نه به‌تصادف از شعار تا واقعیت
مجیدی نژاد
امروزه تصادفات رانندگی به یکی از معضلات بزرگ و چالش‌های عظیم جوامع انسانی تبدیل شده‌است، چالشی که علاوه بر خطرات جانی و مالی؛ تأثیر عمیقی بر کیفیت زندگی و سلامت روانی افراد جامعه دارد. البته این چالش در کشور ما به یک ابر چالش تبدیل شده‌است که عوامل متعدد در این ابر چالش دخل بوده است. یک‌سونگری نه‌تنها راهکاری در این معضل نبوده؛ بلکه حتی به‌واقع می‌توان عمق این فاجعه انسانی در کشور بیشتر خواهد کرد.
در راه‌اندازی این پویش نه به‌تصادف و با شعار ((شیش دونگ برانیم)) محور تصادفات در کشور را صرفاً به فرهنگ‌سازی نسبت به رانندگی معطوف کرده و عوامل دیگر در این فرایند به باد فراموشی سپردیم. دستگاه‌های متولی در حمل‌ونقل کشور در حوزه اجرا همیشه بار مسئولیتی خود را به‌دوش ملت و شهروندان انداخته و با شعارهای غیرواقع میسر دستیابی به راه‌حل را به انحراف برده‌اند.
افزایش آمار تصادفات نه یک اتفاق، بلکه نتیجه عوامل متعددی از جمله جاده‌های غیراستاندارد و کم‌عرض، خودروهای فرسوده و ناایمن، رانندگی پرخطر و بی‌احتیاطی و کمبود امکانات امدادی و درمانی؛ هر کدام از این عوامل، به‌تنهایی می‌تواند یک فاجعه بیافریند.
در یادداشت میدان خودرو جبهه دیگر در جهان اقتصاد به چاپ رسیده عنوان شد:
بررسی و سنجش میزان منشأ آسیب‌شناسی در جامعه با گستره و علل آن از مسائل بااهمیت در نظر اصحاب جامعه‌شناسی می‌باشد. اهمیت آن در کشور ما وقتی مشهودتر خواهد بود که در این گذار تاریخی از روابط سنتی به اشکال مدرنیته با حوادث و مسائل گوناگون اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بوده و هست. این دوران اجتماعی وضعیت پیچیده‌ای را با ضعف هنجاری و تعارضات گوناگون همراه خواهد بود. اساس نظم اجتماعی را "عاطفه و تفاوت مندی تشکیل می‌دهد که ریشه در وابستگی و ارتباط عاطفی به جمع بااحساس عضویت دارد، اما پدیده‌ای مانند بی‌تفاوتی اجتماعی، بیانگر بی احساسی، بدبینی و بی‌میلی و به‌عبارت بهتر نوعی افسردگی اجتماعی است. ازاین‌رو در منظری آسیب‌شناختی، بی‌تفاوتی در جامعه نوعی بیماری اجتماعی شناخته می‌شود همان‌گونه که در نقطه مقابل آن هر گونه اعتنای اجتماعی و نوع‌دوستی در حیات فردی و اجتماعی، نشانه پویایی و سلامت اجتماعی. است. "
تجربه چند دهه اخیر گویای این واقعیت در جامعه ما می‌باشد. مهم‌ترین عوامل در پیروزی انقلاب و مقاومت در جنگ هشت‌ساله با عراق جملگی تجربه و فاق در فضای حداکثری مسئولیت‌پذیری بوده است؛ اما باگذشت زمان و عدم دسترسی به مطالبات اجتماعی و اقتصادی روند بی‌تعصب‌ی و بدبینی بر مناسبات اجتماعی حاکم شده‌است. ما در این یادداشت قصد تحلیل آسیب‌شناسی در این حوزه را نداشته؛ بلکه با این مقدم به یک درد اجتماعی که امروزه بر حقوق شهروندی تحمیل شده و هر روزه داغی بر مردم ما تحمیل می‌کند؛ اما ما با بی‌دردی از کنار آن گذر می‌کنیم، به‌واقع به یک الیناسیون اجتماعی رسیده‌ایم. در تعریف از واژه الیناسیون آقای دکتر شریعتی گفته‌است:
الینه شدن یعنی بیماری‌ای که در آن حال، انسان خودش را آن‌چنان که واقعیت و حقیقت دارد، حس نمی‌کند، بلکه جن را در خود می‌یابد و می‌شناسد. «مجنون» هم که در فارسی می‌گوییم، درست ترجمه لغوی «الینه» است. من لازم نمی‌دانم «الینه شدن» یا «الیناسیون» را «بیگانگی» و یا «ازخودبیگانگی» ترجمه کنم - چنان‌که بعضی از دانشمندان ترجمه کرده‌اند -، زیرا عین این لغت در فارسی هست. "
مخلص کلام مفهوم بیگانگی اجتماعی و ابعاد آن نظیر بی قدرتی، بی‌معنایی بی‌هنجاری، انزوا و تنفر از خود یکی از پدیده‌های اجتماعی است که در اکثر فرهنگ‌ها به‌عنوان یک معضل و مسئله اجتماعی شناخته شده و این پدیده مذموم جامعه را به‌سمت کرختی سوق می‌دهد. این کرختی در جامعه ما تسری پیدا کرده و با آنکه هر روز ما حدود پنجاه نفر کشته در تصادفات داشته و در ساعت قریب سه بوده آدمی به یاد شعر شاملو می‌افتد که در مردگان خویش نظر می‌بندیم / با طرح خنده‌ای / و نوبت خود را انتظار می‌کشیم / بی‌هیچ خنده‌ای.
