جهان اقتصاد از مهاجرت گسترده نخبگان گزارش می دهد
فرار مغزها؛ ضربه پنهان به اقتصاد ایران
راضیه احمد وند
مهاجرت نخبگان و نیروی کار ماهر، موضوعی است که این روزها به یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های اقتصادی و اجتماعی کشور بدل شده است. خروج گسترده پزشکان، مهندسان، پژوهشگران و سایر متخصصان حوزه‌های مختلف، نه تنها خلأ بزرگی در بازار کار ایجاد کرده، بلکه زنگ خطری جدی برای توسعه پایدار و آینده اقتصادی ایران به شمار می‌رود. نخبگان به عنوان موتور محرکه نوآوری، پیشرفت علمی و رشد اقتصادی شناخته می‌شوند؛ فقدان آنها به معنای از دست دادن منابع حیاتی توسعه است که کشور را در مسیر رکود و عقب‌ماندگی قرار می‌دهد.
محمد حسینی، کارشناس اقتصادی و پژوهشگر حوزه بازار کار، در گفتگو با جهان اقتصاد به تأثیرات عمیق و گسترده این پدیده اشاره می‌کند: زمانی که نخبگان و متخصصان باتجربه کشور را ترک می‌کنند، هزینه‌های جایگزینی آنها بسیار سنگین و چندوجهی است.
وی افزود:آموزش یک نیروی انسانی متخصص، ماهر و کارآمد نیازمند سال‌ها سرمایه‌گذاری مالی، زمانی و انسانی است. در این مدت، بازار کار به شدت دچار کمبود نیرو می‌شود که نتیجه آن کاهش تولید، افت کیفیت خدمات و فشار مضاعف بر نیروی انسانی باقیمانده است. این هزینه‌ها صرفاً مالی نیستند، بلکه از دست دادن فرصت‌های رشد، نوآوری و پیشرفت علمی و فناوری نیز در این میان جای می‌گیرد.
در حوزه سلامت، پیامدهای مهاجرت نخبگان کاملاً ملموس است. کمبود پزشکان متخصص، کیفیت خدمات درمانی را به شدت تحت تأثیر قرار داده و موجب طولانی‌تر شدن زمان انتظار بیماران برای دریافت خدمات شده است. بیمارستان‌ها و مراکز درمانی برای حفظ این نیروی محدود، ناگزیر به افزایش چشمگیر حقوق و مزایا شده‌اند که این امر به طور مستقیم باعث افزایش هزینه‌های درمانی و فشار اقتصادی بر بیماران شده است. این چرخه معیوب علاوه بر آسیب به کیفیت خدمات، بار مالی و روانی سنگینی بر نظام سلامت و جامعه وارد می‌کند.
حسینی ادامه می‌دهد:در بخش فناوری و پژوهش نیز، خروج گسترده نخبگان ضربه مهلکی به توانمندی‌های تحقیقاتی و صنعتی کشور وارد کرده است. پروژه‌های تحقیقاتی و فناورانه‌ای که نیازمند حضور مستمر نیروهای متخصص و خلاق هستند، با تأخیرهای بلندمدت مواجه شده‌اند و بسیاری از فرصت‌های سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی به دلیل کاهش توان فناورانه از دست رفته‌اند. این مشکل در صنایعی که به نوآوری و دانش فنی پیشرفته وابسته‌اند، به شدت مشهود است و می‌تواند مسیر توسعه صنعتی کشور را به عقب بازگرداند.
دلایل مهاجرت نخبگان نیز موضوعی چندبعدی است که شامل شرایط اقتصادی نامناسب، فقدان فرصت‌های شغلی با کیفیت، عدم امنیت شغلی و اجتماعی، کمبود امکانات پژوهشی و عدم حمایت کافی از توسعه حرفه‌ای است.
حسینی تأکید می‌کند: متخصصان و نخبگان همیشه در جستجوی محیطی بوده‌اند که در آن بتوانند استعدادهای خود را به‌درستی شکوفا کنند، حقوق و مزایای منصفانه دریافت کنند و احساس امنیت و آرامش داشته باشند. در صورت نبود چنین شرایطی، ترک کشور به تدریج تنها گزینه باقی می‌ماند.
این روند مهاجرت نه تنها اثرات کوتاه‌مدت مخربی بر اقتصاد دارد، بلکه پیامدهای بلندمدت آن می‌تواند رقابت‌پذیری و توان نوآوری کشور را به شدت کاهش دهد.
این فعال بازار کار در ادامه با اشاره به اینکه از دست دادن نخبگان به معنای از دست دادن توان توسعه علمی، افت کیفیت تولیدات صنعتی و عقب‌ماندگی در عرصه جهانی است، اظهار داشت: با این حال، فعالان اقتصادی و کارشناسان بازار کار معتقدند که هنوز فرصت برای مهار این پدیده و حتی بازگرداندن نخبگان وجود دارد.
حسینی می‌گوید: با اتخاذ سیاست‌های هدفمند و برنامه‌ریزی شده، می‌توان روند مهاجرت نخبگان را کاهش داد و فرآیند بازگشت آنها را تسهیل کرد. از جمله این راهکارها می‌توان به تقویت زیرساخت‌های پژوهشی، افزایش حمایت‌های مالی و رفاهی، بهبود محیط کاری، تسهیل فرآیندهای بازگشت و همچنین افزایش همکاری بین دانشگاه‌ها و صنعت اشاره کرد.
او در پایان خاطرنشان کرد: اگر می‌خواهیم کشور به مسیر توسعه پایدار بازگردد، باید سرمایه انسانی ارزشمند خود را حفظ کنیم و برای جذب مجدد نخبگان مهاجر، راهکارهای عملی و موثر طراحی کنیم؛ زیرا بدون حضور این افراد، تحقق اهداف توسعه‌ای تقریباً غیرممکن است.
به گزارش جهان اقتصاد، مهاجرت نخبگان چالشی حیاتی و استراتژیک برای کشور است که اگر به آن بی‌توجهی شود، هزینه‌های آن روز به روز سنگین‌تر شده و کشور را از قطار پیشرفت جهانی عقب خواهد انداخت. اکنون زمان آن است که سیاستگذاران و تصمیم‌گیرندگان اقتصادی با دیدی کلان، جامع و بلندمدت به این موضوع نگاه کنند و با ارائه راهکارهای کارآمد و عملی، شرایط حفظ و جذب نخبگان را فراهم آورند تا آینده اقتصاد کشور تضمین شود.
