نبض بازار نفت در دستان اوپک پلاسی‌ها

بحران انرژی که امروز گریبان جهان را گرفته، می‌تواند حتی ازآنچه جهان در دهه ۱۹۷۰ میلادی تجربه کرد، بدتر باشد. در دهه ۱۹۷۰ نفت، تنها درگیر بحران بود، در‌حالی‌که بحران کنونی، گاز طبیعی، زغال‌سنگ و حتی چرخه سوخت هسته‌ای را در برمی‌گیرد. علاوه بر گسترش تورم، بحران کنونی، بازاری را که قبلاً جهانی بود، به بازاری آسیب‌پذیرتر در برابر اختلالات و کاهش رشد اقتصادی تبدیل می‌کند. این آشفتگی انرژی جهانی همراه با بحران ژئوپلیتیک ناشی از جنگ در اوکراین، رقابت بین قدرت‌های بزرگ جهان را بیشتر می‌کند. فرشید فرحناکیان، دکترای حقوق نفت و گاز در گفت‌وگو با خبرنگار جهان اقتصاد اظهارضمن بیان مطلب فوق داشت: وزارت خارجه آمریکا تاریخ شوک اول نفتی اوایل دهۀ ۱۹۷۰ در پی تحریم نفتی این کشور توسط اعضای عرب اوپک را چنین توضیح می‌دهد که در طول جنگ اعراب و اسرائیل در سال 1352، اعضای عرب سازمان کشورهای صادرکننده نفت اوپک به رهبری عربستان سعودی به‌تلافی تصمیم ایالات‌متحده برای تأمین مجدد ارتش اسرائیل و به دست آوردن اهرم فشار در مذاکرات صلح پس از جنگ، تحریمی را علیه ایالات‌متحده اعمال کردند. وی تصریح کرد: تحریم نفت توسط اعراب به ایجاد صف‌‌‌های طولانی برای دریافت خدمات، قیمت‌ بالاتر بنزین و دیگر کالاها و فقدان اهرم فشار آمریکا در روابط بین‌المللی منجر شد و اقدامی که منجر به ۴ برابر شدن بهای نفت شد. وی عنوان کرد:6 ماه آینده بسیار مهم خواهد بود و امکان مانوردهی اروپا در زمستان پیش‌رو را به امتحان می‌گذارد، اروپا آن‌گونه که رابرت هابک توصیف کرده، تصمیمی تلخ اما ضروری باید بگیرد و دوباره زغال‌سنگ بیشتری را بسوزاند و در ماه‌های سخت پیش‌رو، نیاز به همکاری آگاهانه‌تر بین دولت‌ها و صنعت انرژی وجود دارد تا بتوان جریان‌های انرژی را که اقتصادهای مدرن به آن‌ها وابسته هستند مدیریت کرد. وی بیان داشت: اتحادیۀ اروپا در تلاش است تولید سوخت فسیلی را افزایش دهد؛ ازجمله از طریق راه‌اندازی مجدد و تأمین زغال‌سنگ برای نیروگاه‌های تولید برقی که پیش‌ازاین بسته‌شده بودند و ممکن است میلیون‌ها شهروند اروپایی مجبور شوند بخشی از زمستان پیش‌‌‌رو را بدون گرمایش تحمل کنند و در حال حاضر، برلین چراغ‌‌‌های برخی بناهای یادبود و تاریخی را برای صرفه‌‌‌جویی در مصرف انرژی خاموش می‌کند. وی عنوان کرد: اوپک‌پلاس؛ یعنی ائتلافی از کشورهای عضو اوپک و چند کشور دیگر تولیدکننده نفت ازجمله روسیه، در دو سال اخیر نقش بزرگی در بازار نفت جهان داشته است و این ائتلاف، فروردین 1399 آوریل عرضۀ نفت خود را به میزان قابل‌ملاحظه یعنی حدود ۱۰ میلیون بشکه در روز پایین آورد؛ زیرا به دلیل همه‌گیری کرونا و تعطیلی اقتصادها، قیمت‌ها در بازار جهانی به‌شدت کاهش‌یافته بود و طی ماه‌‌‌های اخیر، هم‌زمان با بازگشایی اقتصاد جهان و رشد تقاضا برای انرژی، ائتلاف عرضه خود را هرماه به‌تدریج بالابرده است تا بازار را مدیریت کند. وی با اشاره به اینکه اوپک‌پلاس