توسعه صنعت پتروشیمی و ارتقای جایگاه ایران در عرصه بین‌الملل در دولت سیزدهم
مریم ربیع گیلانی
کارشناس ارشد امور بین الملل شرکت ملی صنایع پتروشیمی
پتروشیمی به عنوان یکی از بخش‌های اصلی صنعت کشور، طلایه دار ایجاد ارزش افزوده در منابع نفت و گاز است. این صنعت به عنوان دارنده مقام اول صادرات غیر نفتی (حدود 25 درصد از کل صادرات غیر نفتی کشور) نقش اساسی در توسعه و شکوفایی اقتصادی کشور و تامین منابع ارزی مورد نیاز کشور در شرایط سخت تحریم‌های ظالمانه بینالمللی داشته است.
از آنجائی که رشد و توسعه اقتصادی کشور وابستگی مستقیم به سرمایه‌گذاری دارد، در این راستا صنعت پتروشیمی نیز روند رو به رشد سرمایه‌گذاری و توسعه پایدار را از طریق بومی سازی دانش فنی پیچیده مورد نیاز صنعت، توسعه زنجیره ارزش صنایع پایین دستی پتروشیمی با بهره‌گیری از شرکتهای دانش‌بنیان، ایجاد اشتغال و ارتقاء تولید در راستای منویات مقام معظم رهبری و رویکرد دولت سیزدهم، دنبال کرده و می‌کند.
کسب درآمد ارزی 15 میلیارد دلاری در سال 1400 که نسبت به سال قبل رشد 70 درصدی را نشان میدهد، از دستاوردهای توسعه صادرات محصولات پتروشیمی در راستای ارتقاء تعاملات بین المللی است. صنعت پتروشیمی کشور از طریق افزایش صادرات فرآورده‌های پتروشیمی درصدد مقابله با ضربه پذیری درآمد ملی است.
با توجه به تحولات بینالمللی سال‌های اخیر، ایران به دلیل قرار گرفتن در جغرافیای استراتژیک و بهره‌مندی از زیرساخت‌های لازم ازجمله دسترسی ریلی، جاده‌ای و دریایی (سواحل خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر)، همواره مورد توجه اقتصادهای بزرگ جهان قرار داشته و در تلاش است با تقویت زیرساخت‌ها و تکمیل مسیرهای ریلی، جاده‌ای و دریایی شرایط مناسب‌تر اقتصادی و امنی برای صادرات و عبور ترانزیتیفرآورده‌های پتروشیمی در مقایسه با مسیرهای رقیب منطقه‌ای فراهم کند.
سرمایه‌گذاری هدفمند و اجرای پروژه‌های متعدد بخش خصوصی براساس برنامه‌های توسعه پنج ساله کشور و هدایت راهبردی شرکت ملی صنایع پتروشیمی، رشد قابل توجه تولید محصولات پتروشیمی مطابق آنچه در برنامه‌های توسعه پیش‌بینی شده بود را محقق نمود.
در این راستا ظرفیت تولید محصولات پتروشیمیایی از حدود 5 میلیون تن در سال 1376 به مرز 90 میلیون تن در سال 1400 افزایش یافته است. پیش‌بینی می‌شود با پشتیبانی دولت سیزدهم و رشد سرمایه‌گذاری، سرعت اجرای 45 طرح مصوب پتروشیمی افزایش یافته و به مرحله بهره‌برداری برسند که در صورت تحقق این امر، با تکمیل و راه‌اندازی آنها و دیگر طرحهای تکمیل زنجیره ارزش، ظرفیت تولید طی ده سال آینده به حدود 200 میلیون تن در سال خواهد رسید.
در حال حاضر سهم ایران در صنعت پتروشیمی خاورمیانه حدود 30 درصد و در سطح جهانی 3 درصد محاسبه شده که با در نظر گرفتن مزیت نسبی کشورمان در تولید فرآورده‌های پتروشیمیائی و استفاده هوشمند از پتانسیل‌های موجود این صنعت و تقویت زیرساخت‌ها، ایران میتواند به یکی از قطب‌های اصلی تولید و صادرات محصولات پتروشیمی در عرصه بین‌الملل تبدیل شود.
