«جهان اقتصاد» گزارش می دهد وقتی شعله‌ها درآمد می‌شوند
مهرناز خوشبخت
در جدیدترین تحولات حوزه انرژی ایران، شرکت ملی نفت ایران با امضای ۱۲ قرارداد بزرگ در استان خوزستان گام بلندی برای تبدیل یکی از معضلات دیرینه صنعت نفت به فرصت برداشت، برداشته است. طبق اعلام حمید بورد معاون وزیر نفت هدفگذاری شده که تا پایان سال ۱۴۰۶ حدود ۹۰درصد از گازهای مشعل (فلر) جمع‌آوری شود.
گازهای مشعل یا همراه نفت زمانی از منظر صنعتی به عنوان منابع ارزشمند تلقی نمی‌شدند، بلکه غالباً با سوزاندن (فلرینگ) دفع می‌شدند؛ راهکاری که هم زیست‌محیطی بود و هم اقتصادی به‌شدت زیان‌آور.
در ایران این موضوع از اهمیت دوگانه برخوردار است: از یک سو، هدررفت منابع ملی است؛ و از سوی دیگر، انتشار گازهای گلخانه‌ای و آلاینده که پیامد فرهنگی، اقتصادی و محیطی دارد.
بر اساس آخرین آمار، با امضای قراردادهای جدید، در مرحله نخست حدود ۳۰۰ میلیون فوت مکعب گاز از طریق ۱۲ قرارداد جمع‌آوری خواهد شد و برنامه برای قراردادهای بعدی نیز تا اواسط آذرماه دارد.
در برنامه هفتم توسعه کشور، سه برنامه کلیدی برای صنعت نفت تعریف شده: افزایش تولید نفت خام، افزایش تولید گاز، و جمع‌آوری گازهای فلر و مشعل.
در حوزه جمع‌آوری گازهای مشعل، برنامه عملیاتی شامل خاموشی مشعل‌ها، تزریق گاز سبک به شبکه سراسری و تولید مایعات گازی (NGL) است؛ برای مثال: خاموشی ۳۲ مشعل، تزریق حدود ۲۰۰ میلیون فوت مکعب گاز سبک در روز، و تولید بیش از ۸۰۰ هزار تن مایعات گازی در سال.
فناوری‌ها و مسیرهای بهره‌برداری شامل: جمع-آوری گاز از میادین نفتی، انتقال و فرآوری، تزریق یا استفاده در شبکه گاز، تولید مایعات گازی، مشارکت بخش خصوصی و بین‌المللی.
یکی از گزارش‌های مراکز پژوهشی نشان می‌دهد که در دوره قبل، هدف جمع‌آوری ۹۰ درصد گاز مشعل تا پایان برنامه ششم (۱۴۰۰) محقق نشده بود؛ دلایل اصلی شامل ضعف مدل اقتصادی، فقدان انگیزه برای شرکت‌های نفتی و کمبود منابع مالی بود.
منطقه خوزستان و میادین نفتی مرتبط، با پیچیدگی‌های عملیاتی، جغرافیایی، زیرساختی و اجتماعی مواجه‌اند اجرای پروژه‌های جمع‌آوری گاز در میادین نفتی پیچیدگی‌های خاص خود را دارد.
تأمین سرمایه، واردات تجهیزات (به‌ویژه تحت تحریم‌ها)، ایجاد زیرساخت‌های لازم، هماهنگی بین بخش دولتی و خصوصی و نیز تضمین اقتصادی بودن پروژه‌ها از دیگر موانع هستند.
از منظر اقتصادی: تبدیل گاز هدررفته به منبع درآمد، تأمین خوراک برای صنایع پتروشیمی، کاهش ناترازی انرژی و افزایش تولید.
از منظر زیست‌محیطی: کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای برای مثال کاهش روزانه حدود ۳۰ هزار تن گاز گلخانه‌ای در یکی از قراردادها اعلام شده است.
بیش از این میان‌مدت و بلندمدت، ایران می‌تواند به یکی از قطب‌های تولید انرژی پاک‌تر و استفاده بهینه از منابع تبدیل شود بهبود جایگاه در دیپلماسی اقلیم، کاهش آلایندگی در استان‌های نفت‌خیز، ارتقای کیفیت زندگی محلیان.
با توجه به آنچه گفته شد، این طرح را می‌توان از منظر سه محور تحلیل کرد:
هدفگذاری ۹۰ درصد جمع‌آوری گاز مشعل تا پایان ۱۴۰۶، بسیار بلندپروازانه به نظر می‌رسد. اما امضای قراردادهای اخیر نشان می‌دهد دولت برنامه‌ریزی را جدی گرفته است. کلید موفقیت، سرعت اجرا، کیفیت زیرساخت و تضمین صرفه اقتصادی خواهد بود.
مشارکت سرمایه‌گذاران خصوصی و خارجی، انتقال فناوری، و قراردادهای خروجی (مثل فروش گاز یا تولید مایعات گازی) از نوآوری‌های این دوره هستند. اگر مدل اقتصادی جذاب شود، می‌تواند به الگویی برای سایر حوزه‌ها تبدیل شود.
