«جهان اقتصاد» گزارش می دهد
بازی شطرنج زیر باران نفت
گلناز پرتوی مهر
بعد از ماه‌ها کش و قوس، بالاخره مذاکرات ایران و آمریکا در سال ۲۰۲۵ به نقطه‌ای حساس رسیده است. در حالی که هنوز مرکب توافق خشک نشده، بازارهای جهانی انرژی واکنشی برق‌آسا نشان داده‌اند: قیمت نفت کاهش یافت، حجم معاملات افزایش پیدا کرد و تحلیل‌گران بازار انرژی دوباره نام ایران را در صدر تحلیل‌های خود دیدند. حالا همه نگاه‌ها به اوپک است؛ این کارتل قدرتمند نفتی که باید تصمیم بگیرد با بازگشت احتمالی کامل ایران به بازار جهانی نفت، چگونه تعادل را حفظ کند.
به گزارش خبرنگار «جهان اقتصاد»، در یک دهه گذشته، ایران بارها به واسطه تحریم‌ها از بخش عمده‌ای از بازار نفت جهان کنار گذاشته شده بود. صادرات رسمی نفت ایران، با وجود راه‌های دور زدن تحریم، به سختی نفس می‌کشید. حالا و با روی خوش نسبی دولت آمریکا در دور جدید مذاکرات و وعده‌هایی مبنی بر لغو یا تعلیق بخشی از تحریم‌های نفتی، ایران آماده است تا تولید خود را به‌سرعت بالا ببرد.
در نخستین روزهای پس از اعلام توافق، قیمت نفت برنت با کاهشی حدود ۴ دلار در هر بشکه مواجه شد و به زیر مرز ۸۰ دلار رسید. تحلیل‌گران معتقدند که بازگشت ایران می‌تواند تا ۱.۵ میلیون بشکه در روز به عرضه جهانی اضافه کند. این عدد، هرچند در نگاه اول شاید ناچیز باشد، اما در بازاری که به‌شدت تحت تأثیر روانی و گمانه‌زنی‌هاست، می‌تواند تعادل شکننده عرضه و تقاضا را به هم بزند.
اوپک همواره با یک چالش سنتی مواجه بوده: چگونه بین منافع اعضای خود تعادل ایجاد کند؟ حالا این چالش، دوباره با شدت بیشتری رخ نشان داده است. ایران، به عنوان یکی از اعضای مؤسس اوپک، انتظار دارد سهم خود را از بازار پس بگیرد. اما این موضوع ممکن است با منافع کشورهایی مانند عربستان سعودی، امارات و حتی روسیه که به درآمدهای نفتی بالا وابسته‌اند، در تضاد باشد.
نشست اخیر اوپک پلاس، گرچه بیشتر به مشاوره و رایزنی گذشت، اما پشت درهای بسته، بحث‌های داغی درگرفته است. یک دیپلمات نفتی عرب که نخواست نامش فاش شود، در گفت‌وگو با رویترز گفته: «ایران می‌خواهد به‌سرعت تولید را بالا ببرد، اما ما نگران ایجاد مازاد در بازار هستیم. این می‌تواند به ضرر همه باشد.»
با اقتصاد ضربه‌خورده از سال‌ها تحریم، ایران بیش از هر زمان دیگری نیاز به ارزآوری از محل فروش نفت دارد. کارشناسان داخلی برآورد کرده‌اند که ایران می‌تواند ظرف ۳ تا ۶ ماه، تولید خود را به سطح قبل از تحریم‌ها (حدود ۳.۸ میلیون بشکه در روز) بازگرداند. وزیر نفت ایران نیز در اظهار نظری رسمی گفته: «اوپک باید بازگشت ایران را به عنوان یک حق مسلم بپذیرد، نه به عنوان یک تهدید.»
برخی کارشناسان شباهت‌هایی بین وضعیت فعلی و سال ۲۰۱۶ می‌بینند؛ زمانی که بعد از توافق برجام، ایران وارد بازار شد و قیمت نفت کاهش یافت. اما شرایط امروز با آن زمان تفاوت دارد: اقتصاد جهانی به دلیل تحولات ژئوپلیتیک و جنگ‌ها، به‌مراتب بی‌ثبات‌تر است، تقاضا در چین و هند نوسان دارد و سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر فشار مضاعفی بر بازار نفت وارد کرده است.
نمی‌توان نقش آمریکا را در معادلات بازار نفت نادیده گرفت. گرچه این کشور خود یک تولیدکننده بزرگ نفت شیل است، اما همواره از ثبات بازار جهانی انرژی حمایت کرده. مقامات آمریکایی در مذاکرات با ایران به‌صراحت تأکید کرده‌اند که بازگشت ایران به بازار نباید به هرج‌ومرج در قیمت‌ها منجر شود. برخی تحلیل‌گران معتقدند که واشنگتن از اوپک خواهد خواست تا به شکل غیررسمی ظرفیت تولید خود را کاهش دهد تا بازگشت ایران اثر تخریبی بر قیمت‌ها نداشته باشد.
صندوق بین‌المللی پول و آژانس بین‌المللی انرژی هردو در گزارش‌های اخیر خود اعلام کرده‌اند که بازار جهانی نفت هنوز به ثبات کامل نرسیده است. کاهش رشد اقتصادی در اروپا، رشد ملایم در آسیا و بحران‌های آب‌وهوایی همگی عواملی هستند که تقاضا را تحت تأثیر قرار داده‌اند. در چنین شرایطی، اضافه شدن یک عرضه بزرگ می‌تواند کل بازار را وارد فاز تعدیل کند.
مذاکرات ایران و آمریکا، اگرچه نقطه عطفی برای دیپلماسی منطقه‌ای و جهانی است، اما بازتاب آن در بازار نفت تازه آغاز شده. ایران آماده بازگشت است، اما زمین بازی تغییر کرده. اوپک باید بین منافع فردی و جمعی تعادل ایجاد کند. آمریکا، روسیه و حتی چین هم از دور نظاره‌گر و گاهی تأثیرگذارند. بازار نفت، حالا شبیه یک صفحه شطرنج پیچیده شده است؛ اما نه در سالن‌های آرام، بلکه زیر بارانی از بشکه‌های نفت و سیل اخبار سیاسی.
