جهان اقتصاد بررسی کرد؛
علائم راهنمایی؛ حلقه مفقوده زندگی در شرایط اضطراری
گروه زیربنایی رضا پورحسین
جهان اقتصاد: در دو دهه اخیر، فناوری‌های پیشرفته به‌طور گسترده در زندگی شهری نفوذ کرده و ابزارهای سنتی را تا حد زیادی به حاشیه رانده‌اند. سیستم‌های ناوبری ماهواره‌ای، برنامه‌های مسیریابی و نقشه‌های دیجیتال به بخش جدایی‌ناپذیری از زندگی روزمره مردم تهران تبدیل شده‌اند. رانندگان تاکسی‌های آنلاین، پیک‌های موتوری، رانندگان حمل‌ونقل عمومی، نیروهای امدادی و حتی شهروندان معمولی برای یافتن مسیر، برآورد زمان سفر یا آگاهی از وضعیت ترافیک به این فناوری‌ها وابسته‌اند. این وابستگی به حدی فراگیر شده که بسیاری دیگر علاقه‌ای به یادگیری مسیرها، حفظ کردن نام خیابان‌ها یا توجه دقیق به تابلوها و علائم شهری نشان نمی‌دهند.
کوشا گلکار، پژوهشگر حوزه برنامه ریزی شهری در این رابطه به جهان اقتصاد گفت: وقایع اخیر، به‌ویژه قطعی طولانی‌مدت و گسترده در سیستم‌های GPS، واقعیتی کلیدی را بار دیگر برجسته کرد: تکیه کامل به فناوری بدون وجود زیرساخت‌های سنتی کارآمد و به‌روز، خطری قابل‌توجه به همراه دارد. هنگامی که سیستم‌های مسیریابی دیجیتال به هر دلیلی از کار بیفتند یا دچار نقص شوند، وظیفه اصلی هدایت رانندگان و مدیریت ترافیک به دوش ابزارهای سنتی، یعنی تابلوها و علائم شهری، می‌افتد. این رویداد در تهران اهمیت این شبکه اطلاع‌رسانی سنتی را دوباره در کانون توجه قرار داد، اما همزمان کاستی‌ها و نقص‌های آن را نیز آشکارتر کرد.
وی افزود: تهران به‌عنوان کلانشهری با جمعیت انبوه و میلیون‌ها سفر روزانه، به سیستمی دقیق و چندلایه برای مدیریت جریان ترافیک نیاز دارد. در شرایط عادی، تابلوهای شهری نقش مکمل دارند و بسیاری از رانندگان، به‌ویژه نسل جوان، مسیر خود را با کمک برنامه‌های موبایلی پیدا می‌کنند. اما در مواقع اختلال یا قطعی فناوری‌ها، این تابلوهای سنتی باید نقش اصلی اطلاع‌رسانی را ایفا کنند.
چالش اصلی این است که زیرساخت سنتی تابلوها و علائم شهری در سال‌های اخیر، به دلیل تغییر در الگوهای استفاده و شاید کم‌توجهی، از اولویت خارج شده و در بسیاری از نقاط شهر نه‌تنها نیازهای کنونی را برآورده نمی‌کند، بلکه گاهی خود به بخشی از مشکلات ترافیکی تبدیل می‌شود.
گلکار ادامه داد: یکی از چالش‌های اصلی در تهران، کمبود تابلوهای راهنما در مسیرهای پرتردد و توزیع نامتوازن آن‌هاست. در برخی بزرگراه‌ها و خیابان‌های اصلی، فاصله بین تابلوهای راهنما به‌قدری زیاد است که راننده پس از تصمیم‌گیری بر اساس یک تابلو، ممکن است مسافت طولانی را بدون هیچ نشانه تکمیلی طی کند. این مسئله به‌ویژه برای رانندگانی که با مسیر آشنا نیستند، باعث سردرگمی و گاهی تغییر مسیرهای ناگهانی و خطرناک می‌شود.
