جهان اقتصاد بررسی میکند: هوش مصنوعی، ابزار جدید حرفهایها در بازار سرمایه
آمنه قدیم پرست روزنامهنگار
هوش مصنوعی در سالهای اخیر بهتدریج از یک مفهوم لوکس دانشگاهی به ابزاری عملی در اتاقهای معاملات دنیا تبدیل شده و حالا این پرسش بهطور جدی در بازار سرمایه ایران نیز مطرح است که این فناوری چگونه میتواند به معاملات بورس کمک کند بدون آن که به دام اغراق، وعده سود قطعی یا عبور از خطوط قرمز نظارتی بیفتد.
هوش مصنوعی نه ناجی معجزهگر بورس است و نه تهدیدی آخرالزمانی بلکه ابزاری است که اگر درست فهم و درست استفاده شود میتواند کیفیت تصمیمگیری را بالا ببرد و اگر نادرست بهکار گرفته شود تنها سرعت خطا را افزایش میدهد. مهمترین کمک هوش مصنوعی در بورس ایران نه در پیشبینیهای جادویی قیمت بلکه در پردازش حجم عظیم دادههایی است که عملاً از توان تحلیلگر انسانی خارج است. صورتهای مالی چند صد شرکت، گزارشهای ماهانه، اطلاعیههای کدال، دادههای معاملاتی لحظهای و حتی اخبار و فضای روانی بازار همه و همه میتوانند خوراک الگوریتمهایی شوند که الگوها را سریعتر و منظمتر از انسان تشخیص میدهند.
بسیاری از فعالان بازار هنوز تحلیل را مترادف با چند نسبت مالی ساده یا چند خط روی نمودار میدانند در حالی که هوش مصنوعی میتواند همزمان دهها متغیر را بسنجد و به سرمایهگذار هشدار دهد که مثلاً رشد یک سهم بیشتر ناشی از هیجان است تا بهبود بنیاد، در بازار ایران که عدم تقارن اطلاعاتی و رفتارهای هیجانی نقش پررنگی دارند چنین هشداری ارزشمند است.
از سوی دیگر هوش مصنوعی میتواند به مدیریت ریسک کمک کند موضوعی که متأسفانه در فرهنگ سرمایهگذاری ما کمتر جدی گرفته میشود الگوریتمهای یادگیری ماشین قادرند سناریوهای مختلف بازار را شبیهسازی کنند و به معاملهگر نشان دهند که در صورت وقوع شوکهای سیاسی، ارزی یا مقرراتی، پرتفوی او چه رفتاری خواهد داشت این یعنی حرکت از تصمیمگیری شهودی به تصمیمگیری مبتنی بر احتمال و این دقیقاً همان جایی است که بازار سرمایه ایران به بلوغ نزدیک میشود البته باید صریح گفت که محدودیتهای ساختاری بورس ایران اجازه نمیدهد هوش مصنوعی همان نقشی را ایفا کند که در بازارهای توسعهیافته دارد.
نبود دسترسی آزاد و استاندارد به دادههای تاریخی باکیفیت، محدودیت در معاملات الگوریتمی، دامنه نوسان و حجم مبنا همگی باعث میشوند خروجی مدلهای هوشمند با واقعیت اجرایی بازار فاصله بگیرد. بزرگترین خطای فعلی این است که برخی میخواهند مدلهای آماده خارجی را بدون بومیسازی در بازار ایران پیاده کنند و بعد از شکست کل ایده هوش مصنوعی را زیر سؤال ببرند.
هوش مصنوعی در ایران باید با درک عمیق از مقررات سازمان بورس، رفتار سهامداران حقیقی، نقش دولت و حتی زمانبندیهای خاص سیاسی آموزش ببیند نکته مهم دیگر مرز اخلاق و قانون است استفاده از هوش مصنوعی برای تحلیل دادههای عمومی و کمک به تصمیمگیری یک فرصت است اما استفاده از آن برای دستکاری بازار، سوءاستفاده از اطلاعات نهانی یا ایجاد سیگنالفروشی فریبنده، خط قرمزی است که اگر نادیده گرفته شود هم اعتماد عمومی را از بین میبرد و هم میتواند واکنشهای سختگیرانه نهاد ناظر را بهدنبال داشته باشد. سازمان بورس بهجای رویکرد صرفاً محدودکننده باید با تدوین چارچوبهای شفاف استفاده مسئولانه از ابزارهای هوشمند را به رسمیت بشناسد زیرا منع مطلق، تنها بازار غیررسمی و زیرزمینی را تقویت میکند هوش مصنوعی را بیشتر بهعنوان «دستیار تحلیلگر» میبینم تا «تصمیمگیر نهایی» در بازاری مانند ایران که ریسکهای غیرقابل مدلسازی از تحولات سیاست خارجی تا تصمیمات ناگهانی اقتصادی نقش تعیینکننده دارند قضاوت انسانی همچنان اهمیت دارد اما این قضاوت وقتی ارزشمند است که بر شانه داده و تحلیل عمیق سوار شده باشد.
آینده بورس ایران اگر بخواهد از چرخه هیجان و ناامیدی فاصله بگیرد، ناگزیر به سمت حرفهایتر شدن حرکت میکند و در این مسیر هوش مصنوعی میتواند نقش کاتالیزور را بازی کند نه با وعده سودهای نجومی بلکه با ارتقای سواد تحلیلی، انضباط معاملاتی و شفافیت تصمیمگیری این واقعبینانهترین روایت از نقشی است که هوش مصنوعی میتواند و باید در معاملات بورس ایران ایفا کند.
