معدن؛ ستون فقرات اقتصاد

سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) به عنوان متولی توسعه این بخش، در سال ۱۴۰۳ گام‌های بزرگی در راستای بهره‌برداری از پروژه‌های مهم، جذب سرمایه‌گذاری، توسعه زیرساخت‌ها و فناوری‌های نوین، و افزایش ارزش افزوده منابع معدنی برداشته است. در همین راستا، نگاهی جامع به عملکرد این سازمان در سال گذشته و همچنین برنامه‌ها و چشم‌انداز آن برای سال ۱۴۰۴، تصویری روشن از آینده صنعت معدن کشور ارائه می‌دهد.

سال ۱۴۰۳ را می‌توان یکی از مقاطع مهم در مسیر توسعه معادن و صنایع معدنی ایران دانست. این سازمان توانسته است بیش از ۲ میلیارد دلار پروژه (معادل ۹۰ هزار میلیارد تومان) را به بهره‌برداری برساند که دستاوردی قابل توجه در شرایط اقتصادی کشور محسوب می‌شود. برخی از مهم‌ترین پروژه‌هایی که در این سال به سرانجام رسیده‌اند شامل طرح کنسانتره مهدی‌آباد، تیتانیوم کهنوج، فولاد غدیر نی‌ریز و طرح الکترود گرافیتی است. با بهره‌برداری از این طرح‌ها، بیش از ۵۰۰۰ شغل مستقیم و ۱۶۰۰۰ شغل غیرمستقیم در سطح کشور ایجاد شده است که تأثیر بسزایی در توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق مختلف داشته است.

یکی از چالش‌های اساسی صنعت معدن ایران، کمبود منابع سنگ آهن است که می‌تواند بر پایداری تولید فولاد تأثیر بگذارد. در همین راستا، ایمیدرو در سال ۱۴۰۳ با همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان، پروژه‌هایی را برای تولید سنگ آهن از منابع هماتیتی به مگنتیتی آغاز کرده است. این پروژه که قرار است در سال ۱۴۰۴ به مرحله پایلوت برسد، می‌تواند به عنوان مرجعی برای استفاده بهینه از منابع معدنی کم‌عیار کشور مطرح شود.

یکی از مهم‌ترین سیاست‌های ایمیدرو در سال ۱۴۰۳، کاهش خام‌فروشی و افزایش ارزش افزوده در زنجیره تولید بوده است. در همین راستا، توسعه زنجیره‌های پایین‌دستی در صنعت فولاد، به ویژه پروژه ورق سیلیکونی در فولاد مبارکه، در دستور کار قرار گرفته است. این پروژه که به عنوان یک فناوری پیشرفته در سطح جهانی شناخته می‌شود، می‌تواند وابستگی کشور را به واردات ورق‌های الکتریکی کاهش دهد.

با توجه به برنامه‌های توسعه‌ای کشور، ایمیدرو در سال ۱۴۰۴ به دنبال تحقق اهداف برنامه هفتم توسعه و افزایش سهم صنعت معدن در رشد اقتصادی ایران است. یکی از مهم‌ترین برنامه‌های این سازمان، افزایش نسبت بهره‌برداری در زنجیره  فولاد از طریق تأمین پایدار گاز و برق برای صنایع است. ایمیدرو با همکاری شرکتهای بزرگ معدن و صنایع معدنی در نظر دارد ۲۶۰۰ مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر را در سال ۱۴۰۴ احداث کند تا بخشی از نیازهای انرژی این بخش تأمین شود.

علاوه بر این، توسعه پروژه‌های تأمین گاز از طریق بازیافت گازهای فلز  و سرمایه‌گذاری در مخازن گازی جدید، از جمله راهبردهای ایمیدرو برای پایداری تولید در صنعت معدن و فولاد است. این سازمان همچنین در حال بررسی روش‌های تأمین مالی جدید از جمله استفاده از مدل‌های EPCF، سپرده کالایی و خطوط اعتباری بین‌المللی است تا پروژه‌های جدید را با کمترین چالش مالی به سرانجام برساند.

در حوزه صادرات، با حذف الزام عرضه ارز صادرکنندگان فولاد به سامانه نیما و تسهیل فرآیندهای گمرکی، بهبود شرایط رقابتی صنعت معدن ایران را در برابر کشورهای رقیب، به ویژه چین و روسیه، در دستور کار قرار داده است. ایمیدرو همچنین قصد دارد از طریق جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، زمینه اجرای ۷۸ بسته سرمایه‌گذاری جدید را در سال ۱۴۰۴ فراهم کند.