طی ماه‌های گذشته هرماه عرضه را بالابرده است و میزان افزایش عرضه بین ۴۰۰‌هزار تا ۶۴۸‌هزار بشکه در روز در هرماه بوده است و واقعیت این است که این میزان افزایش عرضه برای پایین آوردن قیمت‌ها کافی نبوده و بازار با کمبود عرضه و قیمت بالای نفت مواجه است؛ به‌طوری‌که اکنون بر مبنای ادعای اعضای اوپک‌پلاس، تمامی کاهش عرضه که آوریل ۲۰۲۰ انجام‌شده بود، جبران شده است؛ یعنی اکنون میزان عرضه معادل قبل از آوریل سال ۲۰۲۰ است؛ اما درعمل، در ماه مِی میزان عرضه ۷/ ۲ میلیون بشکه پایین‌تر از آوریل سال ۲۰۲۰ بود. فرحناکیان در ادامه افزود: تقریباً نیمی از این میزان کمتر عرضه، حاصل صادرات کمتر روسیه است. بخشی از نفت و فرآورده‌های نفتی این کشور از سوی اروپا به دلیل حمله این کشور به اوکراین تحریم شده است و روسیه برای جبران تحریم اروپا، میزان صادرات به هند و چین را بالا برده؛ اما کاهش صادرات به اروپا به‌طور کامل جبران نشده است و طی حدود یک سال اخیر و حتی قبل از حمله روسیه به اوکراین، قیمت نفت و فرآورده‌های آن در بازارهای جهانی در حال افزایش بوده و رشد قیمت‌ها زمینه را برای افزایش نرخ تورم در جهان فراهم کرده است. وی عنوان کرد: کشورهای تولیدکننده نفت غیر عضو اوپک تلاش کرده‌اند، با بالا بردن تولید نفت از فشارهای قیمتی بکاهند؛ اما این اقدام کافی نبوده است و موضوع مهم این است که به باور برخی تحلیلگران، اعضای اوپک حتی اگر بخواهند، نمی‌‌‌توانند عرضه را خیلی بالا ببرند؛ زیرا مازاد ظرفیت تولید کشورهای عضو این سازمان بسیار اندک است. درواقع اگر اوپک بخواهد، می‌‌‌تواند سهمیه تولید تمامی اعضا را بالا ببرد؛ اما اکثر این کشورها از پیش در حال تولید با حداکثر ظرفیت هستند و حتی اگر سهمیه آن‌ها افزایش یابد، نمی‌توانند نفت بیشتری تولید کنند. وی با اشاره به اینکه اوپک و متحدانش به رهبری روسیه از ابتدای سال 2022 همواره تولید خود را در هرماه بین ۴۳۰ هزار بشکه تا ۶۵۰ هزار بشکه در روز افزایش می‌دادند گفت: البته این افزایش‌ها هم از جایی به بعد بی‌ثمر به نظر می‌رسید؛ زیرا از یک‌سو روسیه بیش از یک‌میلیون بشکه از تولید خود را کاهش داد و از سوی دیگر نیز بسیاری از اعضای اوپک‌پلاس درواقع به حداکثر توان واقعی خود رسیده‌اند؛ اما هنوز بسیار کمتر از سهمیه تولید خود نفت خام عرضه می‌کنند، زیرا به عقیده تحلیلگران سهمیه‌های اوپک‌پلاس بیش از ارزیابی واقعی، اعداد غیردقیقی روی کاغذ هستند. وی ادامه داد: تحلیل‌گران معتقدند تا وقتی جنگ اوکراین ادامه دارد، وضعیت بازار انرژی سامان پیدا نخواهد کرد و از اکوادور تا آفریقای‌جنوبی، کمبود سوخت و قطع مکرر برق سبب شده است تا کشورهایی که واردکننده انرژی هستند، دچار بحران اقتصادی شوند. وی عنوان کرد: روند افزایش قیمت نفت از سال 2021 شروع شد. در ابتدای سال 2021، قیمت نفت برنت در محدوده ۵۵ دلار نوسان می‌کرد که در پایان سال این رقم به ۸۰ دلار رسید؛ این یعنی حتی قبل از جنگ روسیه علیه اوکراین، بازار جهانی نفت با کمبود