کاهش چشمگیر صادرات فولاد ایران از نگاه آمار

آخرین گزارش انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران که بیستم خرداد امسال منتشر شد حکایت از آن دارد که حجم صادرات، ۱۰ فولادسازان برتر کشور، فروردین امسال نسبت به فروردین ۱۴۰۲، ۷۶ درصد کاهش داشته و از ۳۶۸ هزار تُن به ۷۶ هزار تُن رسیده است. این کاهش صادرات در نخستین ماه سال در شرایطی رقم می‌خورد که کارشناسان صنعت فولاد ماه‌ها قبل با وضع عوارض صادراتی جدید و لغو معافیت مالیاتی صادرکنندگان فولاد وقوع چنین شرایطی را پیش‌بینی کرده بودند.

از سوی دیگر الزام فولادسازان به عرضه تمامی ارز صادراتی در سامانه نیما باعث شده است صادرات فولاد نت‌ها برای ۱۰ صادرکننده برتر فولاد ایران که بیش از ۵۳ درصد حجم صادرات فولاد کشور را در اختیار دارند صرفه کمتری نسبت به گذشته داشته باشد، بقیه فعالان صادرکننده فولاد را نیز با توجه به نوسانات ارزی ابتدای امسال دچار تردید کند.

گفتنی است شرکت‌های فولاد مبارکه اصفهان (فولاد)، ذوب آهن اصفهان (ذوب)، فولاد خوزستان (فخوز)، فولاد هرمزگان (هرمز)، فولاد کاوه جنوب کیش (کاوه)، فولاد آلیاژی پاسارگاد، فولاد کویر (کویر)، آهن و فولاد ارفع (ارفع)، معدنی و صنعتی چادرملو (کچاد) و فولاد زرند ایرانیان، ۱۰ صادرکننده برتر فولاد ایران هستند.

بی‌شک اعمال سیاست‌های منافی با جهش و رونق تولید و به تبع آن صادرات نتیجه‌ای جز از دست رفتن بازار‌هایی که فولادسازان با زحمت‌های فراوان طی دهه‌های گذشته بدست آورده اند، در پی نخواهد داشت. جدا از اتخاذ سیاست‌های در تعارض با توسعه صادرات و جهش تولید که بطور معمول از سمت ذی نفعان خارج صنعت فولاد به این صنعت اعمال می‌شود، صادرات فولاد سال‌هاست که حال و روز خوش ندارد و بنظر می‌رسد این صنعت تحت تأثیر عوامل متعدد از «اعمال محدودیت‌های برق و گاز برای فولادسازان» گرفته تا «ارزان فروشی فولادسازان روس»، «افزایش تولید فولاد همسایگان» و «تحریم‌های صنعت فولاد» و موارد بسیار دیگر در حال از دست دادن بازر‌های خود است و چه بسا صنعت فولاد همانند صنایع دستی ایران که سال هاست بازار‌های بین‌المللی را از دست داده و کشور را از درآمد‌های ارزی این حوزه محروم کرده است به سرنوشتی دچار شود که جایگزینی اقتصاد فولادی بجای اقتصاد نفتی را به آرزویی غیر قابل باور تبدیل کند.

رشد صادرات جهانی محصولات فولادی برخلاف کاهش حجم صادرات فولاد ایران

کاهش چشمگیر صادرات فولاد ایران در شرایطی در حال رقم خورد است که صادرات جهانی این محصول راهبردی در جهان در حال افزایش برای سومین سال پیاپی است و بر اساس گزارش GMK Center از انجمن جهانی فولاد، صادرات جهانی محصولات فولادی در سال ۲۰۲۳ نسبت به ۲۰۲۲ رشد ۶.۵ درصدی داشته است و سال میلادی گذشته در کل ۴۰۲ میلیون و ۸۰۰ هزار تن انواع محصولات فولادی در جهان صادر شده است.

آمار صادرات فولاد کشور‌های مختلف نیز نشان می‌دهد در سه ماهه اول امسال (۲۰۲۴) نیز روند رو به رشد صادرات جهانی فولاد و محصولات فولادی ادامه داشته و کماکان اصلی‌ترین گروه محصولات صادراتی فولاد در جهان را ورق‌ها و کلاف‌های نورد گرم تشکیل می‌دهند. پارسال نیز ۷۵ میلیون و ۶۰۰ هزار تن از این گروه محصولات فولادی در جهان صادر شد که نسبت به سال ۲۰۲۲ رشد ۱۱.۲ درصدی داشته است و در رتبه‌های بعدی فولاد گالوانیزه و لوله و میلگرد فولادی قرار دارند که به ترتیب رشد ۶.۸ و ۶.۷ درصدی را تجربه کردند.