در همین راستا، گفت‌وگویی با محمد آقاجانلو، رئیس هیئت عامل ایمیدرو ، انجام داده‌ایم تا دیدگاه‌های او را درباره عملکرد سال ۱۴۰۳ و برنامه‌های این سازمان برای سال آینده جویا شویم. در ادامه این گزارش، جزئیات این مصاحبه و تحلیل‌های بیشتر درباره روندهای آینده صنعت معدن ایران ارائه خواهد شد.

سال ۱۴۰۳ را برای ایمیدرو چگونه ارزیابی می‌کنید؟ مهم‌ترین دستاوردهای این سازمان در سالی که گذشت چه بودند؟

در سال ۱۴۰۳، ۲ میلیارد دلار طرح (معادل ۹۰ همت سرمایه‌گذاری) را به بهره‌برداری رساندیم. از مهم‌ترین پروژه‌ها می‌توان به طرح کنسانتره مهدی‌آباد، تیتانیوم کهنوج، فولاد غدیر نی‌ریز و طرح الکترود گرافیتی اشاره کرد. الکترود گرافیتی تا پایان سال راه‌اندازی خواهد شد، اما سایر پروژه‌ها به بهره‌برداری رسیده‌اند. این طرح‌ها به ایجاد بیش از ۵۰۰۰ شغل مستقیم و تا ۱۶۰۰۰ شغل غیرمستقیم منجر شده‌اند. 

در کنار تکمیل پروژه‌ها، ایمیدرو به دنبال آغاز عملیات اجرایی پروژه‌های جدید است. موفقیت این امر وابسته به تأمین مالی است. برای پروژه *CRA* در منطقه مکران، مدل تأمین مالی مشخص شده و امیدواریم اوایل سال آینده آغاز شود. در سال جاری، دو پروژه *SPQ* میلگرد خاص در آذربایجان شرقی و خراسان جنوبی کلید خورده و پیش‌پرداخت آن‌ها انجام شده است. همچنین، زنجیره سیلیکون را تعریف کرده‌ایم و برای نخستین بار در کشور به دنبال احداث پلی‌سیلیکون از معدن هستیم. پروژه سیلیکون متال و پلی‌سیلیکون، با سرمایه‌گذاری ۷۰۰ میلیون دلاری، در دستور کار قرار دارد. دیگر پروژه مهم، تولید آلومینا در پارسیان و طرح *Petroleum Coke* است که بسته مالی آنها نیز در حال تکمیل است. 

در حوزه فناوری و نوآوری چه اقداماتی انجام شده است؟

در حوزه فناوری و نوآوری، چندین اقدام اساسی صورت گرفته است. یکی از مسائل مهم زنجیره فولاد، کمبود سنگ آهن است. به همین منظور، پروژه استحصال سنگ آهن‌های ههماتیتو تبدیل آنها به مگنتیت را با یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان آغاز کرده‌ایم و مصوبه هیئت عامل آن اخذ شده است. قرارداد در حال نهایی شدن است و سال آینده پایلوت این واحد در مرکز تحقیقات کرج احداث خواهد شد. این پایلوت، مرجع تست فناوری انواع سنگ آهن ایران، ازجمله هماتیت و سیدریت خواهد بود. 

همچنین، بومی‌سازی کمپرسور *Mega Module* واحد احیا را آغاز کرده‌ایم. در قالب یک فراخوان، توانمندی‌های داخلی شناسایی و این فناوری در حال بومی‌سازی شدن است. علاوه بر این، تفاهم‌نامه‌ای با فولاد هرمزگان برای تولید فولاد سبز و کاهش مصرف گاز از طریق تزریق تدریجی هیدروژن (تا ۳۰ درصد) در واحد احیا امضا شده است. همچنین، پروژه تولید گاز سنتز از زغال‌سنگ برای تزریق در واحدهای احیا تعریف شده است. در این زمینه، پس از عدم موفقیت در یافتن تکنولوژی داخلی، مذاکراتی با شرکت‌های چینی و هندی انجام داده‌ایم و انتظار می‌رود سال آینده این پروژه آغاز شود. 