علاوه بر سرمایه‌گذاری و رشد تولید، عامل مهم تاثیرگذار در سرعت رشد و توسعه اقتصاد ملی،استفاده از دیپلماسی در جهت حمایت از هدف‌های اقتصادی است. در این راستا همکاری و تعامل با سازمانهای بینالمللی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، استفاده از ظرفیت شرکت‌ها، سازمان ها و مجامع تخصصی صنعت پتروشیمی حوزه بین‌الملل با هدف توسعه‌ی پیوندهای راهبردی و گسترش همکاری و مشارکت با کشورهای منطقه و جهان بویژه همسایگان (راهبرد صنعت پتروشیمی)، ارتقاء قدرت مقاومت و کاهش آسیب‌پذیری اقتصاد کشور را به همراه خواهد داشت.
به عنوان نمونه عضویت در سازمانهای همکاری مشترک منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای (سازمان همکاری شانگهای، اتحادیه اقتصادی اوراسیا، پیمان همکاری بریکس)، تشکیل ائتلاف کشورهای تحت تحریم امریکا و پیگیری ایجاد ساز و کارهای بانکی در این سازمانها میتواند در کاهش و یا رفع کامل تسلط دلار بر سیستم تجارت بینالمللی اعضا موثر باشد.
انعقاد موافقت نامه های تجارت آزاد، اعمال تعرفه‌های ترجیحی گمرکی به نفع محصولات پتروشیمی کشورمان، تاسیس دفاتر بازرگانی مشترک جهت ایجاد و تثبیت بازارهای جدید و افزایش صادرات خدمات فنی و مهندسی به کشورهای همسایه از دیگر آثار حضور در سازمانهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است که راهبرد دیپلماسی صنعت پتروشیمی را تشکیل میدهد.
گسترش تعامل با سایر کشورها و رقابت با شرکتهای مشابه در سطح جهان از طریق آگاهی از آخرین دستاوردهای فنآوری روز دنیا میسر است و حضور صنعت پتروشیمی ایران به صورت منسجم و یکپارچه در نمایشگاه‌های مهم و اثرگذار بینالمللی از جمله نمایشگاه K (آلمان)، نمایشگاه نفت وگاز ریو (برزیل) و نمایشگاه اوراسیا پلاست (ترکیه) در ماه‌های آینده و همچنین برپائی و اجرای نمایشگاه ایران پلاست در ایران از فرصت‌های موثر برای حضور در بازارهای بین-المللی و ارتقاء هدفمند روابط بین‌الملل در این دولت به شمار می‌رود.
توسعه روابط با 15 کشور همسایه و دیگر کشورهای همسو با سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران از دیگر ظرفیت‌های توسعه روابط و تعاملات بینالمللی است. مذاکره با شرکتهای روسی و انعقاد تفاهم نامه همکاری در زمینه تأمین محصولات پتروشیمی، کاتالیست‌ها، قطعات و تجهیزات مورد نیاز روسیه، مذاکره با نمایندگان وزارت انرژی ازبکستان در اردیبهشت ماه 1401 جهت افزایش حجم صادرات به ازبکستان و جلب مشارکت طرف ازبکی به سرمایه‌گذاری طرحهای پتروشیمی کشورمان و مذاکره با مقامات ارمنستان جهت همکاری مشترک در توسعه و تولید کاتالیست‌ها و مواد شیمیائی، سرمایه‌گذاری مشترک در پروژه‌های پتروشیمی ایران و امضای توافقنامه ترجیحی گمرکی از نمونه تحرکات صنعت پتروشیمی در راستای دیپلماسی دولت سیزدهم است.
ایجاد پلتفرمهای دو جانبه با کشورهای دوست و هم‌پیمان در رفع نیازها با هدف تامین امنیت غذایی پایدار دو کشور از اولویتهای دولت بوده و صنعت پتروشیمی در این فرآیند نقش کلیدی داشته و با تهاتر کود اوره با نهادهای دامی و کشاورزی با پشتیبانی دولت این نقش را به نحو تاثیر گذار و هدفمند اجرا نموده است.
در کنار اولویت دولت در توسعه تجارت خارجی با همسایگان و کشورهای دوست، متنوع‌‌سازی مقاصد تجاری، ایجاد بستر مناسب جهت تجارت شرکتهای خصوصی بینالمللی،رفع موانع و مشکلات تجارت خارجی از جمله مواردی هستند که در توسعه تجارت بین المللی صنعت پتروشیمی ایران موثر بوده و شرکت ملی صنایع پتروشیمی با بکارگیری راهبردهای دیپلماتیک هدفمند و هوشمند در این راستا فعالانه گام بر می‌دارد .
