مقایسه بیت‌کوین و گلدکوئست
خبرگزاری ایکنا نوشت: حجت‌الاسلام والمسلمین غلامعلی معصومی‌نیا، مدیرگروه بانکداری اسلامی دانشگاه خوارزمی، با اشاره به موافقت دولت با استخراج ارزهای دیجیتال و به ویژه بیت‌کوین، به بیان نکاتی درباره این مصوبه و همچنین ابعاد شرعی استفاده از ارزهای دیجیتال پرداخت و گفت: در مورد ارزهای موجود همانند بیت‌کوین، لایت کوین و ... هنوز مسائل شرعی آنها برطرف نشده است. بنابراین حتی اگر مقامات پولی ما هم اجازه دهند، از نظر شرعی فعلاً نمیتوانیم مجوز استفاده از این پول‌ها را صادر کنیم.
شبهات جدی شرعی وارده به ارزهای دیجیتال
وی با اشاره به برگزاری جلسات فقهی در مورد ارزهای دیجیتال گفت: در جلسات متعددی که با اساتید اقتصاد اسلامی و همکاران داشته‌ایم و با بحث‌های مفصلی که صورت گرفت عقل جمعی و اکثر اساتید فاضل حوزوی که این مسائل را بلد هستند و با موضوع‌شناسی‌هایی که صورت گرفت معتقد بودند که نباید از این ارزهای دیجیتال استفاده کرد، چراکه شبهات جدی درباره آنها وجود دارد که هنوز حل نشده است.
معصومی‌نیا بیان کرد: برای مثالی در این زمینه می‌توان یکی از شبهاتی را که در مورد بیت‌کوین و امثالهم وجود دارد غَرَری بودن آنها دانست. از سوی دیگر هر چیزی که قرار باشد با آن مبادله صورت گیرد باید در ابتدا مالّیت آن محرز شود. مالّیت هم یک امر عرفی است و در واقع در دست شرع نیست. وقتی از نظر عرفی احراز شد که فلان چیزی، مال هست، سپس شارع مقدس، یعنی خدا، پیغمبر(ص)، کتاب و سنت هم برای آن احکامی را بیان می‌کنند.
اهمیت توجه به مقوله مالّیت درباره ارزهای مجازی
این کارشناس مسائل اقتصادی گفت: ممکن است شارع مقدس، در بیان احکام، آن موضوع را توسعه دهد یا تضعیف کند یا تبصره‌هایی به آن بزند. بنابراین می‌دانیم که مالّیت یک چیز امری عرفی است. برای مثال دقت کنید که مردم در مقابل چه چیزی حاضر هستند پول پرداخت کنند. مردم در قبال مواردی همانند برنج و میوه پولی را پرداخت می‌کنند چراکه از نظر عرف این‌ها مال هستند.
مدیرگروه بانکداری اسلامی دانشگاه خوارزمی یادآور شد: در مورد بیت‌کوین از همین قدم اول که آیا مال هست یا نه؟ اتفاق نظری وجود ندارد چراکه درست است که عده‌ای در برابر بیت‌کوین پول می‌دهند ولی به دلایل مختلفی ممکن است بگوییم که این مالّیت، توهمی است و واقعیت ندارد. این در واقع شبیه این است که کالایی در بازار وجود داشته باشد که عده‌ای حاضر باشند در برابر آن پول بدهند اما اگر مقداری زمان بگذرد و موضوع برای آنها روشن شود، بفهمند که تا الان اشتباه کرده‌اند.
ماهیت پول‌های مجازی توهمی است
وی تصریح کرد: ممکن است کالایی وجود داشته باشد و عده‌ای گمان کنند کالایی خوب است و مثلاً ۲۰ درصد مردم حاضر هستند که در مقابل آن پول بدهند ولی ۸۰ درصد معتقد هستند که مال واقعی نیست بلکه تقلبی است. در مورد بیت‌کوین هم وضعیت همین‌گونه است چراکه در همان قدم اول این اختلاف در مورد آن وجود دارد که آیا مالیت آن واقعی یا اینکه خیالی و توهمی است. نظر بنده این است که فعلاً باید بنا را بر این بگذاریم که ماهیت این پول‌ها توهمی است چراکه متخصصان در مورد بیت‌کوین اختلاف نظر دارند.