در مقابل، در برخی مناطق شهری، تعداد تابلوها بیش از نیاز است و در فاصله‌ای کوتاه، چندین تابلو پشت سر هم قرار گرفته‌اند که اغلب اطلاعات تکراری یا غیرضروری ارائه می‌دهند. این ناهماهنگی در طراحی و توزیع تابلوها، کارایی کلی سیستم راهنمایی شهری را کاهش می‌دهد.
او یادآور شد: چالش دیگر، مکان‌یابی نامناسب تابلوها و مشکلات مربوط به دید آن‌هاست. در بسیاری از خیابان‌ها و حتی بزرگراه‌ها، تابلوها در پشت شاخه‌های پرپشت درختان یا فضای سبز نصب شده‌اند. در برخی موارد، تاج درختان به‌طور کامل نوشته‌های تابلو را می‌پوشاند یا دید آن را محدود می‌کند، به‌ویژه در فصل‌های پربرگ مانند تابستان که این مشکل تشدید می‌شود.
علاوه بر پوشش گیاهی، چراغ‌های راهنمایی، به‌خصوص چراغ‌های چشمک‌زن، گاهی درست در مقابل تابلوها نصب شده‌اند. نور این چراغ‌ها، به‌ویژه در شب، می‌تواند خواندن متن تابلو را دشوار کند. این مشکل زمانی پیچیده‌تر می‌شود که تابلوها در پس‌زمینه‌ای پر از تبلیغات شهری یا تابلوهای فروشگاهی قرار دارند، جایی که راننده باید در چند ثانیه از میان انبوه عناصر بصری، اطلاعات اصلی را تشخیص دهد.
گلکار تاکید کرد: یکی از مسائل آزاردهنده، نصب بنرهای تبلیغاتی در نزدیکی یا مقابل تابلوهای راهنما است. این بنرها، که اغلب برای رویدادهای فرهنگی، ورزشی یا تجاری نصب می‌شوند، گاهی بخشی از تابلو را کاملاً می‌پوشانند یا با رنگ‌ها و طرح‌های جذاب، توجه راننده را از پیام اصلی منحرف می‌کنند. در مواردی، سازه‌های تبلیغاتی دائمی در فاصله‌ای نزدیک به تابلوها قرار گرفته‌اند و دید راننده را مختل می‌کنند. این موضوع نه‌تنها آشفتگی بصری ایجاد می‌کند، بلکه کارکرد تابلوهای راهنما را تضعیف کرده و می‌تواند خطراتی به همراه داشته باشد.
خوشبخت, [9/20/2025 8:27 AM]
وی افزود: در بسیاری از مسیرهای تهران، تابلوهای راهنما تنها بخشی از اطلاعات مسیر را ارائه می‌دهند و ادامه مسیر بدون نشانه‌گذاری رها می‌شود. برای نمونه، تابلویی در یک بزرگراه به راننده اطلاع می‌دهد که برای رسیدن به مقصدی خاص باید از خروجی مشخصی خارج شود، اما پس از خروج، هیچ تابلوی تکمیلی برای هدایت بیشتر وجود ندارد. این ناپیوستگی در ارائه اطلاعات، رانندگان را به سردرگمی بازمی‌گرداند.
این پژوهشگر حوزه برنامه ریزی شهری تصریح کرد: تغییرات شهری مانند تغییر نام خیابان‌ها، احداث یا حذف میدان‌ها و جابه‌جایی مسیرها به دلیل پروژه‌های عمرانی باید به‌سرعت در تابلوها منعکس شود. بااین‌حال، در تهران این به‌روزرسانی‌ها گاهی ماه‌ها یا حتی سال‌ها به طول می‌انجامد. در نتیجه، بسیاری از تابلوها اطلاعات قدیمی یا نادرست ارائه می‌دهند که در شرایط وابستگی به علائم سنتی، به افزایش ترافیک و هدررفت زمان منجر می‌شود.
یکی دیگر از مشکلات کمتر مورد توجه، عدم تناسب اندازه تابلوها و فونت نوشته‌ها با استانداردهای خوانایی در سرعت‌های مختلف است. برخی تابلوها بیش‌ازحد کوچک بوده یا فونت آن‌ها به‌قدری ریز است که راننده در حال حرکت نمی‌تواند آن‌ها را به‌راحتی بخواند. این مسئله در بزرگراه‌ها و معابر پرسرعت خطرناک‌تر است، زیرا راننده برای خواندن تابلو ناچار به کاهش سرعت یا منحرف کردن طولانی‌مدت نگاه خود از مسیر می‌شود.
