اروپا امسال با فاجعه کمبود انرژی روبه‌رو است
واکاوی ناکارآمدی اعمال سقف قیمت بر نفت و گاز صادراتی روسیه درگفت‌وگوی جهان اقتصاد با فرشید فرحناکیان
اعمال سقف قیمتی عنوان طرحی است که تکمیل‌کنندۀ خط مشی بلوک غرب در تقابل با روسیه با هدف مداخله در بازار انرژی است و طرح اعمال سقف بر قیمت نفت خام صادراتی روسیه؛ که اولین بار توسط جانت یلن؛ وزیر خزانه‌داری ایالات‌متحده، مطرح شد هدفی دوگانه دارد: در فاز اول، حفظ روند انتقال نفت روسیه به خارج از آن کشور که منتهی به اعمال سقف بر قیمت‌ها می‌شود و در فاز دوم، کاهش درآمدهای نفتی روسیه که بخش قابل‌توجهی از تولید ناخالص داخلی آن کشور را تأمین کرده و به عقیده گروه ۷، منبع اصلی درآمد روسیه برای تأمین مالی نبرد با اوکراین است. مصوبه تعیین سقف قیمت نفت توسط رهبران گروه ۷ و هم‌زمان با نشست ژوئن 2022 مطرح شد، هنگامی‌که هفت‌کشور بزرگ صنعتی هم‌پیمان شدند راهکاری مناسب برای اجرایی شدن این طرح اتخاذ کنند.
فرشید فرحناکیان، دکترای حقوق نفت و گاز، در گفت‌وگو با خبرنگار جهان اقتصاد اظهار داشت: دولت آمریکا که با هدف تضعیف روسیه، کمک به اروپای درگیر بحران انرژی را در دستور کار خود دارد و به لطف این واقعیت که ایالات‌متحده در تولید و تأمین گاز طبیعی مصرف داخلی خودکفاست، چالش قیمت جهانی مبادلات گاز به‌هیچ‌وجه در حد و اندازه فاجعه کمبود انرژی پیش روی اروپا نخواهد بود. بااین‌حال رشد قیمت حامل‌های انرژی، آن‌هم در شرایطی که بازار درگیر تورم مهارگسیخته شده است، مطلوب مصرف‌کنندگان و تجار آمریکایی نیست.
وی تصریح کرد: در حال حاضر، گاز مایع طبیعیِ (LNG) ایالات‌متحده به دلیل تراز ناهنجار قیمتی در بازار آتی گاز اروپا، در قیمتی جذاب و رقابتی عرضه می‌شود. این ناترازی ناشی از واکنش اخیر و تقابلی شرکت روسی گازپروم در پاسخ به وضع تحریم‌ها علیه روسیه است؛ اما این موضوع را نمی‌توان به‌منزله ارزان بودن قیمت گاز مایع طبیعیِ (LNG) ایالات‌متحده تعبیر کرد.
وی عنوان کرد: درواقع نه‌تنها نرخ گاز مایع طبیعیِ (LNG) آمریکایی پایین نیست؛ بلکه در نوع خود همان محرکی است که تورم ۱۰ برابری هزینه شارژ مجدد منابع گاز اتحادیۀ اروپا را رقم‌زده است. بر اساس گزارش فایننشال تایمز، گروه مصرف کنندگان انرژی صنعتی آمریکا معتقد است: «صادرات گاز مایع طبیعی (LNG) به‌واسطه افزایش قیمت تمام‌شده گاز طبیعی و برق، منجر به تورم فراوانی در بخش انرژی شده است».
وی بیان داشت: اتحادیۀ اروپا در میانه جنگ انرژی با روسیه، به ۳ جبهه مختلف تقسیم‌شده است. در یک‌سو، اکثر کشورهای اروپایی به رهبری فرانسه و بلژیک خواهان آن هستند که به‌جای اعمال سقف قیمت سیاسی علیه گاز روسیه، بر تمام منابع وارداتی گاز اروپا سقف قیمت اعمال شود. چنین موضعی چندان خوشایند کشورهایی چون ایالات‌متحده نیست و به همین دلیل نیز دولت‌های بالتیکی وابسته به واشنگتن به‌عنوان تنها حامیان واقعی اعمال سقف قیمت بر گاز روسیه، مخالف چنین طرحی هستند.
