر مثبت کاهش کربن تا حدی خنثی می‌شود.
در بسیاری از کشورها قیمت واقعی کربن تعیین نشده است. بدون مالیات کربن یا بازار تبادل انتشار، انگیزه‌ای برای سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پاک وجود ندارد.
صنایع نفت، گاز و فولاد که سهم بالایی در انتشار کربن دارند، به دلیل هزینه‌های زیاد و ریسک کاهش سود، معمولاً در برابر تغییر مقاومت نشان می‌دهند.
کربن‌زدایی باید مرحله‌به‌مرحله انجام شود: ابتدا کاهش مصرف، سپس جذب و در نهایت جبران انتشار باقی‌مانده از طریق روش‌های خنثی‌سازی مانند جنگل‌کاری.
هیچ فناوری به‌تنهایی قادر به حل مسئله نیست. استفاده ترکیبی از انرژی تجدیدپذیر، هیدروژن، جذب کربن و سوخت‌های مصنوعی، رویکردی کارآمدتر خواهد بود.
ایجاد شبکه‌های لوله، مخازن زمین‌شناسی و واحدهای فشرده‌سازی ضروری است تا عملیات جذب کربن در مقیاس صنعتی قابل اجرا شود.
مالیات کربن، بازارهای تبادل انتشار و مشوق‌های مالی می‌توانند انگیزه لازم را برای شرکت‌ها ایجاد کنند. تجربه اروپا نشان داده است که قیمت‌گذاری بر کربن، ابزار مؤثری برای کاهش انتشار است.
پیشرفت در مواد جاذب، کاتالیزورها، غشاها و فرآیندهای کم‌مصرف می‌تواند هزینه جذب را به‌طور چشمگیری کاهش دهد.
انتقال فناوری و پروژه‌های مشترک منطقه‌ای می‌تواند کشورهای در حال توسعه را نیز در مسیر کربن‌زدایی قرار دهد.
کربن‌زدایی تنها یک سیاست محیط‌زیستی نیست، بلکه یک تحول ساختاری در اقتصاد جهانی انرژی است.
پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۴۰ بیش از نیمی از ظرفیت تولید برق جهان از منابع تجدیدپذیر تأمین شود و فناوری‌های جذب کربن نیز به مرحله تجاری برسند.
کشورهایی که زودتر وارد این مسیر شوند، نه تنها از نظر زیست‌محیطی بلکه از منظر اقتصادی نیز مزیت رقابتی خواهند داشت.
با وجود چالش‌های جدی، مسیر کربن‌زدایی اجتناب‌ناپذیر است. در دنیایی که هر تُن کربن به معنای هزینه‌ای برای آینده بشر است، کشورها چاره‌ای جز حرکت به سوی انرژی سبز ندارند.
در نهایت، صنعتی موفق خواهد بود که بتواند دودها را خاموش کند و روشنایی پاک را جایگزین آن سازد.
