سیاست تهاتر بوی رانت می‌دهد
واکاوی «نفوذ اُلیگارشی در فروش نفت‌خام» در گفت‌وگوی جهان اقتصاد با محمود خاقانی
پنجاه و هشتمین نشست بین‌المللی مونیخ روز جمعه 29 بهمن ماه 1400 شروع به کار کرد، اما، سرگئی لاوروف وزیرامورخارجه روسیه که بنا به ادعای رسانه‌های آلمانی از وفادارترین میهمانان ولفگانگ ایشینگر رئیس کنفرانس به شمار می‌رفت امسال در کنفرانس وین شرکت نکرد، علت اینکه روسیه شرکت نکرد طبیعی است و محور مباحث کنفرانس در ارتباط با اوکراین است و آقای زاخارووا سخنگوی وزارت امورخارجه روسیه گفته است متاسفانه باید بگویم که کنفرانس مونیخ درسال‌های اخیر به صورت یک مجمع گفتگو میان کشورهای غربی تبدیل شده و بی‌طرفی و علاقه به دیدگاه‌های دیگر را از دست داده است.
درکنفرانس امنیتی مونیخ براساس گزارش رسانه‌های آلمانی سران سی کشور و هشتاد وزیر امورخارجه از کشورهای مختلف، دبیرکل ناتو، نمایندگان اتحادیه اروپا و سایرین شرکت دارند. وزیرامورخارجه ایران نیز در کنفرانس مونیخ شرکت کردند و ملاقات‌های مهمی با وزرای کشورهای شرکت کننده و علاقه‌مند به همکاری‌های اقتصادی با ایران داشتند.
طبیعی است که برجام از مباحث مهم کنفرانس امنیتی مونیخ است و با توجه به اینکه طرفین مذاکره‌کننده پیام‌های مثبتی از نتیجه گفت‌و‌گوها در وین بیان می کنند؛ توجه بسیاری به مباحث مرتبط با برجام جلب شده است.
در همین زمینه، محمود خاقانی، کارشناس بین المللی انرژی، در گفت‌وگو با خبرنگار جهان اقتصاد اظهار داشت: وقتی که صحبت از تحریم‌های آمریکا و اروپا می شود این نظریه در اذهان مطرح است که غرب با ایران دشمن است و ایران هم با غرب دشمن و نگاه به شرق دارد.
وی تصریح کرد: اما، واقعیت این است که غرب در شرق هم رفیق و دوستان وفادار دارد و وقتی غرب نفت ایران را تحریم می کند شرق هم نمی‌خرد، همانگونه که نخریدند و در میان شرقی‌ها حتی چین روابط بانکی با ایران را محدود کرد و نفت ایران را با نام دیگری تحت عنوان دورزدن تحریم ها وارد می کرد؛ اما ، پیشرفت روند مذاکرات وین، چین را متقاعد کرد که در دی‌ماه 1400 گمرگ چین آمار رسمی منتشر و تائید کند که از ایران نفت وارد کرده است.
وی ادامه داد: برخی این‌گونه نظر دادند که چین به آمریکا ثابت کرد که تحریم‌ها را شکسته است؛ اما، دیگران معتقدند که به طور پنهان بین چین و آمریکا توافق بوده است که آمریکا علیه چین کاری نکند که آمریکا هم نکرده است.
وی با اشاره به اینکه درهرحال سخنگوی دولت سیزدهم اخیرا" گفت درطول سه سال اخیر ایران بیشترین حجم نفت خام را به مشتریان تحویل داده و پول نفت فروخته شده را هم گرفته است عنوان کرد: اگرچه درباره چگونگی و جزئیات توضیحی داده نشده است اما به طورکلی باید قبول کرد که بیشترین حجم نفت صادراتی ایران در شرق به چین تحویل داده شده است و در آذرماه 1400 حجم صادرات نفت خام ایران به حدود روزی یک میلیون بشکه رسید.