فرحناکیان عنوان کرد: از سوی دیگر، کشورهایی چون مجارستان و جمهوری چک نیز به‌طور کامل مخالف اعمال سقف قیمت بر گاز مسکو هستند و تأکیددارند تهدیدات کرملین در این زمینه جدی است و نتایج ویرانگری به همراه خواهد داشت و بااین‌حال، کشوری چون آلمان نیز عملاً در میانه میدان گرفتار شده و از یک‌سو خواهان اعمال فشار بر روسیه است؛ اما در سمت دیگر، نسبت به اعمال طرح رادیکال و پرریسک سقف قیمت بر همه منابع وارداتی هشدار داده و حتی صدراعظم این کشور اعمال سقف بر بهای گاز روسیه را نیز پرخطر می‌داند. با وجود چنین شکاف گسترده‌ای، به نظر می‌رسد اتحادیۀ اروپا قادر به هیچ‌گونه تصمیم‌گیری قطعی درباره روسیه نخواهد بود.
به گفته وی رهبران برخی کشورهای اروپایی متوجه شده‌اند اعمال سقف قیمت بر گاز روسیه، چه تبعات دردناکی به همراه خواهد داشت؛ ازاین‌رو، بسیاری از آن‌ها تصمیم گرفته‌اند با فشار واضح ایالات‌متحده و دولت‌های ضعیف و وابسته ناتو در دریای بالتیک که به‌مثابه نیروهای نیابتی واشنگتن در بحران کنونی عمل می‌کنند، همراه نشوند.
وی با اشاره به اینکه حدود ۱۲ کشور ازجمله فرانسه، بلژیک، یونان، ایتالیا، اسپانیا، لوکزامبورگ و لهستان می‌گویند سقف قیمتی نباید تنها بر گاز وارداتی از روسیه اعمال شود، بلکه باید شامل همه گازهای وارداتی و ازجمله گاز مایع طبیعی (LNG) شود گفت: بااین‌حال، کادری سیمسون؛ کمیسر انرژی اتحادیۀ اروپا، نسبت به این رویکرد ابراز تردید کرد و گفت سقف قیمت عمومی بر گاز می‌تواند چالشی برای امنیت عرضه باشد. اعمال سقف بر قیمت تمام گاز وارداتی اروپا ازنظر کشورهای حامی آن، پیش از هر چیزی ممکن است باعث تلطیف نسبی واکنش مسکو شود.
وی مطرح کرد: در‌همین‌حال، کشورهای مجارستان، جمهوری چک و اسلواکی به شکل کاملا علنی مخالف هرگونه اعمال سقف قیمتی علیه روسیه هستند، زیرا به‌خوبی می‌دانند تهدید کرملین درباره یخ زدن اروپا مانند دُم گرگ در داستان‌های افسانه‌ای، تهدیدی توخالی نیست. این کشورها همچنین می‌دانند ایالات‌متحده هیچ اهمیتی به کشورهای اروپایی و رنج آن‌ها نمی‌دهد، اما دولت‌های ملی اروپا باید برای ماندن در قدرت به فکر منافع مردم خود باشند و قطع کامل گاز اروپا، افزایش هر چه بیشتر هزینه‌های زندگی، رشد تورم، رکود اقتصادی و فروپاشی احتمالی سیستم تأمین انرژی در زمستان، منافع شهروندان این کشورها را تأمین نخواهد کرد.
وی عنوان کرد: هند و چین باعث شده‌اند حذف اروپا از سبد تقاضای نفت روسی عملاً بی‌فایده باشد و سؤالاتی درباره کارآمدی طرح اعمال سقف قیمت بر نفت روسیه را ایجاد کرده است؛ سؤالاتی که مخاطبان آن تحریم‌کنندگان روسیه یعنی اروپایی است به گزارش فایننشال تایمز، اطلاعات گمرک کشورهای هند و چین نشان می‌دهد خرید این کشورها تنها در سه‌ماهه دوم سال ۲۰۲۲ نزدیک به ۱۱ میلیون تن افزایش داشته و از این محل ۹ میلیارد دلار نصیب روسیه شده است.