این کارشناس اقتصاد اسلامی با بیان اینکه بیت‌کوین ممکن است ارزش خود را از دست بدهد افزود: ارزش پول ملی کشورها هرچقدر هم کاهش پیدا کند، بی‌ارزش نمی‌شود، ولی بیت‌کوین با مشکلات زیادی مواجه است. یکی از مشکلات این است که هنوز مشخص نیست چه کسانی آن را اختراع کرده‌اند. از سوی دیگر استخراج آن بسیار سخت است و هرچند ممکن است عده‌ای به خاطر آن پول بدهند اما اگر فردا عده دیگری رمز ارز دیگری را اختراع کردند و ارزش پول ما صفر شد، بنابراین دیگر کسی پاسخگو نیست.
بیت‌کوین ضامن اعتباری ندارد
وی ادامه داد: این در حالی است که حتی در کشورهایی که نرخ تورم به شدت بالاست، پول ملی آنها ارزش دارد، گرچه ممکن است ارزش آن کاهش پیدا کند اما بیت‌کوین این‌گونه نیست و ضامن اعتباری و مالیت ندارد. بنابراین چنین چیزهایی باعث می‌شود که به طور مسلم این سؤال پدید بیاید که مالیت آن درست یا توهمی است؟
معصومی‌نیا بیان کرد: یکی از دلایل عرفی مالیت نداشتن بیت‌کوین این است که اگر به مردم اعلام کنند قرار است ارزش بیت‌کوین به شدت بالا برود آیا مردم حاضر هستند همه زندگی و حتی خانه خود را بفروشند و تبدیل به بیت‌کوین کنند؟ قطعاً پاسخ خیر است چراکه مردم احتمال می‌دهند که ممکن است فردا اعلام شود این ارز دیجیتال به هر دلیلی بی‌اعتبار شده است.
منع معاملات غَرَری در شرع مقدس اسلام
این کارشناس مسائل اقتصادی گفت: از سوی دیگر، این تحلیلی که راجع به موضوع شد در زمینه حکم شرعی هم تأثیر می‌گذارد. وقتی که موضوع مبهم شد آنگاه معامله غَرَری و مجهول می‌شود. یکی از معانی غَرَر این است که انسان، مال خود را در معرض هلاکت قرار دهد. شارع مقدس این موضوع را قبول ندارد؛ حتی اگر بنده حاضر باشم مالم را در معرض هلاکت قرار دهم اما شرع مقدس راضی نیست.
مدیرگروه بانکداری اسلامی دانشگاه خوارزمی یادآور شد: رسول گرامی اسلام(ص) مردم را از بیع و معامله غرری نهی فرمودند. یکی از معانی مهمی که فقها برای معامله غرری کرده‌اند این است که انسان مال خود را در معرض هلاکت قرار بدهد اما حتی اگر من و شما راضی باشیم خداوند و پیغمبر(ص) راضی به انجام چنین کاری نیستند.
معنای معاملات غَرَری
وی تصریح کرد: معنای دوم غرر، خدعه و نیرنگ است. این به شدت در مورد بیت‌کوین صدق می‌کند، چراکه احتمال قوی وجود دارد کسانی‌که بیت‌کوین را اختراع کرده‌اند، که به احتمال زیاد هم از سوی سازمان سیا (CIA) اختراع شده، ممکن است غدعه‌ای در کار آنها باشد. الان محرز نشده است که خدعه‌ای در کار نیست بنابراین فردا به راحتی ممکن است این پول دیجیتال بی‌اعتبار شود.
این کارشناس اقتصاد اسلامی یادآور شد: غَرَر، دو معنای اصلی دارد که یکی غدعه و دیگری در معرض خطر قرار گرفتن است. مهم‌ترین معنای غَرَر، خدعه است. معنای سومی که فقها بیان کرده‌اند جهالت است. البته جهالت منشأ در خطر قرار گرفتن و در واقع در طول همان معنایی است که غرر را در معرض هلاکت قرار گرفتن تعریف کردیم.
پیشنیازهای شرعی صدور مجوز استفاده از ارزهای دیجیتال
وی با اشاره به پیشنیازهای شرعی صدور مجوز استفاده از ارزهای دیجیتال ادامه داد: با این اوصاف غَرَر هم به معنای، خدعه و نیرنگ و هم به معنای در معرض هلاکت قرار دادن است. بنابراین تا وقتی این مالیت عرفی برای ما مشخص نشده و غرری بودن آن برطرف نشود نمیتوانیم مجوز استفاده از ارزهای دیجیتال را صادر کنیم.
