تاثیرات مخرب زلزله و راهکارها
مهدی کریمی _روزنامه نگار _ زلزله ؛ واقعه
ای که تا کنون بشر نتوانسته پیش بینی های دقیق و درستی را برای وقوع آن داشته باشد و تنها راهکار مقابله با آن تدابیری است که موجب شود میزان تلفات و خسارات حتی الامکان محدود شود ایران در منطقه‌ای قرار دارد که به طور مداوم تحت تأثیر فعالیت‌های لرزه‌ای است و در واقع یکی از مناطق پرخطر زلزله در جهان محسوب می‌شود. این وضعیت به علت ویژگی‌های زمین‌شناسی و ساختار پوسته زمین در منطقه، به خصوص برخورد صفحه‌های زمین‌شناسی اوراسیا و عربستان است.
ایران به دلیل قرار گرفتن بر روی یک خط گسل بزرگ به نام “گسل آلپ-هیمالیا”، از جمله کشورهای زلزله‌خیز دنیا است. این گسل‌ها به طور دائم در حال حرکت هستند و باعث بروز زمین‌لرزه‌های شدید می‌شوند.
:معروف‌ترین گسل‌ها در ایران عبارتند از
گسل‌های زاگرس: این گسل‌ها که در غرب کشور واقع شده‌اند، بیشترین فعالیت لرزه‌ای را دارند. به همین دلیل، استان‌های غربی ایران مثل کرمانشاه، کردستان، و آذربایجان غربی در معرض خطر زلزله‌های شدید قرار دارند.
خراسان و تهران: گسل‌های دیگری نیز در شرق و شمال‌شرقی ایران وجود دارند که احتمال وقوع زلزله‌های بزرگ در آن‌ها بسیار زیاد است. به ویژه، گسل تهران که خطر زیادی برای پایتخت کشور دارد.
دریاچه ارومیه و جاجرود: این گسل‌ها در شمال‌غرب و شمال‌شرق کشور قرار دارند و در صورت فعالیت، می‌توانند به تهران و سایر مناطق شهری نزدیک آسیب‌های زیادی وارد کنند.ایران به طور مداوم تحت تأثیر زلزله‌های کوچک و بزرگ قرار دارد. در دهه‌های اخیر، برخی از زلزله‌ها آسیب‌های جدی را به کشور وارد کرده‌اند.
: برای مثال
زلزله بم : زلزله بم که در جنوب شرقی ایران رخ داد، یکی از مرگبارترین زلزله‌های تاریخ ایران بود. این زلزله با شدت ۶.۶ ریشتر باعث کشته شدن بیش از ۳۰ هزار نفر و تخریب کامل شهر بم شد.
زلزله هرمزگان : این زلزله نیز تلفات زیادی داشت و بسیاری از ساختمان‌ها در مناطق مختلف این استان تخریب شد.
زلزله کرمانشاه : زلزله‌ای به شدت ۷.۳ ریشتر که در مرز ایران و عراق رخ داد، بیش از ۶۰۰ کشته و هزاران زخمی بر جا گذاشت و بسیاری از خانه‌ها و ساختمان‌ها را تخریب کرد.یکی از بزرگ‌ترین نگرانی‌ها در برابر زلزله‌ها، تعداد بالای تلفات انسانی است. این خطر به ویژه در مناطق شهری با تراکم جمعیتی بالا مانند تهران، اصفهان و تبریز بیشتر است.
تخریب زیرساخت‌ها :از دیگر پیامدهای وقوع زلزله است که منجر به تخریب جاده‌ها، پل‌ها، ساختمان‌ها، بیمارستان‌ها و سایر تأسیسات عمومی می شود و به شدت بحران افزوده و فرآیند امدادرسانی را دشوارمی کند.
آسیب به فعالیت‌های اقتصادی: زلزله‌ها می‌توانند به شدت فعالیت‌های اقتصادی را مختل کنند، به ویژه در مناطق صنعتی و تجاری. این امر می‌تواند به کاهش تولید، بیکاری و بحران‌های اقتصادی منجر شود.