به گفته وی، این درحالی است که اکثر شرکت‌های حمل و نقل نفت خام و بیمه به دلیل همراهی با تحریم‌های آمریکا در شرق از حمل نفت ایران و یا بیمه نفت خام صادراتی ایران خودداری می کنند و این یادآوری ضروری است که پس ازتوافق برجام در سال 1394 (2015 میلادی) صادرات نفت خام ایران به روزانه دو ونیم میلیون بشکه رسید تا اینکه درسال 1397 (2018 میلادی) دولت ترامپ گفت در برجام سرآمریکا کلاه رفته و از برجام بیرون رفت و تحریم‌های جدیدی را علیه ایران تعریف کرد.
**تمایل واردات نفت خام ایران توسط ژاپن، کره جنوبی، هند و بقیه متحدان غرب در شرق
به گفته خاقانی درحال حاضر میلیاردها دلار پول نفت خام ایران نه فقط درغرب که در کشورهای متحد غرب در شرق نظیر کره‌جنوبی به گروگان گرفته شده‌اند و حالا که پیام‌های مثبت از وین مرتبط با برجام به گوش می‌رسد متحدان غرب در شرق خواهان واردات نفت خام از ایران شده اند؛ اما، قصد دارند که به ازاء باز پرداخت پول‌های مسدود شده ایران آنطور که برخی ازگزارش‌ها نشان می‌دهد باتوجه به برخی تمایلات ابراز شده در تهران پول نفت را با کالاهای مختلف تهاتر کنند و شرکت‌های کره جنوبی نظیر ساموسونگ تبلیغات برای بازگشت به بازار ایران را شروع کرده‌اند.
**بحران اوکرین = بحران انرژی ؟
وی خاطرنشان کرد: اقتصاد سردرگم پسا کرونا تقریبا تمام کشورها را درشرایط خاصی قرارداده است و دولت‌ها سعی دارند مشکلات اقتصادی و ضرورت تداوم حاکمیت‌های الیگارشی (اصحاب ثروت که در دوران کرونا ثروتمند‌تر شده اند و درنتیجه قدرت بیشتری دارند) را برای مردم عادی توجیه کنند و دولت بایدن سعی کرد که با بزرگ نمائی بحران اوکراین که موجب افزایش بهای نفت خام شد مردم آمریکا را توجیه کند که اگر هرگالن بنزین را با قیمت کم سابقه گران‌تری می‌خرند، بدانند که دولت بایدن مقصر نیست و نامعلومی وقوع جنگ در اوکراین و بحران سازی ایران درخلیج فارس علت اصلی است.
**پیام مثبت آمریکا از مذاکرات وین
این کارشناس حوزه انرژی عنوان کرد: دولت بایدن نیاز دارد که نشان بدهد درسیاست خارجی توانسته است جلوی حمله احتمالی روسیه به اوکراین را بگیرد و درمذاکرات وین هم موفق بوده است و روسیه هم نیاز دارد که نشان بدهد توانسته است چالش جدی در برابر ناتو و عضویت اوکراین و گرجستان در پیمان ناتو ایجاد کند و به اروپا که دو جنگ جهانی اول ودوم راتجربه کرده است ثابت کند که هرگونه جنگی به وقوع بپیوندد صلح و آرامش در اروپا به مخاطره می افتد و به واردت گاز طبیعی مایع ونفت خام از آمریکا زیاد دل خوش نکنند.
به گفته خاقانی، درهمین حال کارشناسان اقتصاد انرژی معتقدند که تحت فشار کاسبان تحریم برای تداوم تحریم‌ها برخی مقامات درایران هم گفته‌اند که تحریم‌های آمریکا دیگر تاثیر خود را ازدست داده و ایران تحت فشار مالی قبلی برای بازگشت آمریکا به برجام قرار ندارد ولغو تحریم‌ها برای ایران دیگر امتیازی محسوب نمی شود.
وی افزود: روابط عمومی بانک مرکزی ایران آنطور که رسانه ها گزارش کرده‌اند اطلاع رسانی کرده است که بخش عمده نیاز ارزی ایران از فروش نفت خام تامین می شود و در پنج ماه اخیر درسال 1400 در مدار 49 میلیارد دلار قرار دارد و درسال 1399 درآمد ارزی ایران 37 میلیارد دلار بوده است.