وی افزود: تابلوهای شهری، مانند هر زیرساخت دیگر، نیازمند نگهداری مداوم هستند، اما در تهران بسیاری از این علائم دچار فرسودگی شده‌اند. رنگ‌پریدگی، زنگ‌زدگی، پوسته‌شدن پوشش سطح و آلودگی ناشی از گردوغبار و دود، از مشکلات رایج است که خوانایی تابلوها را کاهش داده و به‌ویژه در شب کارایی آن‌ها را به شدت پایین می‌آورد.
مشکلات مربوط به روشنایی نیز چالش‌ساز است. برخی تابلوها فاقد نورپردازی مناسب بوده یا چراغ‌های آن‌ها مدت‌هاست خراب شده و تعویض نشده‌اند. در مقابل، در مواردی نورپردازی بیش‌ازحد شدید یا زاویه نادرست چراغ‌ها باعث بازتاب نور و اختلال در دید راننده می‌شود. تابلوهای الکترونیکی نیز از این مشکلات مستثنی نیستند؛ خرابی LEDها، نمایش ناقص پیام‌ها یا تنظیم نادرست روشنایی در طول روز و شب، عملکرد آن‌ها را مختل می‌کند.
گلکار تاکید کرد: رویدادهای اخیر نشان داد که شبکه تابلوها و علائم شهری تهران نیازمند بازنگری اساسی است. این بازنگری باید شامل افزایش تعداد تابلوها در مسیرهای پرتردد، رفع موانع دید، استانداردسازی اندازه تابلوها و فونت‌ها، به‌روزرسانی سریع اطلاعات و نگهداری منظم باشد.
وی افزود: اتصال تابلوهای الکترونیکی به سیستم‌های داده ترافیکی لحظه‌ای و هشدارهای اضطراری می‌تواند کارایی آن‌ها را به‌طور چشمگیری افزایش دهد. همچنین، ایجاد واحدی اختصاصی برای نظارت دوره‌ای بر علائم و ثبت گزارش‌های خرابی، به شهرداری امکان می‌دهد مشکلات را پیش از تبدیل شدن به بحران برطرف کند.
او خاطرنشان کرد: بهبود وضعیت تابلوهای شهری نیازمند همکاری هماهنگ بین بخش‌های مختلف است. شهرداری، پلیس راهور، سازمان زیباسازی و حتی بخش خصوصی باید به‌صورت یکپارچه عمل کنند. وضع قوانین سختگیرانه برای جلوگیری از نصب تبلیغات در نزدیکی تابلوها ضروری است تا هیچ بنر یا سازه‌ای مانع دید علائم نشود.
علاوه بر اقدامات فنی و عمرانی، فرهنگ‌سازی نیز اهمیت بسزایی دارد. آموزش شهروندان و رانندگان برای گزارش مشکلات و موانع دید تابلوها می‌تواند فرآیند اصلاح را تسریع کند. استفاده از برنامه‌های گزارش‌دهی مردمی یا خطوط تماس مستقیم، امکان اعلام سریع نواقص به واحدهای مسئول را فراهم می‌کند.
این شبکه باید به‌گونه‌ای طراحی و نگهداری شود که در هر شرایطی، از روزهای معمولی تا موقعیت‌های اضطراری، اطلاعات دقیق، قابل‌فهم و به‌موقع را در اختیار رانندگان قرار دهد. بی‌توجهی به این موضوع نه‌تنها به هدررفت زمان و منابع منجر می‌شود، بلکه در لحظات حساس می‌تواند ایمنی شهروندان را به خطر اندازد. اکنون شاید بهترین فرصت برای اجرای طرحی جامع جهت بازسازی و استانداردسازی تابلوهای شهری تهران باشد؛ طرحی که فناوری مدرن و دانش سنتی را هم‌افزا کند تا شهری هوشمند و مقاوم شکل گیرد.