تأثیرات اجتماعی و روانی: افراد آسیب‌دیده از زلزله ممکن است با بحران‌های روانی چون اضطراب، افسردگی، و استرس مواجه شوند. همچنین، از دست دادن خانه و دارایی‌ها می‌تواند آسیب‌های اجتماعی زیادی به بار آورد.
چالش‌ها و مشکلات موجود در ایران در وقوع زلزله
بسیاری از ساختمان‌ها در ایران به ویژه در مناطق شهری قدیمی، با استانداردهای مقاومتی مناسب ساخته نشده‌اند. این مسئله باعث می‌شود که در صورت وقوع زلزله، آسیب‌ها شدیدتر شوند.
کمبود آمادگی عمومی: بسیاری از مردم در ایران اطلاعات کافی در خصوص رفتار مناسب در برابر زلزله ندارند. این مسئله می‌تواند باعث افزایش تلفات جانی و آسیب‌های روانی شود.
عدم هماهنگی در مدیریت بحران: هرچند که ایران در برخی مواقع اقداماتی برای مقابله با زلزله‌ها انجام داده، اما در بسیاری از موارد، هماهنگی میان نهادهای مختلف دولتی و غیردولتی در زمان بحران ضعیف بوده است
همگی میدانیم که پیشگیری از وقوع زلزله به معنای جلوگیری از وقوع آن به طور مستقیم امکان‌پذیر نیست، زیرا زلزله‌ها به دلیل فعالیت‌های طبیعی و زمین‌شناسی رخ می‌دهند. اما می‌توان با اتخاذ تدابیر مناسب، میزان خسارات ناشی از زلزله‌ها را کاهش داد. این اقدامات شامل پیشگیری‌های غیرمستقیم و آماده‌سازی برای مقابله با زلزله است. در ادامه، راهکارهایی برای کاهش خسارات ناشی از زلزله و حداقل کردن آسیب‌ها آورده شده وجود دارد از جمله :مقاوم‌سازی ساختمان‌ها و
زیر ساخت ها :
استفاده از استانداردهای مقاوم در برابر زلزله: یکی از اصلی‌ترین اقدامات پیشگیرانه، مقاوم‌سازی ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها است. به کارگیری استانداردهای مهندسی مقاوم در برابر زلزله می‌تواند به کاهش قابل توجهی از آسیب‌های جانی و مالی منجر شود. ساختمان‌ها باید طوری طراحی شوند که بتوانند لرزش‌های شدید را تحمل کنند.
بازسازی مناطق آسیب‌دیده: پس از زلزله، بازسازی و مقاوم‌سازی مناطق آسیب‌دیده باید با در نظر گرفتن استانداردهای جدید انجام شود تا در برابر زلزله‌های بعدی مقاوم باشند.
آموزش و آگاهی‌بخشی عمومی
آموزش رفتارهای مناسب در هنگام وقوع زلزله: مردم باید بدانند که در صورت وقوع زلزله چه اقداماتی باید انجام دهند، مانند پناه گرفتن در مکان‌های امن و دوری از پنجره‌ها و شیشه‌ها.
آموزش در مورد آمادگی خانواده‌ها: ایجاد برنامه‌های آماده‌سازی خانواده‌ها برای مقابله با زلزله، مانند ساخت کیت‌های اضطراری و تعیین مکان‌های امن برای پناه گرفتن، می‌تواند در کاهش تلفات جانی مؤثر باشد.
پیش‌بینی و هشدار زودهنگام
توسعه سیستم‌های هشدار زودهنگام: با استفاده از فناوری‌های نوین، امکان شبیه‌سازی و پیش‌بینی زلزله‌ها تا حدی وجود دارد. سیستم‌های هشدار زودهنگام می‌توانند به مردم و مقامات هشدار دهند تا اقدامات احتیاطی لازم را انجام دهند. اگرچه این سیستم‌ها نمی‌توانند زمان دقیق وقوع زلزله را پیش‌بینی کنند، اما می‌توانند وقوع آن را تا چند ثانیه پیش از وقوع اعلام کنند.
