اوج‌گیری سرگشتگی زمستانی در اقتصاد ایران

مهدی نظیفی-تحلیلگر اقتصادی- گاهی وقتها انسانها از نظر روانی دچار سرگشتگی می شوند که انواع مختلف دارد مانند سرگشتگی یا گیجی فصلی، موقعیتی، مکانی، ... بویژه در فصل زمستان اکثریت آدمها از نظر روانی کمابیش مشکلاتی پیدا می کنند که با گذشتن فصل بهبود می یابد. ظاهرا به مصداق فوق در سال 99، کشور به دوره ای رسیده که هرچه به زمستان نزدیک شدیم گیجی شبیه به سرگشتگی انسانها، هر روز بیشتر از روز قبل در اقتصاد تشدید شد و با ورود به زمستان به اوج خود رسیده است. در این شرایط با دقت در عملکرد و گفتار مسئولان رده اول کشور مشاهده می شود هرکسی سازی برای خودش می زند که با ساز دیگران هماهنگی ندارد. مشکل مربوط به کسانی نیست که دارای عقاید همسو نیستند بلکه کسانی هم که در ظاهر همسو و در یک جناح هستند، راه حلهای متضاد ارائه می کنند و یا برعکس افراد به ظاهر ناهمسو، راه حلهای یکسان ارائه می کنند. در نهایت هم چون هدف واحدی جز مانورهای سیاسی و منافع شخصی ندارند هیچگاه برای مشکلات کشور به راه حل مشترکی نمی رسند. در نهایت بین این بازیها تنها چیزی که همیشه فراموش می شود انباشت مشکلات حل نشده، رکود تولید در کشور، سپس بیشتر شدن سختیهای معیشت اکثریت مردم و گسترش بیشتر فقر عمومی است.

در مورد بودجه پس از سالها تجربه ناموفق در مورد ارز چند نرخی در کشور، با اینکه همه دست اندرکاران در مورد ضرورت نرخ واحد ارز که توسط بازار تعیین قیمت شود اتفاق نظر دارند ولی وقتی پای تنظیم بودجه می رسد اولین کار با لزوم تعیین نرخ دستوری برای تسعیر ارز شروع می شود سپس قیمتها یکی یکی از آستینها بیرون می آید و طیفی از قیمتها رو می شود. از ارز 4200 تومانی گرفته تا ارز11500 تومانی و 17500 تومانی که هیچکدام مبنای محاسباتی صحیح ندارد چون مبانی باید به دانش اقتصادی و تجربه قبلی متکی باشد که هر دو، صحت ارز دستوری را زیر سوال می برند.

درحالی که بانک مرکزی نرخ تورم هدف کشور را 22 درصد تعیین کرده اکنون که فقط بیش از 2 ماه به پایان سال مانده است و نرخ تورم ماهانه به 50 درصد نزدیک می شود ولی رئیس بانک مرکزی ظاهرا نرخ تورم هدف خود را بکلی فراموش کرده و دیگر از آن حرفی به میان نمی آورد و به تغییر چند برابری ارز مبنا در بودجه هم حساسیتی نشان نمی دهد. خبرهایی از کمیسیون تلفیق می رسید که با تصویب دلار ۱۷۵۰۰تومانی سه سناریو برای تغییرات در بودجه ۱۴۰۰ مطرح است، تغییراتی که با تهیه یک بودجه دوسقفی به‌نظر می‌رسد بیش از آنکه به درد اصلاح ساختار بودجه بخورد بیشتر اصرار مجلسیان به هر قیمت برای تغییرات بیشتر در بودجه دولت برای بهره برداری سیاسی است.

فراهانی عضو کمیسیون تلفیق لایحه بودجه گفت: «علی‌رغم اینکه دولت در لایحه بودجه سال آینده میزان فروش روزانه نفت را 2.3 میلیون بشکه پیش‌بینی کرده بود، اما نمایندگان بعد از بحث و بررسی با فروش مقدار 1میلیون و پانصد هزار بشکه نفت در روز موافقت کردند. همچنین طبق تصمیم کمیسیون تلفیق، نرخ ارز در سال آینده تک‌نرخی می شود و بر اساس مصوبه این کمیسیون نرخ ارز در بودجه سال آینده که در زمان حاضر براساس سامانه نیما حدود 26 هزار تومان است به 17 هزار و پانصد هزار تومان کاهش می‌یابد». ضمن اینکه تلقی عضو کمیسیون با ارز تک نرخی اشتباه است، همه می دانند علاوه بر تحقق نیافتن درآمدهای مبهم درج شده در بودجه، در صورت قطعی شدن نرخ دلار17500 تومانی بودجه، کشور دچار بحرانهای جدیدی بویژه در بخش تولید، تورم بالا و سایر تبعات اقتصادی و اجتماعی4 برابر شدن نرخ ارز دولتی 4200 تومانی و 1.5 برابر شدن نرخ ارز 11500تومانی دولت خواهد شد.

لارگانی، عضو هیات رئیسه مجلس گفت: «قرارداد پژوهشی چند میلیاردی همسر وزیر سابق که مسئول تراز اول کشور است با شرکت فولاد مبارکه، مجتمعی که گردش مالی آن صدهزار میلیارد تومان است به چه دردی میخورد. رزم حسینی ۲ ماه است وزیر شده، ۴ تن از نزدیکانش در شرکت‌های زیر مجموعه فولاد مبارکه پست گرفته‌اند. نتیجه این می شود که تولید این متجمع بزرگ در سال جهش تولید ۲ میلیون تن کاهش پیدا کرده است.»

