رقابت داغ برندها در بازار غذاهای فوری

در سال‌های اخیر، بازار غذاهای آماده مصرف در ایران با سرعتی فراتر از پیش‌بینی‌های اولیه در حال رشد و تحول است؛ رشدی که نه‌تنها ناشی از تغییر سبک زندگی و افزایش مشغله‌های روزمره شهروندان است بلکه حاصل تعامل پیچیده‌ای میان نوآوری‌های فناورانه، رقابت فشرده برندها، تحولات فرهنگی و الزامات اقتصادی است. غذاهای آماده مصرف دیگر صرفاً یک انتخاب اضطراری برای روزهای پرمشغله نیستند بلکه به‌تدریج در حال تبدیل شدن به یکی از ارکان اصلی سبد غذایی خانوارهای ایرانی‌اند؛ تحولی که اگر به‌درستی هدایت نشود، می‌تواند تبعات تغذیه‌ای و اجتماعی قابل‌توجهی در پی داشته باشد.

غذاهای آماده مصرف که در ادبیات تخصصی با عنوان Ready-to-Eat یا RTE شناخته می‌شوند در ایران مسیر پرپیچ‌وخمی را طی کرده‌اند از کنسروهای سنتی و خوراک‌های بسته‌بندی‌شده گرفته تا محصولات نیمه‌آماده یخ‌زده، ساندویچ‌های صنعتی، پاستاهای فوری، سوپ‌های خشک و اخیراً غلات صبحانه غنی‌شده این محصولات در ابتدا با تردید و مقاومت فرهنگی مواجه بودن بسیاری از خانواده‌ها به‌ویژه در مناطق سنتی‌تر، غذاهای آماده را فاقد اصالت، ناسالم و بی‌کیفیت می‌دانستند اما با گذشت زمان، افزایش اشتغال زنان، رشد شهرنشینی، گسترش فروشگاه‌های زنجیره‌ای و ظهور پلتفرم‌های آنلاین سفارش غذا این نگرش به‌تدریج تغییر کرد و غذاهای آماده جای خود را در زندگی روزمره باز کردند.

نوآوری در این حوزه برخلاف تصور عمومی، صرفاً به بسته‌بندی‌های شکیل یا طعم‌های متنوع محدود نمی‌شود. شرکت‌های پیشرو داخلی مانند کاله، مینو، پگاه، شیرین‌عسل و برندهای نوظهور تخصصی در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین مانند غنی‌سازی با ریزمغذی‌ها، استفاده از مواد اولیه طبیعی، حذف نگهدارنده‌های شیمیایی و طراحی بسته‌بندی‌های قابل بازیافت، ارزش غذایی و زیست‌محیطی محصولات خود را ارتقا دهند این اقدامات، اگرچه در ظاهر ساده‌اند اما در عمل نیازمند سرمایه‌گذاری سنگین، دانش فنی بالا و تعامل مستمر با نهادهای نظارتی مانند وزارت بهداشت، سازمان غذا و دارو و سازمان ملی استاندارد هستند به‌عنوان مثال، تولید کورن‌فلکس غنی‌شده با آهن و ویتامین D، نه‌تنها نیازمند فرمولاسیون دقیق بلکه مستلزم کنترل کیفی مستمر در مراحل تولید، انبارداری و توزیع است، فرآیندی که در بسیاری از واحدهای تولیدی کوچک هنوز به‌درستی نهادینه نشده است.

رقابت در بازار غذاهای آماده ایران در حال حاضر در دو سطح داخلی و وارداتی جریان دارد. برندهای داخلی با سهم حدود ۸۰ درصدی، بازیگران اصلی این میدان هستند اما برندهای وارداتی نیز با کیفیت بالا، تنوع طعم و بسته‌بندی‌های جذاب توانسته‌اند سهم قابل‌توجهی از بازار را به خود اختصاص دهند. این رقابت اگرچه در نگاه اول به نفع مصرف‌کننده است اما در بلندمدت می‌تواند چالش‌هایی برای تولیدکنندگان داخلی ایجاد کند به‌ویژه در شرایطی که نوسانات نرخ ارز، تورم و محدودیت‌های واردات مواد اولیه، هزینه‌های تولید را افزایش داده‌اند. یکی از نقاط ضعف صنعت غذاهای آماده در ایران، وابستگی شدید به واردات برخی مواد اولیه کلیدی مانند ذرت، جو، ادویه‌های خاص و افزودنی‌های مجاز است این وابستگی، تولیدکنندگان را در برابر شوک‌های ارزی آسیب‌پذیر می‌کند و مانع از برنامه‌ریزی بلندمدت می‌شود.