برای جلوگیری از خام‌فروشی و افزایش ارزش افزوده چه اقداماتی انجام شده است؟

در زنجیره فولاد، تمرکز ما بر توسعه زنجیره‌های پایین‌دستی است. پروژه ورق گرم مبارکه و پروژه‌های *SPQ* را به‌طور مستمر رصد می‌کنیم. همچنین، پروژه جدیدی در فولاد مبارکه تعریف شده که مربوط به ورق سیلیکونی (الکترونیکی) است. در حال حاضر، بسته فناوری این پروژه تکمیل نشده، اما امیدواریم سال آینده نهایی شود. در سایر حوزه‌ها، جذب سرمایه‌گذار از اکتشاف تا اجرای طرح‌های توسعه مدنظر قرار گرفته است. 

ایمیدرو در سال ۱۴۰۳ برای توسعه معادن کوچک و متوسط چه اقداماتی انجام داده است؟

ایمیدرو با رویکردی جامع برای حمایت از معادن کوچک و متوسط، اقدامات متعددی را در دستور کار قرار داده است. یکی از مهم‌ترین این اقدامات، حمایت مالی از طریق صندوق بیمه فعالیت‌های معدنی است. افزایش سرمایه این صندوق به ۱۶۰۰ میلیارد تومان به‌طور کامل پرداخت شده و برنامه‌ای برای افزایش سرمایه آن تا ۵۰۰۰ میلیارد تومان نیز در دستور کار قرار دارد. در همین راستا، ۵۰۰ میلیارد تومان دیگر نیز به این صندوق تزریق شده که گام مهمی در تأمین مالی پروژه‌های معدنی محسوب می‌شود.

اما حمایت‌های ایمیدرو تنها به تأمین مالی محدود نمی‌شود. یکی از چالش‌های اساسی معادن کوچک و متوسط، کمبود زیرساخت‌های لازم از جمله راه‌های ارتباطی، برق، آب و گاز است. برای رفع این مشکل، ایمیدرو برنامه‌های گسترده‌ای برای توسعه زیرساخت‌های معدنی اجرا کرده است. ازجمله، احداث جاده و برق‌رسانی به مناطق معدنی که موجب تسهیل دسترسی و بهره‌برداری مؤثرتر از معادن کوچک می‌شود. در مناطقی که دارای کلونی‌های معدنی هستند (مجموعه‌ای از معادن نزدیک به هم)، ایمیدرو سرمایه‌گذاری ویژه‌ای برای توسعه شبکه برق و حمل‌ونقل انجام داده تا بهره‌برداری از این معادن بهینه‌تر شود.

علاوه بر این، یکی از برنامه‌های کلیدی، پروژه احیای معادن کوچک است. این طرح نه‌تنها بر فعال‌سازی معادن غیرفعال تمرکز دارد، بلکه به ارتباط سرمایه‌گذاران با این معادن کمک می‌کند. در این راستا، ایمیدرو فرآیندهای به‌هم‌رسانی سرمایه‌گذاران با صاحبان معادن را تسهیل کرده و از سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این حوزه حمایت می‌کند. همچنین، در این پروژه، تاکنون اقدامات متعددی برای شناسایی، فعال‌سازی و بهره‌برداری از معادن کوچک و متوسط انجام شده است.

در مجموع، ایمیدرو با ترکیبی از حمایت‌های مالی، توسعه زیرساختی و تسهیل ارتباط میان سرمایه‌گذاران و فعالان معدنی، تلاش دارد تا معادن کوچک و متوسط را به بخش پویاتری از اقتصاد معدنی کشور تبدیل کند.

چه اقداماتی برای کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی انجام شده است؟

ایمیدرو با هدف ارتقای سطح رعایت الزامات زیست‌محیطی، ممیزی HSE (بهداشت، ایمنی و محیط زیست) را به‌عنوان یک فرآیند نظارتی و اصلاحی در دستور کار خود قرار داده است. این برنامه که اکنون در هشتمین دوره سالانه اجرای خود قرار دارد، به‌طور مستمر وضعیت عملکرد زیست‌محیطی پروژه‌ها و اقدامات شرکت‌های تحت پوشش را ارزیابی و پایش می‌کند.

