بحرانی که هر سال عمیق‌تر می‌شود
خبرنگار گلناز پرتوی مهر
ناترازی انرژی در ایران، سال‌هاست که به‌عنوان یکی از چالش‌های جدی اقتصادی و صنعتی مطرح است. این معضل، به دلیل رشد فزاینده مصرف انرژی و عدم تناسب آن با ظرفیت تولید، در حال تبدیل‌شدن به بحرانی ساختاری است. پیامدهای این ناترازی تنها به قطعی‌های مقطعی گاز و برق محدود نمی‌شود، بلکه بر تولید صنعتی، امنیت انرژی، صادرات، محیط زیست و حتی معیشت مردم تأثیرات مخربی گذاشته است.
این چالش چندین عامل اساسی دارد که در کنار هم، شکاف میان عرضه و تقاضای انرژی را روزبه‌روز افزایش داده‌اند:
رشد بی‌رویه مصرف انرژی: ایران یکی از پرمصرف‌ترین کشورهای جهان در حوزه انرژی است. یارانه‌های گسترده و قیمت‌های غیرواقعی، منجر به استفاده غیربهینه از گاز، برق و سایر حامل‌های انرژی شده‌اند.
کاهش ظرفیت تولید: فرسودگی زیرساخت‌های تولید، عدم سرمایه‌گذاری کافی در توسعه میادین گازی و نیروگاه‌های برق، و مشکلات فناوری باعث شده‌اند که تولید انرژی نتواند همگام با افزایش مصرف رشد کند.
چالش‌های اقتصادی و تحریمی: تحریم‌های بین‌المللی، امکان جذب سرمایه‌گذاری خارجی و ورود فناوری‌های نوین را کاهش داده و پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف و توسعه انرژی‌های نو را به تعویق انداخته است.
عدم اصلاح نظام قیمت‌گذاری انرژی: نرخ پایین انرژی در ایران، نه‌تنها انگیزه‌ای برای صرفه‌جویی ایجاد نکرده، بلکه زمینه قاچاق سوخت و هدررفت منابع را فراهم کرده است.
بحران محیط زیستی: ناترازی انرژی باعث شده است که در فصول سرد، صنایع به‌جای گاز از مازوت استفاده کنند که آلودگی شدید هوا را در پی دارد. در تابستان نیز خاموشی‌های گسترده، زندگی روزمره مردم را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
اختلال در تولید صنعتی: کمبود برق و گاز، بسیاری از صنایع را مجبور به کاهش تولید یا توقف فعالیت کرده که باعث کاهش اشتغال و افزایش قیمت محصولات شده است.
افزایش هزینه‌های دولت: یارانه‌های سنگین انرژی، هزینه‌ای هنگفت بر بودجه دولت تحمیل کرده و منابع مالی که می‌توانست صرف توسعه زیرساخت‌ها شود، به هدر رفته است.
کاهش صادرات انرژی: ایران باوجود داشتن ذخایر عظیم گاز، نمی‌تواند به تعهدات صادراتی خود در بازارهای بین‌المللی عمل کند، زیرا نیاز داخلی پاسخ داده نشده است.
افت کیفیت زندگی مردم: خاموشی‌های برق، افت فشار گاز و آلودگی هوا، تأثیر مستقیمی بر سلامت، رفاه و امنیت روانی مردم گذاشته است.
ناترازی انرژی، راه‌حل‌های پیچیده اما قابل اجرایی دارد که اگر از هم‌اکنون مورد توجه قرار گیرد، می‌تواند کشور را از این بحران نجات دهد:
اصلاح نظام قیمت‌گذاری انرژی: حذف تدریجی یارانه‌های پنهان و واقعی‌سازی قیمت حامل‌های انرژی، یکی از مهم‌ترین راهکارهای کاهش مصرف غیرضروری است.
سرمایه‌گذاری در توسعه ظرفیت تولید: بازسازی نیروگاه‌های فرسوده، توسعه میادین گازی و استفاده از فناوری‌های جدید برای بهره‌وری بیشتر ضروری است.
گسترش انرژی‌های تجدیدپذیر: توسعه نیروگاه‌های خورشیدی و بادی، علاوه بر کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی، به بهبود امنیت انرژی کشور کمک خواهد کرد.
مدیریت بهینه مصرف: هوشمندسازی شبکه توزیع برق و گاز، استفاده از تجهیزات کم‌مصرف و آموزش شهروندان، می‌تواند میزان مصرف را به‌طور محسوسی کاهش دهد.
دیپلماسی انرژی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی: تسهیل شرایط برای سرمایه‌گذاری شرکت‌های بین‌المللی در صنعت انرژی ایران، ضمن افزایش تولید، زمینه صادرات پایدار را فراهم خواهد کرد.
اگر ناترازی انرژی در ایران به‌صورت ریشه‌ای حل نشود، این بحران در سال‌های آینده عمیق‌تر شده و کشور را با مشکلات بزرگ‌تری مواجه خواهد کرد. دولت، بخش خصوصی و مردم باید در کنار هم، با یک برنامه‌ریزی دقیق و اجرای سیاست‌های اصلاحی، برای رفع این چالش گام بردارند. آینده اقتصاد ایران، وابسته به مدیریت هوشمندانه منابع انرژی است.