رفتار مصرف‌کننده ایرانی در مواجهه با غذاهای آماده، ترکیبی از محافظه‌کاری فرهنگی و گرایش به مدرنیته است. بسیاری از خانواده‌ها هنوز ترجیح می‌دهند غذا را در خانه تهیه کنند و غذاهای آماده را به‌عنوان جایگزین اضطراری یا مکمل در نظر می‌گیرند با این حال نسل جوان، به‌ویژه دانشجویان، کارمندان و زوج‌های جوان، استقبال بیشتری از این محصولات دارند آن‌ها به‌دنبال غذاهایی هستند که سریع آماده شوند، طعم مطلوبی داشته باشند، ارزش غذایی قابل قبولی ارائه دهند و از نظر قیمت مقرون‌به‌صرفه باشند در این میان، برندهایی که توانسته‌اند اعتماد مصرف‌کننده را از طریق کیفیت پایدار، شفافیت اطلاعات تغذیه‌ای و حضور فعال در شبکه‌های اجتماعی جلب کنند، موفق‌تر بوده‌اند.

یکی از نقاط قوت برندهای موفق، تمرکز بر پرسونای مصرف‌کننده و طراحی محصولات متناسب با نیازهای خاص هر گروه است. برای مثال، محصولات رژیمی و غنی‌شده برای مصرف‌کنندگان سالم‌گرا، غذاهای سنتی بسته‌بندی‌شده برای خانواده‌های محافظه‌کار و خوراک‌های بین‌المللی مانند پاستا و چیکن‌استریپس برای نسل جوان طراحی شده‌اند این بخش‌بندی هوشمندانه، نه‌تنها موجب افزایش فروش شده بلکه به برندها کمک کرده تا هویت مشخصی در ذهن مصرف‌کننده ایجاد کنند.

گسترش فروشگاه‌های زنجیره‌ای، پلتفرم‌های آنلاین و اپلیکیشن‌های سفارش غذا، نقش مهمی در رشد بازار غذاهای آماده ایفا کرده‌اند این کانال‌ها امکان دسترسی سریع، مقایسه قیمت، مشاهده نظرات کاربران و حتی دریافت تخفیف‌های ویژه را فراهم کرده‌اند و موجب شده‌اند برندها به‌سمت دیجیتال‌سازی فرآیند فروش حرکت کنند با این حال، هنوز چالش‌هایی مانند ضعف در زنجیره سرد، نبود استانداردهای یکپارچه در حمل‌ونقل مواد غذایی و کمبود زیرساخت‌های لجستیکی در برخی مناطق کشور وجود دارد که مانع از توسعه کامل این بازار شده‌اند.

دولت می‌تواند نقش مهمی در حمایت از تولیدکنندگان داخلی ایفا کند از طریق تسهیل واردات مواد اولیه، ارائه تسهیلات مالی، حمایت از تحقیق و توسعه و تدوین استانداردهای شفاف و قابل اجرا. همچنین آموزش عمومی درباره تغذیه سالم، برچسب‌گذاری دقیق محصولات و نظارت بر تبلیغات می‌تواند به ارتقای سطح آگاهی مصرف‌کنندگان و افزایش اعتماد آن‌ها به غذاهای آماده کمک کند.

بازار غذاهای آماده مصرف در ایران اگرچه هنوز در مرحله بلوغ قرار ندارد اما ظرفیت‌های بالقوه فراوانی برای رشد دارد. نوآوری‌های فناورانه، تغییر سبک زندگی، گسترش کانال‌های توزیع و افزایش آگاهی تغذیه‌ای، همگی عواملی هستند که می‌توانند این بازار را به یکی از پیشران‌های صنعت غذایی کشور تبدیل کنند با این حال، تحقق این چشم‌انداز نیازمند همکاری نزدیک میان تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان، نهادهای دولتی و رسانه‌هاست. رسانه‌ها، با نقش روشنگرانه خود می‌توانند به شفاف‌سازی اطلاعات، نقد سازنده و ارتقای سطح گفت‌وگوی عمومی کمک کنند و این دقیقاً همان چیزی است که امروز، بیش از هر زمان دیگری به آن نیاز داریم.