معصومی‌نیا افزود: یکی از اشکالاتی که وجود دارد این است که ممکن است این پول طراحی شده باشد که حجم زیادی از دارایی‌های خیلی از کشورها نظیر ما به آن تبدیل شده و انتقال ارز صورت بگیرد و بعد یک‌مرتبه اعلام کنند که این ارزش ندارد و قسمت زیادی از ثروت ملی ما از بین رفته و وابستگی ما به دیگران زیادتر شود.
احتمال مخالفت شورای فقهی بانک مرکزی با مصوبه دولت
این کارشناس مسائل اقتصادی بیان کرد: براساس همه این ملاک‌ها، فعلاً نمیتوانیم حکم به صحت معامله به وسیله بیت‌کوین را بدهیم. اگر روزی مسلم شود که این مسائل منتفی است و کارشناسان مربوطه واقعاً بتوانند مالّیت آن را احراز کنند ممکن است ما هم حکم به جواز بدهیم. در مورد اینکه مقامات پولی اجازه استخراج ارزهای دیجیتال را صادر کرده‌اند هم باید بگویم که مگر آنها اسلام‌شناس هستند؟ آنها نظر کارشناسی خود را می‌دهند و از نظر شرعی باید فقها و صاحب‌نظران شرعی جواب این مسئله را بدهند.
مدیرگروه بانکداری اسلامی دانشگاه خوارزمی یادآور شد: مسئولان دولتی و اقتصادی باید مشخص کنند که به استناد حکم کدام مرجع فقهی چنین حکمی را در مورد ارزهای دیجیتال صادر کرده‌اند. حتی گمان نمی‌کنم شورای فقهی بانک مرکزی هم که رسمی شده است اجازه این کار را بدهد. کاش لااقل اول نظر آنها را می‌پرسیدند. البته مردم مقلد مراجع هستند و در این مورد نظر و فتاوای آنها بسیار اهمیت دارد.
ارزهای رمزنگاری شده ابداع خوبی است اما باید ضوابط شرعی آن رعایت شود
وی اظهار کرد: همان گونه که عرض کردم کسانی که حاضر به خرید بیت‌کوین هستند عده قلیلی هستند و همه مردم حاضر به چنین کاری نیستند. این وضعیت همانند ابتدای رواج گلدکوئست در ایران است که باعث شد پول عده‌ای از مردم از دستشان برود. گاهی اوقات پیمان‌های پولی دو جانبه مطرح است و امروزه هم می‌توانیم با طرف‌های تجاری که منافع مشترک داریم پول خاصی برای دور زدن تحریم‌ها تعریف کنیم. این خیلی هم خوب است اما باید جزئیات آن مشخص باشد و ضوابط شرعی آن هم رعایت شود تا بتوانیم برای دور زدن تحریم‌ها از آن استفاده کنیم. امروزه راه‌های زیادی وجود دارد و با برخی طراحی‌های رمزنگاری می‌توانیم پول‌هایی را خودمان تعریف کرده و حساب همه جوانب آن را بکنیم و با طرف‌های تجاری مورد استفاده قرار دهیم.
این کارشناس اقتصاد اسلامی گفت: البته آن کسانی‌که در بانک مرکزی اقدام به این کار کرده‌اند باید حواسشان جمع باشد که مبادا اقدام به پذیرش این ارزهای دیجیتال برای دور زدن تحریم‌ها کنند و بعداً عکس آن مشخص شود و بخش زیادی از ثروت کشور از دست ما برود. این مسئله‌ای است که باید محرز شود و همان‌گونه که عرض کردم هم بُعد شرعی و هم بُعد کارشناسی آن باید مورد توجه قرار گیرد.
مدیرگروه بانکداری اسلامی دانشگاه خوارزمی در پایان اظهار کرد: نکته مهمی که باید توجه داشت این است که با پیشرفت و تکنولوژی‌های جدید مخالف نیستیم بلکه با این موضوع که نکند فریب بخوریم و ثروت ملی و ثروت مردم از دست برود و ضرر کنیم مشکل داریم. ارزهای رمزنگاری شده ابداع خوبی است؛ به شرطی‌که همه ضوابط کارشناسی و شرعی آن رعایت شود و فریب آن را نخوریم.
