صنعت گیاهان دارویی گرفتار سیاستگذاری های اشتباه

بررسی دلایل غفلت از گونه های ارزشمند بومی درگفتگوی یک کارشناس ارشد اقتصاد با جهان اقتصاد

ایران کشوری با رتبه بالا از نظر تنوع زیستی و غنای گیاهی و دارای ۱۱ اقلیم از ۱۳ اقلیم شناخته شده جهانی است. براساس نظر گیاه شناسان و پژوهشگران، تعداد گونه‌های گیاهی ایران در حدود ۸۰۰۰ گونه است که از نظر تنوع گونه‌ای حداقل دو برابر قاره‌ اروپاست. تحقیقات نشان داده است که بیش از ۲۳۰۰ گونه از گیاهان کشور دارای خواص دارویی، عطری، ادویه‌ای و آرایشی- بهداشتی هستند. وجود ۳۰۰ روز آفتابی درسال و اختلاف دمای۴۰ تا ۵۰ درجه سانتیگرادی میان سردترین وگرمترین نقطه جغرافیایی، شرایط مساعدی برای کشور پهناور ایران به لحـاظ بهره‌مندی از رشد و نمو گیاهان وحشی و دارویی را فراهم نموده است. به علاوه ۱۷۲۸ گونه از این گیاهان به‌عنوان گیاهان بومی ایران هستند، که منحصراً در سرزمین ایران رویش کرده و به‌عنوان یک ظرفیت انحصاری در کشور محسوب می‌شوند. میثم رضایی، کارشناس ارشد اقتصاد و مشاور سیاست‌های پولی، مالی و صنایع درگفتگو با جهان اقتصاد با اشاره به مطالب بالا گفت: درچند سال اخیر با گرایش مردم بـه استفاده از داروهای گیاهی به دلیل عوارض جانبی و سوء داروهای شیمیایی توجه جهانیان به این بحث بیشتر شده است. ازسوی دیگر، تأکید سازمان بهداشت جهانی درجایگزینی تدریجی مواد طبیعی به جای مـواد شیمیایی موجب شده تـا کشورهای مختلف جهان نسبت به سرمایه‌گذاری، برنامه‌ریزی کشت و تولید انبوه گیاهان دارویی درسطوح صنعتی و استفاده از آن در صنایع دارویی، بهداشتی و غذایی اقدام کنند. بر اساس پیش بینی بانک جهانی در سال ۲۰۵۰ گردش مالی و تجارت جهانی متمرکز و مبتنی بر گیاهان دارویی و داروهای گیاهی به حدود ۵۰۰۰ میلیارد دلار خواهد رسید. رضایی بیان کرد: درایران اقدامی جدی و قابل ارزش درخصوص کشت و تکثیر گونه های ارزشمند بومی صورت نپذیرفته است. تولید و بهـره برداری از گیاهان دارویی ساختار نظام یافته و مدونی نداشته و سیاست‌گذاری هماهنگ و یکپارچه‌ای برای رشـد و توسـعه ایـن مقوله در کشور انجام نشده است. اگرچه به هیچ روی نمی‌توان اقدامات، تحقیقات و مطالعات پراکنده‌ای که در بعضی مراکـز و واحدهای تحقیقاتی، آموزشی و صنعتی درجهت شناسایی انواع گونه‌ها و تولید گیاهان دارویی بـه ویژه طی سالهای اخیر انجام گردیده را نادیده گرفت، امـا سیاستگذاری و اجرای سیاست‌های بعضاً نادرست وضعیت چندان خوشایندی برای صنعت گیاهان دارویی کشور درپی نداشته است. این کارشناس ارشد اقتصادی افزود: با این تفاسیر و تغییر رویکرد سیاست‌های اقتصادی در جهت تعامل با کشورهای مختلف، فرصت مناسبی است تا این صنعت در ایران جلوه و ساختار مزیتی در صادرات به خود گیرد. شناخت بزرگترین واردکنندگان و صادرکنندگان این صنعت می‌تواند نقشه مناسبی جهت معرفی ساختار تجاری این صنعت باشد. شکل شماره (۱) معرف بزرگترین وارد کنندگان گیاهان دارویی در سال ۲۰۱۵ است. همانطور