عوامل تصادف را به چهار بخش معین کرده‌اند، انسانی، راه، خودرو و محیط‌زیست. عامل انسانی در تصادفات نقش تعیین‌کننده داشته و در یک دسته‌بندی از عوامل انسانی می‌توان به خستگی، حواس‌پرتی، سرعت و تحت‌تأثیر مخدرها و الکل اشاره داشت. در پارامتر عنوان شده منجر به کاهش توانایی در رانندگی خواهد شد که این عدم قابلیت در دو بخش گذار و کوتاه‌مدت و یا طولانی و پایدار بروز خواهد کرد. کم تجربیگی در رانندگی و یا روش آزمون رانندگی در صدور گواهینامه، نقایص شناختی، حسی - ادراکی و حرکتی در افراد مسن، مصرف داورها متفاوت که دارای عوارض بوده و در رانندگی اثرگذار خواهد بود و از هم مهم‌تر شرایط روحی و روانی افراد که باکمال تأسف بنا بر شرایط اجتماعی و اقتصادی حاکم بر جامعه ما خود یکی از عوامل حواس‌پرتی به‌هنگام رانندگی بوده که در تصادفات نقش پررنگی داشته که باکمال تأسف در کشور با بی‌توجهی دستگاه‌های متولی این چالش هر روز بدتر از دیروز جامعه ما را با یک بحران اجتماعی روبه‌رو کرده است.
تفاوت رویکرد سنتی به ایمنی راه و رویکرد سیستم ایمن
رویکرد سنتی سیستم ایمن
جلوگیری از تصادفات جلوگیری از مرگ و میر و جراحات جدی
بهبود رفتار انسانی طراحی برای اشتباهات / محدویت‌های انسانی
کنترل سرعت کاهش سرعت
افراد مسئول هستند مسئولیت مشترک
واکنش بر اساس تاریخچه تصادف شناسایی و رسیدگی به خطرات به‌صورت فعال
Source: Alta Planning. (2022). Elements of Robust Data in the Safe Systems Approach.
برداشت از مقاله چشم‌انداز صفر و عوامل انسانی در تصادفات جاده‌ای
در تصادف جاده‌ای، رفتار رانندگی و عوامل مؤثر، فاکتورهای انسانی مؤثر بر تصادفات، و سایکولوژی تصادف از عوامل مؤثر بوده و رویکرد عوامل انسانی را به ۲ گروه تقسیم می‌کند (فاکتورهای انسانی همراه با کاهش توانایی‌ها و فاکتورهای مرتبط با رفتار خطرناک در حین رانندگی) و رویکرد دوم به نحوه توزیع خطاهای انسانی بر حسب متغیرهای مختلفی چون سن، جنس، رفتار رانندگی، انحراف اجتماعی می‌پردازد. بحث و نتیجه‌گیری: عوامل انسانی مرتبط با حوادث رانندگی در جاده‌ها در دو گروه کلی: عواملی که وابسته به عملکرد نوروبیولوژیک انسان بوده و خارج از حیطه کنترل و مدیریت شخص در حال رانندگی است و عواملی که وابسته به زمینه‌های شخصیتی افراد بوده و در تعامل پیچیده با هم عمل می‌کنند و معمولاً"" تجمعی از چند عامل را در یک فرد می‌توان دید، تقسیم می‌شوند. در مدیریت ترافیک رویکرد به این مقوله نیازمند برخوردی جامع و برنامه‌های چندمرحله‌ای است که شامل آموزش‌های عمومی، آموزش‌های مبتنی بر گروه‌های هدف خاص و در مواردی محدودیت‌های قانونی برای رانندگان خاص است.
سالنامه آماری در حمل‌ونقل برون‌شهری خود گویای بسیاری از ناگفته خواهد بود.در حوزه کالا سن رانندگان بر حسب سابقه کار و گروه سنی که جذب نیروی جوان در حد صفر بوده و زیر 30 سال حدود 4%
اطلاعات آماری رانندگان وسایل نقلیه مسافربری در حوزه کالا نیز بدتر بوده و نیروهای جوان جذب شده برای این حرفه بنا بر امنیت شغلی، سختی کار و نرخ‌نامه دستوری و عدم توجیه اقتصادی در چالش بالارفتن سن رانندگان بیشتر مشهود بوده و آمار کشته‌شدگان در تصادف خود موید صحت این تحلیل است.