عرضه نسبت به تقاضا مواجه بود. بازگشایی اقتصادها، محدود بودن مازاد ظرفیت تولید و رشد مصرف، زمینه را برای افزایش مستمر قیمت‌ها فراهم کرده است. فرحناکیان تصریح کرد: پس از حمله روسیه به اوکراین، غرب تحریم‌‌‌های فراگیری علیه مسکو اعمال کرد و واکنش کرملین به این تحریم‌‌‌ها، کاستن از عرضه گاز به اروپا بوده است. اروپا مجبور شده است برای جبران کاهش صادرات گاز روسیه به سراغ دیگر کشورهای صادرکننده گاز برود و نتیجه طبیعی این تحولات، رشد قیمت‌ها بوده است. عوامل گوناگونی بر تقاضای جهانی برای نفت و گاز افزوده و به دلیل محدود بودن ظرفیت عرضه، بحران شدت پیداکرده است. وی عنوان کرد: واقعیت این است که بسیاری از اقتصادهای نوظهور و کشورهایی که دچار بدهی‌های بزرگ هستند، ذخایر استراتژیک نفت ندارند؛ درنتیجه، نسبت به هرگونه اختلال در عرضه آسیب‌‌‌پذیرند. در حال حاضر، مصرف‌کنندگان بزرگ برای کاستن از فشار تقاضا و قیمت‌ها مشغول برداشت از ذخایر استراتژیک خود به میزان بیش از یک‌میلیون بشکه در روز هستند؛ اما این برنامه برداشت، ماه مهر 1401 ؛ یعنی حدود سه‌ماه دیگر، پایان می‌یابد. وی خاطرنشان کرد: امروزه مجموعه‌ای جدید از کشورها را داریم که کوچک هستند؛ اما سرعت توسعه آن‌ها بالاست؛ درنتیجه میزان مصرف انرژی در آن‌ها افزایش‌یافته است و رشد مصرف انرژی، این اقتصاد را نسبت به اختلال در عرضه آسیب‌پذیر کرده است و نکته مهم این است که آن‌ها دارای ذخایر استراتژیک نفت نیستند؛ برای مثال، پاکستان را در نظر بگیرید که با قطع برق دست‌وپنجه نرم می‌کند یا اکوادور که در آن به دلیل افزایش قیمت سوخت، تظاهرات‌ خشن برگزارشده است. وی با اشاره به اینکه در هفته‌های اخیر، در غنا و کامرون نیز تظاهراتی به دلیل افزایش قیمت سوخت برگزارشده است گفت: در آرژانتین و پرو نیز چنین وضعیتی وجود دارد و ناآرامی‌های گسترده رخ‌داده است. اقتصادهای فقیر جهان، از پیش با مشکلات عمیق و گسترده اقتصادی مواجه بوده‌اند و توان مالی آن‌ها بسیار کم است و طبیعی است که آن‌ها بودجه کافی برای واردکردن میزان کافی نفت در قیمت‌های کنونی ندارند. فرحناکیان تصریح کرد: در کشورهای فقیر، کم‌درآمد یا بدهکار، مردم با قطع مکرر برق، قیمت بالای سوخت و کمبود عرضه آن مواجه هستند و برخی کشورها از پیش با کمبود انرژی و قطع مکرر برق مواجه بوده‌اند و آفریقای‌جنوبی و کوبا جزو این کشورها هستند و در این کشورها قطع شدن برق به امری عادی تبدیل‌شده است. وی در پایان اظهار داشت: به عربستان که چندان امیدی نیست؛ اگر اوپک‌پلاس شکاف عرضه نفت را پر نکند یا قیمت‌ها بالا خواهد رفت یا ضروری است تقاضا کاهش یابد و به‌احتمال‌زیاد رشد قیمت‌ها به کاهش تقاضا منجر می‌شود؛ اما درهرحال اگر اوپک‌پلاس نقش مثبتی در متوازن کردن بازار بازی نکند، قیمت‌ نفت همچنان بالا خواهد رفت و بدیهی است که این موارد به‌روزرسانی تبیین اهمیت جایگاه برجام را نیز ضروری می‌سازد... و البته این ادای تکلیف «جهاد تبیین» است که همچنان باقی است...