تحلیل داده‌های لرزه‌ای: با جمع‌آوری و تحلیل داده‌های لرزه‌ای و فعالیت‌های تکتونیکی، می‌توان مناطقی را که در معرض خطر بیشتر هستند شناسایی کرد و برای پیشگیری و کاهش خسارات در این مناطق برنامه‌ریزی کرد.
مدیریت بحران و آمادگی اضطراری
برگزاری تمرینات وشبیه‌سازی بحران: برای اطمینان از آمادگی مردم و نهادهای مختلف در مواجهه با زلزله، باید شبیه‌سازی‌ها و تمرین‌های عملی برگزار شود. این تمرین‌ها به نهادهای امدادی کمک می‌کند تا بتوانند به سرعت واکنش نشان دهند.
ایجاد تیم‌های واکنش سریع: تیم‌های امداد و نجات باید به سرعت به مناطق آسیب‌دیده اعزام شوند. همچنین، تجهیز این تیم‌ها به وسایل و تجهیزات پیشرفته برای جست‌وجو و نجات در آوارهای ساختمان‌ها حیاتی است.
استفاده از فناوری‌های نوین
فناوری‌های مقاوم‌سازی پیشرفته: استفاده از مصالح و فناوری‌های جدید در ساخت‌وساز، مانند استفاده از بتن‌های تقویت‌شده، سیستم‌های جذب انرژی لرزه‌ای، و مواد مقاوم در برابر لرزش، می‌تواند به کاهش خسارات کمک کند.
سیستم‌های پایش زلزله: ایجاد و توسعه شبکه‌های پایش زلزله در سراسر کشور، به ویژه در مناطقی که بیشتر در معرض زلزله قرار دارند، می‌تواند به شناسایی و پیگیری فعالیت‌های لرزه‌ای و ارزیابی خطرات کمک کند.
توسعه زیرساخت‌های مقاوم
مقاوم‌سازی شبکه‌های حمل‌ونقل و ارتباطات: جاده‌ها، پل‌ها، و سیستم‌های حمل‌ونقل باید مقاوم در برابر زلزله طراحی شوند. همچنین، سیستم‌های ارتباطی باید به گونه‌ای باشند که در شرایط بحرانی به راحتی دچار اختلال نشوند.
حداقل کردن خسارات زلزله
با توجه به ویژگی‌های خاص زلزله و گستردگی خسارات آن، محدود کردن خسارات به طور کامل ممکن نیست. با این حال، می‌توان میزان خسارات را به روش‌های زیر حداقل کرد
تقویت ساختمان‌ها و سازه‌ها با استفاده از مصالح مقاوم‌تر و فناوری‌های نوین، می‌تواند به کاهش تخریب و آسیب‌های جانی کمک کند.
آموزش به مردم برای واکنش سریع به هنگام وقوع زلزله و آگاهی از اقدامات صحیح می‌تواند از تلفات جانی بکاهد.
حمایت و بازسازی سریع از مناطق آسیب‌دیده و ایجاد امکانات اولیه زندگی مانند آب و غذا، به کاهش آسیب‌های اجتماعی و روانی کمک می‌کند.
پیش‌بینی و هشدارهای زودهنگام حتی اگر نمی‌تواند وقوع زلزله را به طور دقیق پیش‌بینی کند، اما می‌تواند تا حدی از شدت خسارات بکاهد و به مردم فرصت دهد تا اقدامات حفاظتی را انجام دهند.
در نهایت، با وجود تمام این اقدامات، باید واقع‌بین باشیم که هیچ کشوری نمی‌تواند به طور کامل از وقوع زلزله جلوگیری کند، اما می‌توان با برنامه‌ریزی مناسب و اقدام‌های پیشگیرانه، خسارات را به حداقل رساند و آمادگی جامعه را برای مقابله با چنین بحران‌هایی افزایش داد نقش رسانه ها در آگاهی بخشی برای جامعه بسیار موثر خواهد بود .