**تولید نفت خام مقرون به صرفه نیست؟
وی تصریح کرد: در استرالیا بزرگترین نیروگاه ذغال سنگی که حدود 3 گیگاوات برق تولید می کند به نام آرارینگ درمنطقه هانتر درشمال سیدنی آنطور که شرکت «اوریجین انرژی» اعلام کرده است هفت سال زودتر از برنامه تنظیم شده درسال 2025 میلادی تعطیل می شود. چرا؟ به‌دلیل اینکه نیروگاه مذکور در اقتصاد تولید برق میدان را به انرژی‌های تجدیدپذیر باخته است و در آمریکا هم چند نیروگاه هسته‌ای به همین دلیل در آستانه تعطیلی قرار دارند.
وی ادامه داد: این درحالی است که در آمریکا علی‌رغم اینکه بهای نفت خام درحال حاضر درمدار بشکه‌ای 90دلار می چرخد دست‌اندرکاران تولید نفت خام و گاز طبیعی غیرمتعارف مشهور به شیل اویل و شیل گاز می گویند که حتی اگر قیمت نفت خام به بشکه‌ای 150 دلار یا 200دلار برسد آنها برای سرمایه گذاری و افزایش تولید تحریک نمی‌شوند وعلت اصلی این است که هزینه تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر رو به کاهش دارد و رعایت مسائل زیست محیطی هزینه تولید انرژی‌های فسیلی را بالا برده است.
**آیا مردم ایران تحریم‌کننده‌های شرقی متحد غرب را می‌بخشند؟
به گفته خاقانی، ملاقات‌هائی که با وزیر امورخارجه ایران درکنفرانس مونیخ درجریان است یادآور سفرهای هیات‌های سیاسی و اقتصادی است که در سال 1394 پس از امضاء برجام برای دوباره از سرگیری روابط اقتصادی به ایران آمدند و متاسفانه دلواپسان برجام درایران و دولت ترامپ که مدعی بود در برجام سرآمریکا کلاه رفت موفق شدند که برجام را معطل و زمین‌گیر کنند، به‌طوریکه دبیر شورای عالی امنیت ملی اخیرا" در توئیتی نوشتند که برجام به پوسته‌ای خالی تبدیل شده است.
وی درادامه خاطرنشان کرد: حالا برای پُر کردن این پوسته خالی به نظر می‌رسد که متحدان شرقی غرب که درتحریم ایران مشارکت داشتند صف بسته‌اند که برای تهاتر نفت و کالا با تهران به توافقاتی برسند و بسیاری از کارشناسان معتقدند که متاسفانه الیگارشی نوپا درایران (اصحاب ثروت و قدرت) به طور طبیعی به فکر افزایش درآمد و ثروت خودشان هستند و منتظر شروع بهره برداری بهتر از اقتصاد رانت خواری فروش نفت دراقتصاد کلان غیر شفاف ایران و تهاتر با کالا وخدمات هستند.
وی عنوان کرد: دولت سیزدهم هم علی رغم قولی که داده بود هنوز برنامه‌ای کلان برای مبارزه با فساد و اختلاس به مردم ارائه نکرده است و بهترین برنامه مبارزه با فساد و اختلاس شفاف سازی اقتصاد خرد و کلان ایران و فراهم آوردن نظارت مردمی برعملکردهای اقتصادی دولت و شرکت‌های خصولتی است که تا حدود زیادی می تواند جلوی فساد و اختلاس را بگیرد.
**وضع ایران در صورت بازگشت به بازار نفت؟
به گفته خاقانی، درحال حاضر مشتری اصلی نفت ایران چین است که نفت می‌گیرد و کالا و خدمات می‌دهد و به قرار معلوم ایران درحال حاضر در حدود یک میلیون بشکه در روز نفت خام صادر می‌کند که کارشناسان انتظار دارند تا پایان سال جاری مسیحی 2022 یک میلیون بشکه دیگر هم ایران صادر کند و به دو میلیون بشکه در روز برسد.