رشد تولید فولاد در کشور‌های همسایه ایران در سایه از دست دادن فرصت‌ها

آخرین گزارش ماهانه انجمن جهانی فولاد در خصوص تولید فولاد کشور‌های عضو نشان می‌دهد بیشترین افزایش چهارماهه نخست امسال نسبت به همین مدت در سال ۲۰۲۳ مربوط به همسایه غربی کشورمان، ترکیه با رشد ۲۲.۱ درصدی است. رشد بی سابقه تولید فولاد ترکیه که خود یکی از مقاصد صادراتی فولاد ایران بویژه میلگرد است بر صادرات فولاد ساختمانی کشور تأثیر منفی دارد و تجریه سال‌های پیش نشان می‌دهد، بازار فولاد این کشور با افزایش تولید در برخورد با واردات مقاومت سختی را نشان می‌دهد.

رشد ۲۲.۱ درصدی تولید فولاد خام ترکیه در چهار ماهه اول امسال نسبت به مدت مشابه پارسال، بدنبال رشد ۲۸.۴ درصدی تولید فولاد خام این کشور در سه ماهه نخست امسال نسبت به همین مدت در سال گذشته بدست می‌آید و باعث شده این کشور رکورددار بیشترین افزایش نقطه به نقطه تولید فولاد خام تا اینجای سال ۲۰۲۴ جهان شود.

رشد صنعت فولاد ترکیه در سال جاری در سایه تأمین فولاد پروژه ۵۰۰ میلیارد دلاری «شهر نِئوم» متعلق به صندوق سرمایه‌گذاری عربستان سعودی محقق شده است و تارنمای معتبر «استیل‌اوربیس» نیز چندی پیش اعلام کرد که «کوکایِر چِلیک» فولادساز نام آشنای ترکیه‌ای، فولاد «پروژه شهر نِئوم عربستان سعودی» را تأمین می‌کند درحالی که این شهر می‌تواند بازار بسیار نزدیکتری برای محصولات فولاد ایران باشد ولی تحریم‌های ظالمانه باعث شده دست فولادسازان داخلی از این بازار مانند بسیاری از بازر‌های دیگر دور بماند.

هرچند سیاست خارجی و منطقه‌ای دولت سیزدهم موجب ارتقای روابط سیاسی و تجاری ۲ کشور ایران و عربستان شد ولی وجود تحریم‌ها باعث شده، فولادسازان داخلی نتوانند از این فرصت بهره ببرند و از این رو گشایشی در صادرات فولاد بویژه محصولات فولاد ساختمانی به این کشور حاصل نشده است.

چندی پیش نیز شرکت ایتالیایی «دانیلی» کار احداث کارخانه آهن اسفنجی ۲.۵ میلیون تُنی را در بندر «دقم» کشور عمان آغاز کرد که بر اساس پیش‌بینی‌ها این کارخانه تا سال ۲۰۲۶ میلادی به بهره برداری می‌رسد که تولیدات این کارخانه در حوزه صادراتی فولاد ایران، بیش از بیش فولادسازان داخلی را در تنگنا قرار خواهد داد.

رصد مختصر تحولات صنعت آهن و فولاد در منطقه غرب آسیا و کشور‌های همجوار، به‌خوبی نشان می‌دهد اگر صنعت آهن و فولاد کشورمان با وجود همه پیشرفت‌های خوبی که در سال‌های گذشته داشته است در چشم انداز توسعه به دنبال کشف بازار‌های صادراتی جدید نباشد، در آینده با مشکلات زیادی مواجه خواهد شد.

اعمال محدودیت‌های برق و گاز برای فولادسازان

صنعت فولاد ایران سال‌هاست که از اعمال محدودیت‌های برق و گاز در تابستان و زمستان رنج می‌برد و این در حالی است که متأسفانه در سال جهش تولید از اوایل خرداد امسال بدنبال اعمال محدودیت‌های شدید و دور از انتظار برق که بسیار زودتر و شدیدتر از سال‌های گذشته بر فولادسازان تحمیل شده است، تولید و تحویل محصولات فولادی به میزان قابل ملاحظه‌ای تحت تأثیر قرار گرفته است که تبعات آن تأثیر منفی در صادرات فولاد خواهد داشت و این نگرانی وجود دارد که تداوم این روند، پاسخگویی بموقع به تعهدات و تحویل به موقع محصولات به مشتریان، بویژه مشتریان بین‌المللی را با چالش جدی مواجه سازد و پیامد‌های زیادی را به زنجیره تولید و صادرات فولاد کشور تحمیل نماید. باتوجه‌به اهمیت و حساسیت موضوع و لزوم تحویل به‌موقع محصولات فولادی در بازار‌های جهانی جهت تثبیت حضور در بازار‌ها ضروری است مسؤولین این موضوع را موردتوجه قرار داده و در خصوص اعمال محدودیت‌ها به‌گونه‌ای تصمیم‌گیری و اقدام نمایند تا آسیب‌های کمتری متوجه صادرات فولاد شود.