انجام این برنامه در استان‌هایی مانند خوزستان می‌تواند تأثیرات مثبت قابل توجهی در کاهش آلودگی هوا، بهبود وضعیت سلامت عمومی و تبدیل منطقه به قطب صنعتی پالایشی داشته باشد. اما اگر با تاخیر مواجه شود یا مشکلات اجرایی داشته باشد، ریسک‌های اجتماعی و محیطی تشدید خواهد شد.
طرح جمع‌آوری گازهای مشعل اکنون در نقطهٔ عطف قرار دارد از مرحله «تعهد و برنامه‌ریزی» عبور کرده و به «امضای قراردادها و اجرای پروژه» وارد شده است. اگر سرعت اجرا حفظ شود، ایران می‌تواند در عرض چند سال آینده بخش عمده‌ای از گازهای مشعل را جذب کند، منابع مالی و صنعتی جدیدی ایجاد کند و هم‌زمان بار محیطی را کاهش دهد.
با این حال، تضمین اجرای به‌موقع، تقسیم منافع با بخش خصوصی، رفع موانع قانونی و فنی و تضمین اقتصادی بودن پروژه‌ها، از شرایط لازم برای موفقیت این طرح هستند.
در مجموع، این حرکت را می‌توان «از شعله به ثروت» نامید و امیدوار بود که به شکلی پایدار، این شعار به واقعیت تبدیل شود.
همچنین وزیر نفت گفت: جمع‌آوری گازهای مشعل کشور تا پایان سال ۱۴۰۵، با اجرای ۱۲ قراردادی که (دهم آبان)به امضا رسید، به‌تدریج حدود ۲۹۵ میلیون فوت‌مکعب در روز افزایش می‌یابد.
محسن پاک نژاد روز شنبه در آیین امضای قرارداد بزرگترین طرح جمع‌آوری گازهای مشعل که با حضور مسعود پزشکیان رئیس جمهوری به صورت ویدئوکنفرانس برگزار شد، اظهار داشت: در سال‌های اخیر همواره جلوگیری از سوختن گازهای همراه و خاموشی مشعل‌ها یکی از دغدغه‌های مهم در حوزه صنعت نفت بوده است و با درک این دغدغه و با اراده‌ای جدی گام‌هایی برای مهار گازهای مشعل و جلوگیری از اتلاف ثروت ملی برداشته شده است.
وزیر نفت با بیان اینکه جمع‌آوری گازهای مشعل گامی مؤثر برای کاهش آلودگی هوا، حفاظت از محیط زیست و جبران بخش از ناترازی انرژی است، افزود: همچنین از جنبه اقتصادی نیز اقدامی بسیار ارزشمند بوده و از هدررفت ثروت ملی جلوگیری می‌کند.
پاک‌نژاد تصریح کرد: بر این اساس و با هدف کاهش هرچه بیشتر گازسوزی، اجرای برنامه‌های جمع‌آوری گازهای مشعل در قالب طرح‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت در اولویت قرار گرفته و با مشارکت و سرمایه‌گذاری بخش‌های غیردولتی و خصوصی با جدیت تمام پیگیری می‌شود.
وی با اشاره به اینکه در چند سال منتهی به آغاز دولت چهاردهم، در مجموع ۳۳۰ میلیون فوت‌مکعب در روز ظرفیت برای جمع‌آوری گازهای ارسالی به مشعل ایجاد شده بود، گفت: از جمله این طرح‌ها می‌توان به راه‌اندازی ردیف نخست کارخانه ان‌جی‌ال ۳۲۰۰، پروژه‌های کوتاه‌مدت پارسی کلاستر، مارون ۳، ۵ و ۶ و چشمه‌خوش اشاره کرد.
وزیر نفت با بیان اینکه بر اساس اهداف کمّی ارائه‌شده در برنامه هفتم پیشرفت، شرکت‌های ملی نفت و گاز ایران مکلف به جمع‌آوری گازهای مشعل حدود ۱.۵ میلیارد فوت‌مکعب در روز تا پایان این برنامه هستند، اظهار کرد: در راستای تحقق این تکلیف، برنامه‌ریزی برای اجرای طرح‌های گوناگون انجام شده است.
پاک‌نژاد با اشاره به اینکه از ابتدای استقرار دولت چهاردهم تاکنون در شرکت ملی نفت ایران جمع‌آوری گازهای همراه رگ سفید و گچساران ۱و۲، راه‌اندازی کارخانه ان‌جی‌ال ۳۱۰۰، پروژه کوتاه‌مدت گاز ترش مارون ۵، راه‌اندازی کمپرسورهای کارخانه ان‌جی‌ال ۱۰۰۰ و راه‌اندازی ایستگاه هفتکل، به سرانجام رسیده است، گفت: پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال ۱۴۰۴ نیز بهره‌برداری از برخی پروژه‌های فرعی قراردادهای بیدبلند و مارون، انجام شود.
وی تأکید کرد: با اجرای ۱۲ قراردادی که امروز امضا شد، مقدار جمع‌آوری گازهای مشعل تا پایان سال ۱۴۰۵ به تدریج حدود ۲۹۵ میلیون فوت مکعب در روز افزایش می‌یابد.
وزیر نفت با اشاره به اینکه با ادامه این روند و اجرای طرح‌های برنامه‌ریزی شده، تا پایان برنامه هفتم پیشرفت جمع‌آوری گازهای مشعل به میزان ۴۴ میلیون متر مکعب در روز محقق می‌شود، گفت: این همان هدف کمّی تکلیف‌شده در برنامه است