وی ادامه داد: این میزان صادرات علاوه برحدود پنجاه میلیون بشکه نفت خامی است که به قرار برخی از گزارش‌ها ایران به صورت شناور روی نفت کش‌ها در دریا انبار کرده است و بنابراین، می‌توان گفت که ثروت زیادی را ایران درحال عرضه به بازار و درآمد ارزی کلانی می تواند داشته باشد و سئوال این است که سیاست اقتصاد انرژی و دیپلماسی انرژی دولت سیزدهم چیست؟ آیا ایران هنوز منتظر است که روسیه جائی برای بازار گاز طبیعی در اروپا برای ایران باز کند؟ یا خیر ایران قصد دارد با کشورهای نگران و مصرف‌کننده اروپائی وارد مذاکره شود که برای توسعه منابع گاز طبیعی ایران نظیر فاز 11 پارس جنوبی سرمایه گذاری کنند؟ دررابطه با متحدان آمریکا درشرق نظیر هند که پالایشگاه‌های مدرنی دارد و نفت ایران را که ارزان می خرید پالایش و فرآورده‌ها را به اروپا صادر می کرد و می کند ایران قرار است چه سیاستی را تعریف کند؟ آیا قرار است نفت بدهد و برنج هندی و چای سریلانکا بگیرد؟
**کاسبان تحریم = کاسبان پسا تحریم
خاقانی بیان کرد: درحال حاضر اروپا وانگلیس نگران تامین امنیت انرژی مورد نیاز شان هستند و حتی ظرفیت وارد کردن گاز طبیعی مایع LNG از آمریکا پر شده و مقرون به صرفه نیست و درواقع روسیه درسیاست اقتصاد انرژی که برای اروپا طراحی کرده بود بسیار موفق بوده است.
وی افزود: دورنگه داشتن ایران از بازار اروپا و وابسته کردن اروپا به گاز وارداتی از طریق خطوط لوله از روسیه که به خوبی با قیمت گاز مایع LNG وارداتی از قطر و آمریکا رقابت می کند و اروپا چاره‌ای ندارد جز اینکه به زودی خط لوله دوم نورث استریم روسیه را اجازه فعالیت بدهد.
**بحران در تولید برق اروپا
سالها پیش در طرح انرژی برای صلح که درچارچوب آن برای کمک به برقراری صلح در قره باغ ایران به ارمنستان گاز به ازاء برق داد و به جمهوری خود مختار نخجوان گاز به ازاء گاز وارداتی از جمهوری آذربایجان در آستارا داد و طرح معاوضه نفت خام دریای کاسپین - خزر با خلیج فارس طرح ایجاد شبکه انرژی خزر برای تبدیل گاز به برق و صادرات برق به اروپا و منطقه ارائه شد که کاسبان تحریم طرفدار اقتصاد دلاری آن‌را ناکام گذاشتند. درواقع آن طرح برای خنثی سازی طرح دولت ترامپ برای تسلط بربازار جهانی انرژی بود که دراواخر ماه ژوئن سال 2017 اعلام کرد.
**نگاه ایران به شرق متحد غرب یا نگاه ایران به اروپا متحد غرب ؟
وی با اشاره به اینکه واقعیت این است که ایران سرمایه گذاری‌هایی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی درغرب (هم در اروپا و هم در آمریکا ) دارد که نمی تواند نادیده بگیرد گفت: درحال حاضر مشارکت ایران در دریای شمال انگلیس - اسکاتلند در پروژه تولید گاز طبیعی میدان رام - Rhum دراین شرایط سخت زمستان و گرانی بهای گاز و برق در انگلیس حدود پنج درصد گاز مصرفی و مورد نیاز کشور متحده پادشاهی بریتانیا را تامین می کند، درآمد آن هنوز معلوم نیست چگونه هزینه می‌شود و احتمالا مسدود است و در بانک‌های انگلیسی نگه‌داری می شود.
وی اظهار داشت: ایران برای مدت شصت سال نفت خام پالایشگاه گرنج موث دراسکاتلند را تامین می کرد و هنوز هم پالایشگاه مذکور می تواند مشتری خوبی برای نفت خام ایران باشد؛ زیرا، پنجاه درصد سهام این پالایشگاه متعلق به دولت چین است و شاید هنوز نفت ایران از طریق چین با نام دیگری دراین پالایشگاه تصفیه می شود.