که در شکل (۱) مشاهده می‌شود بسیاری از کشورهای بزرگ واردکننده گیاهان دارویی در زمره بزرگترین صادرکنندگان این صنعت نیز هستد. البته بخشی از این حالت مربوط به تجارت درون صنعت محصول است. این نوع تجارت در صورت عدم وجود و شرایط تولید گونه‌های خاص صورت می‌گیرد. اما گاهی این حالت تجاری(کشوری که هم در زمره بزرگترین وارد کنندگان و هم بزرگترین صادرکنندگان باشد)، در اثر واردات فله ای محصول و فرآوری و صادرات مجدد آن صورت می‌گیرد. نکته‌ای که در این میان نباید از آن به راحتی گذشت این است که بسیاری از کشورهای شرقی به موجب سنت‌ها و فرهنگ درمانی‌شان، تمایل بیشتری نسبت به استفاده از گیاهان دارویی دارند. به همین خاطر در زمره مصرف‌کنندگان بزرگ این صنعت قرار دارند. اما برخی از این کشورها ماًمنی برای ورود این محصولات و صادرات مجدد هستند. مثلا کشوری مانند هنگ‌کنگ که جمعیتی حدود هفت میلیون نفر دارد به طبع نمی‌تواند بزرگترین مصرف کننده گیاهان دارویی در جهان باشد. حال اگر بتوان در این شرایط مصرف کننده نهایی را یافت و کالایی با توجه به حساسیت کیفیتی و قیمتی آن صادر نمود، طبعاً فرآیند صادرات هزینه فرصت کمتری خواهد داشت. به عنوان مثال کشوری مانند ژاپن که سومین وارد کننده گیاهان دارویی در جهان است، صادرات قابل توجهی با توجه به میزان وارداتش ندارد (شکل ۲) از این رو می‌توان استنتاج نمود که این کشور مصرف کننده بزرگی است و صادرات محصول نهایی به این کشور ارزش افزوده قابل توجهی در بر خواهد داشت. گسترش بازار داخلی به تنهایی نمی‌تواند تضمین کننده رشد پایدار صنعت تولید داروهای گیاهی برای کشور باشد. بخش صادرات این گروه از محصولات در کشور، از پتانسیل بسیار بالایی برخوردار است و می‌توان در این زمینه به موفقیت‌های چشم‌گیر و قابل توجهی دست یافت. همچنین نیاز به افزایش حضور شرکت‌ها در بازارهای بین‌المللی هم موضوعی است که نمی‌توان به راحتی از کنار آن گذشت. با توجه به چشم‌انداز ۲۰ ساله جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴، ایران کشوری توسعه یافته و پیشرفته توصیف شده است که توانسته است با تکیه بر منابع ملی در عرصه طب وایجاد زیرساخت‌های مناسب، ضمن ارتقای سطح سلامت و کیفیت زندگی مردم، جایگاه شایسته‌ای در حیطه آموزش، پژوهش، خدمات‌رسانی در منطقه و دنیا را به دست بیاورد. شرکت‌های مهم داروسازی در کشورهای پیشرفته به مواد اولیه برخی از گیاهان دارویی ایران از جمله زعفران، زیره، آویشن و مرزه به شدت وابسته‌اند ‌که این موضوع می‌تواند منتج به بهره‌گیری از ارزش افزوده، و نهایتاً برخورداری از سهم قابل توجهی از حجم تجارت جهانی شود. با توجه به غنی بودن این دسته از گیاهان به ترکیب‌های خاص، در صورتی که مواد موثر با فناوری بالا از آن ها استخراج شود، می‌تواند بخشی از آن در صنعت داروسازی داخل کشور قابل استفاده باشد و بخشی از آن هم صادر شود که در این صورت، درآمد چند صد میلیون دلاری از این طریق برای کشور دور از ذهن نخواهد بود.