کارشناس اقتصادی در گفت و گو با جهان اقتصاد مطرح کرد
یارانه پنهان انرژی؛ چالشی بزرگ‌تر از تحریم‌ها!
راضیه احمدوند
در شرایطی که اقتصاد ایران سال‌هاست تحت فشار تحریم‌های اقتصادی و کاهش درآمدهای نفتی قرار دارد، موضوع یارانه‌های پنهان انرژی به عنوان یک معضل ریشه‌دار و چندوجهی کمتر در کانون توجه عمومی و رسانه‌ها قرار گرفته است.
حسن طاهری، کارشناس ارشد اقتصادی، در گفتگو با خبرنگار «جهان اقتصاد»، با نگاهی جامع به این موضوع، بر این نکته تاکید می‌کند که این یارانه‌ها نه تنها بار مالی سنگینی بر دوش بودجه کشور می‌گذارند، بلکه باعث تحریف بازار انرژی، کاهش بهره‌وری، تشدید نابرابری اجتماعی و تخریب محیط زیست شده‌اند.
وی با توضیح اینکه یارانه پنهان انرژی به معنی پرداخت‌های مستقیم یا غیرمستقیم دولت به مصرف‌کنندگان است، اظهار داشت: به طور شفاف در بودجه دیده نمی‌شود، اما اثر آن کاملاً ملموس است. در واقع، قیمت حامل‌های انرژی مانند سوخت، برق، آب و گاز در ایران بسیار پایین‌تر از هزینه واقعی تولید و توزیع آن‌ها است. این سیاست در دهه‌های گذشته به عنوان راهکاری برای حمایت از خانوارها و صنایع در برابر شوک‌های قیمتی جهانی و حفظ کنترل تورم اجرا شده است.
اما واقعیت امروز اقتصاد ایران، متفاوت است. فشارهای تحریمی باعث شده تا درآمدهای نفتی کاهش چشمگیری داشته باشد و در چنین شرایطی، ادامه این روند یارانه‌ای که حجم آن به ده‌ها میلیارد دلار در سال می‌رسد، به معنای افزایش کسری بودجه و فشار به منابع مالی دولت است.
طاهری با تاکید بر این نکته، می‌گوید: اگر تحریم‌ها را به عنوان یک تهدید خارجی فرض کنیم، یارانه‌های پنهان انرژی را می‌توان تهدید داخلی خواند که شاید حتی مخرب‌تر باشد، چرا که مدیریت و اصلاح آن در اختیار ماست اما تاکنون اقدامی جدی در این زمینه انجام نشده است.
از سوی دیگر، این یارانه‌ها باعث شده مصرف انرژی در بخش‌های مختلف از جمله خانگی، صنعتی و حمل و نقل به شدت افزایش یابد. مصرف‌کنندگان به دلیل قیمت‌های پایین، انگیزه‌ای برای صرفه‌جویی ندارند و در نتیجه الگوی مصرف بهینه شکل نمی‌گیرد.
صنایع نیز به دلیل تامین انرژی ارزان، انگیزه‌ای برای بهبود فناوری و افزایش بهره‌وری نشان نمی‌دهند و این امر نهایتاً به کاهش توان رقابتی اقتصاد منجر می‌شود. این موضوع از نگاه طاهری یکی از نقاط ضعف جدی ساختار اقتصادی کشور است که نیازمند اصلاح اساسی است.
به اعتقاد این کارشناس اقتصادی، در کنار مسائل اقتصادی، ابعاد زیست‌محیطی یارانه‌های پنهان انرژی نیز نباید نادیده گرفته شود. مصرف بی‌رویه انرژی باعث افزایش آلودگی هوا، تخریب منابع آبی و انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌شود. این پیامدها سلامت عمومی را تهدید کرده و توسعه پایدار را به مخاطره می‌اندازد.
طاهری با اشاره به این موضوع می‌گوید: بسیاری از مشکلات محیط زیستی کشور، ریشه در سیاست‌های نادرست قیمت‌گذاری انرژی دارد. وقتی انرژی ارزان باشد، نمی‌توان انتظار داشت که مردم و صنایع به دنبال روش‌های پاک‌تر و صرفه‌جویانه‌تر باشند.
اما اصلاح این وضعیت، همانطور که طاهری بیان می‌کند، ساده نیست. حذف یارانه‌های پنهان انرژی اگر بدون برنامه‌ریزی و حمایت از گروه‌های آسیب‌پذیر انجام شود، می‌تواند فشار اقتصادی زیادی بر خانوارهای کم‌درآمد وارد کند و مشکلات اجتماعی را تشدید نماید. بنابراین، طراحی بسته‌های حمایتی هدفمند همزمان با اصلاح یارانه‌ها ضرورت دارد. این بسته‌ها می‌تواند شامل پرداخت‌های نقدی، کوپن انرژی یا تسهیلات مالی باشد که به صورت مستقیم به دهک‌های پایین درآمدی تخصیص داده شود.
وی افزود: مدل‌سازی اقتصادی دقیق برای شناسایی گروه‌های هدف و پیش‌بینی اثرات اجتماعی و اقتصادی حذف یارانه‌ها از دیگر راهکارهایی است که کارشناسان بر روی آن تاکید دارند. بدون این تحلیل‌ها، سیاست اصلاح یارانه‌ها می‌تواند به ناگهانی و غیرقابل پیش‌بینی شدن شرایط منجر شود و اعتماد عمومی به دولت را کاهش دهد.
همچنین همزمان با اصلاح قیمت انرژی، اجرای سیاست‌های تشویقی برای افزایش بهره‌وری انرژی، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و ارتقای فناوری‌های پاک نیز اهمیت زیادی دارد. این سیاست‌ها ضمن کاهش مصرف انرژی، اثرات مثبت زیست‌محیطی و اقتصادی را به دنبال خواهند داشت.
طاهری معتقد است که توجه به این موارد می‌تواند مسیر اصلاح یارانه‌های پنهان انرژی را هموارتر کند و از آن فرصتی برای تحول ساختاری در اقتصاد کشور بسازد.
در پایان، وی جمع‌بندی می‌کند که یارانه‌های پنهان انرژی اگرچه یکی از چالش‌های بزرگ اقتصاد ایران است، اما با مدیریت هوشمندانه و گام‌های تدریجی، می‌تواند به ابزاری برای اصلاح اقتصادی، کاهش نابرابری و حمایت از توسعه پایدار تبدیل شود. به گفته او، این مسیر پیچیده اما ضروری است و دولت باید برای عبور از این چالش، عزم جدی و برنامه‌ریزی دقیق داشته باشد.