**درصورت رفع تحریم‌ها بهترین راهبرد و راهکار برای ایران چیست؟
به گفته خاقانی درصورتی‌که تحریم‌ها برطرف شوند و مذاکرات وین با موفقیت خاتمه پیدا کند تردیدی نیست که کاسبان تحریم کلاه جدیدی سرملت خواهند گذاشت و با روش تهاتر نفت با کالا و خدمات درچارچوب اقتصاد خرد و کلان غیر شفاف و نظام بانکی غیرشفاف ایران به کاسبی ادامه خواهند داد.
وی خاطرنشان کرد: مسئولان هم به دلیل تداوم مشکلات اقتصادی از مردم خواهند خواست که شرایط سخت اقتصادی را تحمل کنند، درحالی‌که چنانچه دولت سیزدهم در دوران گام دوم انقلاب، انقلابی عمل کند بهترین اقدام و عمل انقلابی شفاف سازی اقتصاد خرد وکلان و نظام بانکی کشور است که باید به آن توجه کند و با مردم صادقانه سخن بگوید.
وی تاکید کرد:دولت سیزدهم باید طرح تهاتر نفت با کالا وخدمات را کنار بگذارد و به جای تهاتر نفت خام ایران با کالا وخدمات می‌تواند با پالایشگرهای متحد غرب در اروپا و متحد غرب در شرق وارد نوعی معامله شود که درآن نفت خام ایران را به جای فروش به اصطلاح انگلیسی Sale به این معنی که مالکیت نفت خام از شرکت ملی نفت ایران به خریدار به ازاء وجه نقد یا کالا و خدمات منتقل می شود، مالکیت نفت خام به نام شرکت ملی نفت ایران باقی بماند و با عرضه نفت خام به اصطلاح انگلیسی Supply به پالایشگاه و با مشارکت پالایشگر فرآورده های نفتی ( شرکت ملی نفت ایران مالکیت خواهد داشت ) را دربازار بفروشد و با درآمد آن از هر بازاری که مقرون به صرفه است کالا و خدمات با کیفیت مرغوب و قیمت خوب دریافت کند.
وی با اشاره به اینکه اقتصاد مقاومتی که مقام معظم رهبری خیلی تاکید داشتند و منظور از آن تاب آوری اقتصاد خرد و کلان کشور بود ، متاسفانه محقق نشده است گفت:این به این معنی است که اقتصاد خرد و کلان ایران از وابستگی به درآمدهای نفتی یعنی اقتصاد دلاری رها نشده است.
وی افزود: کما اینکه شاهد هستیم درحال حاضر دولت سیزدهم بیشترین اهتمام را به کار می برد که تحریم‌های نفتی برطرف شوند یا با دور زدن تحریم ها نفت بفروشند که درآمدها را در اقتصاد کشور هزینه کنند، درحالی‌که شاید کسی باور نکند ایران علاوه برذخائر غنی نفت وگاز صاحب بزرگترین ذخائر طلا و غیره درمنطقه آسیا است که در اقتصاد غیرشفاف ایران معلوم نیست چه کسانی استخراج و صادر می کنند و درآمدهای آنها کجا هزینه می شوند.
وی با بیان اینکه آنچه مسلم است درایران بخش خصوصی واقعی نداریم و یکی از دلائل مهم عدم موفقیت طرح اقتصاد مقاومتی یا تاب‌آور همین بوده و هست عنوان کرد: شصت درصد و شاید بیشتر اقتصاد کلان کشور به صورت خصولتی مدیریت می‌شود و درنتیجه وضع اقتصاد خرد و کلان کشور به ویژه بعد از خصوصی سازی‌ها را به اینجا کشانده است.
خاقانی در پایان عنوان کرد: بنابراین، تا دولت سیزدهم درگام دوم انقلاب دست به یک انقلاب اقتصادی و انقلاب اقتصاد انرژی یعنی شفاف سازی اقتصاد خرد و کلان کشور نزند رفع تحریم‌ها به مشکلات کنونی کمکی نخواهد و بلکه می افزاید، در همین حال بوی نفت ایران به مشام کشورهایی نظیر کره جنوبی رسیده که درتحریم‌ها ایران را تنها گذاشتند و دارند بازمی‌گردند و ایران فقط بازار کالاهایی خواهد بود که در کشورهای دیگر نمی توانند به دلیل عدم کیفیت خوب بفروشند و به ایرانی‌ها خواهند فروخت.
