قدرت چین برای تغییر سیستم تجارت جهانی نفت

در قرن بیست و یکم، نخستین بار در سال ۲۰۰۳ بود که تقاضای نفت چین رشد قابل توجهی را آغاز نمود. در آن زمان اگرچه بسیاری از اعضای اوپک مدعی وجود ظرفیت ذخیره و امکان افزایش تولید شدند، لکن در عمل هیچ یک نتواستند تقاضای چین از نفت متعارف را پاسخ دهند و قیمت نفت از بشکه‌ای ۲۹ دلار در سال ۲۰۰۴ به ۱۱۱ دلار در سال ۲۰۰۷ و در نهایت در جولای ۲۰۰۸ به قله ۱۴۷ دلار رسید. چین درحال حاضر به بخش مهمی از معاملات بازار انرژی تبدیل شده و روزانه حدود ۱۰ میلیون بشکه نفت وارد می­کند. اما در شرایط فعلی آمریکا به مصاف چین آمده و این مسأله می ­تواند الگوی تجارت جهانی را در کلیه بخش­ها از جمله بخش انرژی تغییر دهد. نخستین رویارویی آمریکا با چین، جنگ تجاری تعرفه ­ای است که همه کالاها از ماشین لباسشویی تا برنج را شامل می­شود. دومین رویارویی، تحریم­های نفتی علیه ایران و ممنوعیت خرید نفت است که اگرچه در ابتدا با معافیت­هایی برای برخی کشورها از جمله چین و هند همراه بود، لکن این معافیت­ها نیز اخیرا لغو شد. درخصوص جنگ تعرفه­ای به نظر می­رسد موضوع بیشتر به فضای تهدیدهای متقابل محدود شود و باتوجه به انتفاع طرفین از روابط تجاری باز، نهایتاً این روابط سروسامان خواهد گرفت. اما درخصوص تحریم­ ایران، باتوجه به اقدامات خصمانه آمریکا علیه ایران در تاریخ معاصر و خروج یکجانبه از برجام، مسأله بسیار پیچیده­تر است. اما به­هرحال به نظر می­رسد تشدید تحریم­ها و ممانعت از خرید نفت ایران کاملا به ضرر چین خواهد بود. همانطور که اشاره شد، واردات نفت چین در دهه اخیر رشد بسیار سریعی داشته است. وجود بیش از ۳۰۰ میلیون خودروی بنزینی و دیزلی در این کشور باعث شده تا نفت به یک کالای حیاتی برای طبقه متوسط روبرو رشد چین تبدیل شود. چین حدود نیمی از نفت مورد نیاز خود را از خاورمیانه تأمین می­کند و قطع شدن صدور نفت ایران به این کشور به دلیل تشدید تحریم یا بسته شدن تنگه هرمز، امنیت انرژی چین را با خطر جدی مواجه خواهد کرد. در صورتی که چین نتواند با سیستم فعلی تجارت نفت، نیاز خود را تأمین نماید، به روش­های مبتنی بر معاملات دوجانبه و تهاتر روی خواهد آورد. اما به نظر می­رسد این رویکرد این بار محدود به اقدامات گذشته نخواهد بود. در صورتی که چین به طور جدی طرح مبادله دوجانبه نفت را دنبال نماید، احتمالاً به سرمایه­گذاری مستقیم و تملک منابع نفتی روی خواهد آورد و توسعه شرکت­های چینی را برای تبدیل شدن به شرکت­های چندملیتی تولیدکننده انرژی سرعت خواهد بخشید. چنانچه چین حدود ۱۰ میلیون بشکه نفت وارداتی خود را به مبادلات دو جانبه گره بزند، آنچه که از بازار جهانی نفت باقی می­ماند، کوچکتر و متلاطم­تر خواهد شد.