نتایج این ممیزی‌ها نشان می‌دهد که طی سال‌های اخیر، سطح رعایت الزامات زیست‌محیطی در پروژه‌های معدنی و صنعتی کشور از سطح پایین‌تر به سطح متوسط ارتقا یافته است. این پیشرفت نشان‌دهنده اثربخشی تدریجی سیاست‌ها و سیستم‌های نظارتی مستقر شده توسط ایمیدرو است. با این وجود، هدف نهایی سازمان، رساندن پروژه‌ها به سطح استانداردهای بین‌المللی و دستیابی به سطح بالای پایداری زیست‌محیطی است.

چشم‌انداز ایمیدرو برای سال ۱۴۰۴ چیست؟

چشم‌انداز ما در سال ۱۴۰۴، تحقق برنامه هفتم توسعه است. در زنجیره فولاد، هدف بهبود شاخص بهره‌برداری از ظرفیت‌های نصب‌شده است. در حال حاضر، ظرفیت اسمی تولید شمش فولاد حدود ۶۰ درصد است و قصد داریم این رقم را افزایش دهیم. 

یکی از مهم‌ترین اقدامات، تأمین پایدار برق و گاز برای صنایع است. ایمیدرو احداث ۲۶۰۰ مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر را در دستور کار دارد. همچنین، سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف گاز و برق و مشارکت در توسعه میادین گازی از دیگر برنامه‌های کلان ایمیدرو است. 

برای تأمین گاز در سال ۱۴۰۴ چه اقداماتی انجام خواهد شد؟

در برنامه هفتم توسعه، بر تأمین گاز از محل صرفه‌جویی و بازیافت گازهای *Flare* تأکید شده است. مذاکراتی با وزارت نفت در این زمینه انجام شده است. همچنین، چندین مخزن گازی در اولویت سرمایه‌گذاری قرار گرفته و مذاکرات آن در حال انجام است. 

ایمیدرو چه برنامه‌ای برای توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر دارد؟

توسعه ۲۶۰۰ مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر در دستور کار است که تاکنون ۲۵۰ مگاوات آن به بهره‌برداری رسیده است.   در سال ۱۴۰۴، ۲.۴ میلیارد دلار پروژه جدید به بهره‌برداری خواهد رسید که شامل فولاد میانه، احیای مکران و پروژه‌های شرکت ملی مس است. 

با توجه به تحریم‌ها، استراتژی تأمین مالی ایمیدرو چگونه خواهد بود؟

چندین روش برای تأمین مالی در نظر گرفته شده است، از جمله: 

- استفاده از خطوط اعتباری معرفی‌شده توسط بانک مرکزی 

- اجرای پروژه‌ها به‌صورت *EPCF* 

- بهره‌گیری از سپرده کالایی برای تأمین نقدینگی 

- دریافت تسهیلات ریالی

-ایجاد صندوق پروژه های کالایی 

برنامه ایمیدرو برای افزایش صادرات و کاهش وابستگی به بازارهای خاص چیست؟

با حذف الزام عرضه ارز صادرکنندگان فولاد به *نیما*، شرایط صادرات بهبود یافته است. درعین‌حال، رقابت با چین و روسیه در بازارهای هدف تشدید شده است. برای رقابت‌پذیری، تسهیل فرآیندهای صادراتی، کاهش بوروکراسی داخلی و بهبود لجستیک (گمرک و کشتیرانی) در دستور کار قرار دارد. همچنین، جلساتی با سازمان توسعه تجارت برای بهره‌گیری از رایزنان بازرگانی برگزار شده است. 

جایگاه بخش خصوصی در سال ۱۴۰۴ چگونه خواهد بود؟ 

جذب سرمایه‌گذار بخش خصوصی از راهبردهای اصلی ایمیدرو است. در ۱۰ سال گذشته، ۹ میلیارد دلار پروژه توسط سرمایه‌گذاران خصوصی تعریف شده که حدود ۴.۵ تا ۵ میلیارد دلار آن به بهره‌برداری رسیده است. در سال آینده، ۷۸ بسته سرمایه‌گذاری برای جذب بخش خصوصی در نظر گرفته شده است. 

اگر بخواهید یک پیام نوروزی برای فعالان صنعت معدن و سرمایه‌گذاران این حوزه داشته باشید، چه پیامی خواهید داشت؟

امیدواریم در سال ۱۴۰۴، با رشد تولید و تجارت، صنعت معدن پایدارتر شود و اهداف توسعه‌ای کشور محقق گردد. روزگارمعدن