زمستان خشک ادامه کم آبی در ایران؟!

در سال‌های اخیر ایران با خشکسالی شدید، کاهش بارش، افت شدید ذخایر سدها و مصرف بیش از حد آب زیرزمینی مواجه بوده است. داده‌های به‌روز نشان می‌دهند بارش‌ها در سال آبی جاری حدود ۳۸–۴۰ درصد کمتر از میانگین بلندمدت است، ورودی آب به سدها نیز تقریباً ۴۰ درصد نسبت به سال گذشته کاهش یافته و ظرفیت پرشدگی سدها به حدود ۵۰–۵۲ درصد رسیده است. این وضعیت زمینه‌ای است برای نگرانی نسبت به ادامه کم‌آبی در زمستان ۱۴۰۴؛ با این حال پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند چند احتمال متفاوت وجود دارد که بستگی به فاکتورهایی مانند تغییرات اقلیمی، الگوهای بارش منطقه‌ای، مدیریت مصرف آب و سیاست‌گذاری دارد. 

میزان بارش از ابتدای سال آبی جاری تا پایان مرداد ۱۴۰۴ تقریباً ۴۰.۱ درصد کمتر از متوسط بلندمدت ثبت شده است. 

ورودی آب به سدها نسبت به مدت مشابه سال قبل ۴۰ درصد کاهش داشته است. 

ذخایر سدها به حدود ۵۲ درصد ظرفیت رسیده‌اند؛ یعنی کمتر از نیمی از حجم آب قابل استفاده پر است. 

در برخی استان‌ها مانند هرمزگان و سیستان و بلوچستان کاهش بارش به بیش از ۷۰ درصد نسبت به نرمال رسیده است. 

دما نیز نسبت به بلندمدت بالاتر بوده است؛ افزایش دما نه تنها موجب افزایش تبخیر می‌شود، بلکه باعث می‌گردد برف‌ها زودتر آب شوند و ذخیره برف در ارتفاعات کاهش یابد که ذخیره طبیعی آب را کاهش می‌دهد. 

پیش‌بینی‌های بلندمدت بارش برای فصل زمستان دقت نسبتاً پایین‌تری دارند، مخصوصاً در مناطق خشک و گرم کشور. اگر موج‌های بارشی در تراز میانی/بالایی وارد شوند و بارش‌های زمستانی قوی رخ دهد، امکان دارد مقداری از خلأ بارشی جبران شود. اما اگر همان روند کم‌بارشی تابستان ادامه یابد، با کسری شدید روبه‌رو خواهیم بود. 

برای تأمین آب آشامیدنی و کشاورزی، برف‌های ارتفاعات مهم‌اند. با گرمای بیش از حد، برف‌ها زودتر آب می‌شوند و ممکن است طی زمستان روان‌آب کافی تولید نکنند. 

صرفه‌جویی مصرف، کاهش هدررفت، استفاده بهینه از آب زیرزمینی، تقسیم عادلانه منابع آبی و سیاستگذاری حکیمانه می‌تواند تأثیر مهمی داشته باشد. اگر سیاست‌ها اعمال نشود، حتی برآمدن بارش‌های مناسب هم ممکن است نتواند فشار بر منابع آب را کم کند. 

گرمایش جهانی باعث افزایش تبخیر، تغییر در الگوهای بارشی، کاهش تکرار بارش سنگین و غیرمنظم شدن فصول بارش می‌شود. این روندها در ایران دیده شده‌اند. 

سناریووضعیت بارشتأثیر بر منابع آبپیامدهاپیش‌بینی خوشبینانهبارش‌ها نزدیک به نرمال یا کمی پایین‌تر؛ چند موج باران‌زا و برف در ارتفاعاتافزایش ذخایر سدها، کاهش کسری روان‌آب‌ها، کمک به جبران بخشی از افت سال جاریکاهش فشار بر مصرف شهری و کشاورزی؛ کاهش احتمال جیره‌بندی؛ اما هنوز خطر خشکسالی وجود داردسناریوی میانهبارش‌ها کمتر از نرمال؛ پراکندگی منطقه‌ای زیاد؛ مناطقی بارانی و مناطقی خشکذخایر آب به کندی پر می‌شوند؛ تأمین آب به ویژه در نواحی مرکزی و شرقی مشکل‌تر خواهد بود؛ افت سطح آب زیرزمینی ادامه دارداحتمال جیره‌بندی در برخی شهرها؛ کشاورزی متکی بر بارش آسیب می‌بیند؛ هزینه تأمین آب افزایش می‌یابدسناریوی بدبینانهادامه کاهش بارش؛ برف کم؛ دما بالاتر از نرمال؛ موج گرما یا خشکی مزمنسدها پر نمی‌شوند؛ آب‌های زیرزمینی به شدت فرسایش خواهند یافت؛ اکوسیستم‌ها آسیب می‌بینندبحران آب شدید؛ تأمین آب شرب در برخی مناطق با مشکلات جدی؛ افزایش مهاجرت داخلی؛ تنش اجتماعی؛ نیاز به سیاست‌های اضطراری  

کاهش حدود ۴۰ درصدی در بارش‌ها نسبت به بلندمدت، گزارش شده است. قدمت کسری ذخایر آب زیرزمینی که از سال‎ها پیش شروع شده، هنوز جبران نشده است. 

برخی گزارش‌ها از هشدار به جیره‌بندی آب در تهران و سایر کلان‌شهرها حکایت دارند. با توجه به داده‌ها، به نظر می‌رسد ادامه کم‌آبی در زمستان ۱۴۰۴ یک احتمال بسیار واقعی است، خصوصاً اگر بارش‌ها کمتر از نرمال باشند و برف مناسب در ارتفاعات شکل نگیرد. برای جلوگیری از تشدید بحران لازم است.