کارشناس اقتصادی در گفت و گو با جهان اقتصاد : آیا اصلاح یارانه‌ها مردم را نجات می‌دهد یا چالش ها را بیشتر؟
راضیه احمدوند
اقتصاد ایران در سال‌های اخیر با چالش‌های متعددی روبرو بوده که یکی از مهم‌ترین آنها نظام یارانه‌ها است؛ سیستمی که در ظاهر برای حمایت از اقشار ضعیف طراحی شده اما در عمل هزینه‌های سنگینی را به دولت و جامعه تحمیل کرده است. اصلاح این نظام به طور قطع ضروری است اما اجرای آن بدون برنامه‌ریزی دقیق و حمایت‌های هدفمند می‌تواند زندگی میلیون‌ها نفر را تحت تأثیر قرار دهد.
مهرداد کیانی، کارشناس اقتصادی در گفتگو با جهان اقتصاد، با اشاره به اینکه یارانه‌ها برای اولین بار در ایران با هدف کمک به اقشار کم‌درآمد و کاهش هزینه‌های زندگی آنها اعمال شد، گفت: اما در گذر زمان، این نظام دچار ناکارآمدی‌هایی شد که بخش زیادی از منابع مالی دولت را بی‌هدف مصرف کرد و در نهایت ناعدالتی در توزیع یارانه‌ها به وجود آمد.
وی افزود: مشکل اصلی این است که یارانه‌ها به شکل کلی و بدون شناسایی دقیق دهک‌های درآمدی پرداخت می‌شوند و این باعث شده که قشرهای ثروتمند هم از این حمایت بهره‌مند شوند. این رویکرد ناعادلانه علاوه بر فشار مالی به دولت، باعث شده نتوان تاثیر واقعی روی بهبود زندگی اقشار آسیب‌پذیر داشت.
این فعال اقتصادی ادامه داد: اصلاح یارانه‌ها اما پیچیده‌تر از آن چیزی است که به نظر می‌رسد. هرگونه تغییر در نحوه پرداخت یا میزان یارانه‌ها، بدون بررسی دقیق اثرات جانبی می‌تواند به افزایش فشار اقتصادی و اجتماعی منجر شود.
کیانی ادامه داد: اگر دولت به ناگاه یارانه‌ها را کاهش دهد یا حذف کند، فشار مالی بر خانواده‌های کم‌درآمد بیشتر خواهد شد و آنها مجبور می‌شوند برای تامین نیازهای اساسی خود هزینه‌های بیشتری پرداخت کنند. این موضوع باعث می‌شود قدرت خرید مردم کاهش یافته و در نهایت تقاضای کل در اقتصاد افت کند.
همچنین علاوه بر فشار مستقیم بر خانوارها، اصلاح یارانه‌ها می‌تواند بر بازار کالاها و خدمات نیز تاثیر بگذارد. انتظار می‌رود با افزایش قیمت کالاهای اساسی و انرژی، هزینه تولید در صنایع مختلف افزایش یافته و قیمت نهایی محصولات گران‌تر شود. این موضوع، افزایش تورم را تشدید کرده و باعث می‌شود انتظارات تورمی در جامعه رشد کند.
کیانی در این باره می‌گوید: افزایش انتظارات تورمی باعث می‌شود مردم پیش از افزایش رسمی قیمت‌ها، دست به خریدهای احتیاطی بزنند که همین خود بازار را متلاطم می‌کند و قیمت‌ها را بالاتر می‌برد.
با وجود این چالش‌ها، کیانی معتقد است که اصلاح یارانه‌ها باید به همراه سیاست‌های حمایتی هدفمند اجرا شود تا بار مالی بر اقشار آسیب‌پذیر کمتر شود.
او تاکید می‌کند: پرداخت نقدی هدفمند به اقشار کم‌درآمد، توسعه کالابرگ‌های الکترونیکی و استفاده از بیمه معیشتی می‌تواند به کاهش فشارهای مالی کمک کند. به علاوه، شفاف‌سازی در فرایند شناسایی دهک‌های درآمدی ضروری است تا منابع به درستی و به شکل عادلانه توزیع شوند.
تجربه‌های گذشته؛ درس‌هایی برای امروز
تجربه‌های قبلی اصلاح یارانه‌ها نشان داده که اجرای بدون برنامه این سیاست‌ها نه تنها منجر به بهبود وضعیت اقتصادی نشده بلکه فاصله طبقاتی را بیشتر کرده است.
به اعتقاد او، دولت باید از اشتباهات گذشته درس گرفته و برنامه‌های تدریجی و هوشمندانه‌ای را پیش بگیرد. او می‌گوید: اصلاح یارانه‌ها باید به شکلی طراحی شود که مردم به تدریج با تغییرات کنار بیایند و در عین حال، حمایت‌های لازم برای کاهش اثرات منفی آنها فراهم شود. تنها در این صورت می‌توان از بروز نارضایتی‌های اجتماعی و اقتصادی جلوگیری کرد.
یکی دیگر از نکات مهم در اصلاح یارانه‌ها، شفافیت و اطلاع‌رسانی درست است. اگر مردم ندانند که چرا این اصلاحات انجام می‌شود و چگونه می‌توانند از حمایت‌های جدید بهره‌مند شوند، احتمال مخالفت‌ها و مقاومت‌ها بالا می‌رود. دولت باید با جلب اعتماد عمومی و توضیح مزایا و چالش‌های طرح اصلاح یارانه‌ها، زمینه اجرای موفق آن را فراهم کند.
اصلاح یارانه‌ها امری ضروری برای بهبود وضعیت اقتصادی کشور است، اما این مسیر پرچالش و حساس است. برای موفقیت در اجرای این طرح، نیازمند طراحی دقیق، شفافیت در اجرا و حمایت‌های هدفمند از اقشار آسیب‌پذیر هستیم. در غیر این صورت، ممکن است اصلاحات به جای کمک به مردم، فشارها را بیشتر کرده و به بحران‌های اجتماعی و اقتصادی جدید منجر شود.
