جهان اقتصاد گزارش می دهد
نفت در سرزمین آفتاب و سایه‌ها
گلناز پرتوی مهر
در حالی که جهان در دومین فصل سال ۲۰۲۵ نفس می‌کشد، طلای سیاه همچنان نفس‌گیرترین نقش را در نمایش اقتصاد جهانی بازی می‌کند؛ گاه با لبخند آرام‌بخش قیمت‌های باثبات، گاه با اخم‌های تندِ تنش‌های ژئوپلتیک و نوسان‌های بازار. سال ۲۰۲5، تا اینجای کار، نه سال ثبات مطلق است و نه سال بحران فراگیر؛ بلکه سالی است که در آن نفت، بین آفتاب انرژی‌های نو و سایه‌ی منافع سنتی دست‌وپا می‌زند.
قیمت‌ها ، موج‌سواری میان واقعیت و روان
در آغاز سال ۲۰۲۵، قیمت نفت برنت در محدوده ۸۲ تا ۸۶ دلار در نوسان بود. عواملی چون کاهش تولید داوطلبانه برخی اعضای اوپک‌پلاس، ترمیم آهسته تقاضای جهانی پس از رکود نرم اقتصاد چین و مداخلات فدرال رزرو در بازارهای مالی، از جمله متغیرهای اثرگذار بر این نوسانات بودند.
اما داستان قیمت نفت تنها با عرضه و تقاضا نوشته نمی‌شود. نقش معاملات آتی، جو روانی ناشی از اخبار سیاسی و تحولات اقلیمی، این بازار را به صحنه‌ای از بازی‌های چندلایه بدل کرده است. در اواسط بهار ۲۰۲۵، با بروز ناآرامی‌های محلی در خلیج گینه و حملات سایبری به تأسیسات نفتی کانادا، قیمت نفت به بالای ۹۰ دلار نیز صعود کرد. با این حال، مداخلات سریع و بازی هوشمندانه ذخایر استراتژیک ایالات متحده، از رشد بی‌مهار جلوگیری کرد.
اوپک‌پلاس: اتحاد محتاطانه، رقابت پنهان
اوپک‌پلاس در سال ۲۰۲۵ بیش از هر زمان دیگری بر لبه تردید حرکت می‌کند. عربستان سعودی، به‌عنوان رهبر سنتی این ائتلاف، همچنان تلاش دارد تا با کنترل تولید و مذاکره پشت درهای بسته، ثبات بازار را حفظ کند، اما افزایش تولید بی‌وقفه روسیه برای جبران هزینه‌های جنگی و نیاز شدید اقتصادی نیجریه و ونزوئلا به درآمدهای نفتی، کار را برای حفظ انسجام این بلوک دشوار کرده است.
در عین حال، امارات متحده عربی، به دنبال سهم بیشتر از بازار آسیاست و در حال سرمایه‌گذاری سنگین در پالایشگاه‌های مشترک با هند و اندونزی است. این اختلاف منافع باعث شده جلسات اوپک‌پلاس در ۲۰۲۵ بیش از همیشه طولانی، محرمانه و گاه متشنج برگزار شوند.
آمریکا و نفت شیل: بازگشت پرقدرت اما محتاط
در ۲۰۲۵، ایالات متحده بار دیگر به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت جهان تثبیت شده است. اما با تجربه تلخ سقوط قیمت‌ها در ۲۰۲۰ و درس‌های آموخته‌شده از بحران‌های محیط‌زیستی، شرکت‌های نفت شیل با رویکردی محافظه‌کارتر وارد میدان شده‌اند. تولید بالا هست، اما رشد آن با نرخ‌های منطقی و تمرکز بر بهره‌وری انجام می‌شود.
در کنار آن، دولت آمریکا سیاست‌هایی دوگانه را دنبال می‌کند: از یک‌سو با تشویق سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر، فشار اجتماعی را پاسخ می‌دهد، و از سوی دیگر با تضمین امنیت انرژی، نقش نفت را همچنان پررنگ نگه می‌دارد.
چین و هند: تقاضای آسیایی همچنان زنده است
چین در سال ۲۰۲۵ علیرغم کاهش رشد اقتصادی به زیر ۵ درصد، همچنان بزرگ‌ترین واردکننده نفت خام جهان است. برنامه‌های عظیم نوسازی صنعتی و گذار تدریجی به انرژی پاک، تقاضای نفت را آهسته کرده اما از بین نبرده است. به‌ویژه صنایع پتروشیمی و حمل‌ونقل هوایی، همچنان وابسته به مشتقات نفتی هستند.
هند نیز با رشد جمعیت و توسعه زیرساخت‌ها، وارد فاز جدیدی از مصرف انرژی شده و تقاضای نفت در این کشور روندی افزایشی دارد. رقابت بین تولیدکنندگان برای کسب سهم از بازار آسیا، این منطقه را به میدان اصلی بازی نفت در ۲۰۲۵ بدل کرده است.
ژئوپلیتیک: آتش‌های خاموش و زبانه‌های ناگهانی
بازار نفت، هرگز از ژئوپلیتیک جدا نبوده و ۲۰۲۵ نیز از این قاعده مستثنا نیست. جنگ در اوکراین، هرچند وارد فاز فرسایشی شده، اما همچنان بر صادرات نفت روسیه و تعاملات انرژی اروپا سایه انداخته است. اروپا با تکیه بیشتر بر LNG و انرژی‌های نو، تلاش دارد وابستگی‌اش را کاهش دهد، اما قیمت بالای انرژی همچنان چالشی اساسی است.
از سوی دیگر، تنش‌های گاه‌به‌گاه در تنگه هرمز، درگیری‌های پراکنده در منطقه قفقاز و رقابت آمریکا و چین بر سر نفوذ در دریای جنوبی چین، همگی عناصری‌اند که قیمت نفت را حساس و شکننده نگه می‌دارند.
گذار انرژی: آهسته، متناقض، اما در جریان
در ۲۰۲۵، گذار انرژی یک حقیقت است، اما نه آن‌قدر سریع که نفت را به حاشیه رانده باشد. در حالی که سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر به رکوردهای جدیدی رسیده، بسیاری از کشورها هنوز زیرساخت کافی برای رهایی کامل از سوخت‌های فسیلی ندارند. از این رو، نفت هنوز شاه‌راه انرژی جهان است، اگرچه دیگر به‌تنهایی فرمانروایی نمی‌کند.