وی در ادامه افزود: تا پیش از آغاز جنگ اوکراین، روسیه بیش از ۴۰ درصد گاز وارداتی اروپا را به خود اختصاص داده بود؛ اما اکنون تنها ۹ درصد از واردات گاز این منطقه از مبدا روسیه انجام می‌شود. مسکو اعلام کرده تا زمانی که تحریم‌ها به‌طور کامل برچیده نشوند، خط لوله گاز طبیعی نورد استریم ۱ به اروپا را بازگشایی نخواهد کرد. پوتین با تأکید بر اینکه نورد استریم یک به دلیل تحریم‌ها قابل‌استفاده نیست، گفته: «روسیه آماده است تا پمپاژ گاز خود از طریق خط لوله نورد استریم ۲ را آغاز کند. ما هیچ‌چیزی را بدون هدف نمی‌سازیم. نورد استریم ۲ نیز با هدف ساخته شد تا در صورت لزوم، مورداستفاده قرار گیرد».
وی عنوان کرد: به نظر می‌رسد مقامات ایالات‌متحده چشمان خود را به روی این خطر بالقوه که کرملین می‌تواند در مورد صادرات نفت خود نیز مانند گاز عمل کند، بسته‌اند. استدلال دولتمردان واشنگتن این است که روسیه چاره‌ای ندارد جز اینکه به فروش نفت خود ادامه دهد؛ چراکه توقف استخراج و بازگشایی میادین نفتی، برای این کشور به‌مراتب پر‌هزینه‌تر خواهد بود؛ اما واقعیت این است که سیاست اعمال محدودیت بر تولید و توزیع نفت، در بلندمدت جوابگو نبوده و راه به‌جایی نمی‌برد.
وی بیان داشت: بزرگ‌ترین مانع پیش روی گروه ۷ این است که برخلاف پیش‌بینی‌ها روسیه در پاسخ به این تحرکات، نه‌تنها دست به اقدامی تقابلی به‌واسطه کاهش مستقیم و محسوس بودجه خود نزد؛ بلکه در کمال شگفتی رسماً و با قاطعیت هرچه‌تمام‌تر اعلام کرد نفت روسیه در سبد کشورهایی که از سیاست اروپایی سقف قیمتی تبعیت می‌کنند، جایی نخواهد داشت. الکساندر نواک، معاون نخست‌وزیر و نماینده روسیه در اوپک‌پلاس، گفت: «اعتقاد دارم سیاست تعیین سقف قیمتی راه به‌جایی نخواهد برد. این امر مداخله آشکار در مکانیسم‌های بازار و صنعت مهمی همچون نفت است.» در همین رابطه، سخنگوی کرملین روز جمعه تأکید کرد: «شرکت‌هایی که دنباله‌روی این سیاست هستند، در فهرست دریافت‌کنندگان نفت روسیه جایی نخواهند داشت».
فرحناکیان عنوان کرد: دانشکده مهندسی انرژی دانشگاه صنعتی شریف در گزارش 19 شهریور 1401 خود در این باره می‌نویسد که «زمستان سرد» موضوعی است که با اغراق رسانه‌ها همراه بوده و به نظر می‌رسد با نوعی پروپاگاندای رسانه‌ای توسط کشورهای غربی و آماده‌سازی روانی مردم برای قبوض بالاتر انرژی در فصل زمستان روبه‌رو هستیم.
وی دامه داد: این سیاست علاوه بر اینکه بر عملکرد نامناسب غربی‌ها در تأمین انرژی سرپوش می‌گذارد، ازنظر سیاسی نیز نوعی انزجار و نفرت را در افکار عمومی اروپا نسبت به روسیه ایجاد کرده و مقبولیت پوتین را بیش‌ازپیش تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. برای ترسیم پروپاگاندای رسانه‌ای غرب می‌توان به چالش «خداحافظ برق» در شبکه‌های اجتماعی اشاره کرد که در آن مردم با وسیله‌هایی که در فصل سرما نیاز به انرژی برق دارد، از همین‌الان خداحافظی می‌کنند؛ چراکه اروپا امسال با بحران جدی انرژی روبه‌رو است.
وی در پایان اظهار داشت: اظهار اخیر پوتین مبنی بر ضرورت «عادلانه‌تر شدن جهان» دقیقاً همان سرنخی است که نخبگان کشورهای غیرهمسو با منافع ایالات‌متحده؛ ازجمله ایران، به‌جای هضم شدن در تبلیغات رسانه‌ای نظام سلطه باید به آن بیشتر بپردازند... و البته این ادای تکلیف «جهاد تبیین» است که همچنان باقی است.