اخیرا رزم حسینی گفته است: «بطور جدی با همکاری گمرک نسبت به ترخیص سریع کالا از گمرکات کشور اقدام می‌کنیم. بیش از ۱۶میلیون تن کالاهای اساسی وارد کشور شده و ۴ میلیون تن کالا هم مراحل ترخیص را طی می‌کنند. حدود ۴۰ قلم کالا به لحاظ قیمت و عرضه ثبات خوبی در بازار داشته و ۶۰ قلم دیگر نیز دارای نوسانات قیمت است که بر اساس برنامه‌ریزی انجام شده، سازمان حمایت و دیگر دستگاه‌های مسئول سعی می‌کنند در جهت کاهش قیمت یا تنظیم بازار آنها اقداماتی انجام شود. در بازار هرکیلو فولاد 4 هزارتومانی را 12 هزارتومان فروختند. 60 هزار میلیارد تومان سود کجا رفت، آیا سرمایه گذاری کرده اند؟» ظاهرا پس از 2 ماه تصدی وزارت صمت، ایشان تازه به فکر ترخیص کالاهای اساسی افتاده اند، در همین دو ماه کمبودها و افزایش بی رویه تمام کالاهای موجود در بازار را مشاهده می کنیم که از نظر ایشان کمبودها و افزایش بی رویه محدود به 60 قلم کالاست. مگر کنترل و تثبیت قیمتها از وظایف اصلی وزیر صمت نیست آیا نوسان قیمت در 60 کالا چیزی است که وزیر به جای عذرخواهی از مردم، با افتخار به آن اشاره می کند؟

وزیر صمت، اخیرا قیمت پایه شمش فولاد در بورس را معادل ۷۰ درصد قیمت CIS اعلام کرد. در حالی که به نظر می رسد آقای وزیر اطلاعی از وضعیت صنعت فولاد کشور ندارد، گفته های رییس جمهور در صدر گزارش پیشرفتهای دولت از رشد صنعت فولاد و گفته آقای سرقینی از رشد افتخارآمیز این صنعت و تنها صنعتی در ایران که رشدی بیش از رشد جهانی داشته، را نشنیده و نمی داند مدتهاست فولاد مبارکه و سایر شرکتهای گروه، سود مناسبی برای سهامداران تقسیم نمی کنند و با افزایش سرمایه، این سودها را صرف توسعه صنعت فولاد کرده اند، ولی تصمیم می گیرد قیمت دستوری فولاد را از جیب سهامداران خصوصی آن، 10 درصد کاهش دهد.

ما در عصر اطلاعات و دهکده جهانی زندگی می کنیم. در جوامع امروزی فضای مجازی باعث شده، مردم با سرعتی شگفت انگیز نسبت به هر اتفاق و همه چیز واکنش نشان دهند. با توجه به سرعت واکنش جامعه به هر اتفاق بدیهی است هم دولتها و هم آحاد مردم به همین نسبت، هزینه هراشتباه خود را به سرعت پرداخت می نمایند. سابقا اگر بانکها سود موهوم غیرواقعی به سپرده های مردم پرداخت می کردند غالبا آثار تبعات آن در نرخ تسعیر ارز در اقتصاد آخرین سالهای رئیس جمهوروقت خود را ظاهر می کرد. ولی اکنون اگر بانکها سود غیرواقعی به سپرده پرداخت کنند با توجه به اینکه نرخ موجود ارز حاصل عکس العمل اقتصاد کشور به نرخ بهره بانکی است، هزینه اشتباه مدیریتی بانکها بسرعت در نرخ ارز کشور اثر می گذارد و آن را افزایش می دهد. در نظر گرفتن پرداخت سود به سپرده بانکی فقط براساس میزان تورم موجود در جامعه بدون توجه به نسبت تسهیلات معوقه بانکها، اشتباهی است که مدیران بانکها سالهاست آن را تکرار می کنند و هرسال حجم تسهیلات معوق ترازنامه بانکها بیشتر از سال قبل می شود. تیم اقتصادی دولتها هم هیچگاه به این مطلب مهم حساسیت موثری نشان نداده حتی در افزایش نرخ، مسابقه گذاشته اند.

این سیکل اشتباه، دهه هاست ادامه دارد و به همان نسبت باعث ایجاد نوسانات غیرواقعی در قیمت همه کالاها در کشور شده و یکی از دلایل مهم پرورش فساد دولتی در ایران بوده است. در نهایت ادامه سیاستهای اقتصادی نادرست، به تدریج افکار عمومی هم در ایران در مورد جایگاه دولت در تعیین نرخ ارز دچار درک نادرست شده همیشه بجای سیاستهای اقتصادی اشتباه، فقط دولت وقت را در تعیین نادرست نرخ ارز مقصر می دانند لذا تغییر دولت را چاره کار می یابند. درحالی که اگر قوانین اجازه می داد رقابت در بازار، نرخ بهره بانکی و نرخ ارز را تعیین کند هیچگاه مشکلات کشور لزوما با چنین پیچیدگی های سرگیجه آوری روبرو نمی شد.

یاد شعر صائب تبریزی می افتیم:

نصیحت بی ثمر باشد، زمین گیران غفلت را / نینگیزد ره خوابیده را، از خواب، بیداری