تحریم‌های اتحادیه اروپا بر صنعت فولاد روسیه، صادرات فولاد ایران را بیش از پیش کاهش می‌دهد

تبعات جنگ اوکراین و تحریم‌های روسیه به سرعت در حال تغییر دادنِ جریان تجارت جهانی فولاد است، کارشناسان صنعت فولاد بر این باورند با تشدید تحریم‌های صنعت فولاد روسیه توسط اتحادیه اروپا بدلیل ادامه جنگ این کشور با اوکراین، صادرات فولاد ایران با تهدید بزرگ‌تری از ناحیه صادرکنندگان فولاد روسیه روبرو خواهد شد. تشدید تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه صنعت فولاد روسیه، صنعت فولاد این کشور را مجبور کرده تا بازار‌های جدیدی را برای خود بیابد و اهرم ورود و نفوذ به بازار‌های جدید نیز تا حد زیادی ارزان‌فروشی و ارائه تخفیف‌های بزرگ است. ارزان‌فروشی فولاد روس، بویژه میلگرد و ورق گرم، در بازار‌های آسیای میانه، خاورمیانه، شمال آفریقا و شرق و جنوب شرق آسیا که بازار‌های هدف صنعت فولاد ایران نیز هستند با استقبال خریداران مواجه شده است و صادرات فولادسازان ایرانی را با مخاطره جدی مواجه کرده است و در ماه‌های گذشته در بازار‌های مختلف، بویژه در آسیای میانه شاهد هستیم که صادر کنندگان فولاد ایران با رقابت شدیدی با صادرکنندگان روسیه و ارزان‌فروشی آنها مواجه شده‌اند.

روسیه که بر اساس آخرین گزارش انجمن جهانی فولاد، سالانه بیش از ۷۰ میلیون تن فولاد تولید می‌کند، حدود ۴۰ میلیون تن آن را در داخل این کشور مصرف می‌نماید و ۳۰ میلیون تن باقی‌مانده، در شرایط معمول، راهی بازار‌های جهانی می‌شود. در شرایطی که حلقه تحریم‌های روسیه توسط غرب تنگ‌تر شده است، تغییر در جریان صادرات فولاد روسیه بر کل تجارت جهانی فولاد از جمله صادرات فولاد ایران تأثیرگذار خواهد بود.

خطری دیگری که صادرات فولاد ایران را تهدید می‌کند، کاهش ارزش روبل روسیه است! دلیل این امر آن است که همزمان با تحریم‌های غرب علیه روسیه، هرچه روبل ارزش خود را بیشتر از دست بدهد، فضای بیشتری برای ارائه تخفیف توسط فولادسازان روس به مشتریان خارجی وجود خواهد داشت؛ چرا که هزینه تولید فولادسازان روس به روبل است و آنان محصولات خود را با ارز‌های خارجی صادر می‌کنند و با کاهش ارزش روبل، رقابت‌پذیری آنها در بازار‌های جهانی افزایش می‌یابد. یکی از دلایل کاهش قیمت فولاد صادراتی روسیه در ماه‌های اخیر، همین کاهش ارزش روبل است که اخیراً روی داده است.

کشف بازار‌های صادراتی جدید در دستور کار فولادسازان قرار بگیرد

وضع مقررات جدید در بازار‌های هدف فولاد ایران مانند عراق که بر واردات میلگرد ایران تعرفه گذاشته و موجب شده صادرات این محصول، بیش از سایر محصولات فولادی کشور افت صادرات داشته باشد توجه فولادسازان را به لزوم کشف بازار‌های صادراتی جدید چلب می‌کند و توجه به این مهم می‌تواند شاه کلید مقابله با بسیاری از عوامل محدود کننده صادرات فولاد ایران باشد.

هرچند در سال‌های اخیر شاهد افزایش سهم صنعت فولاد از تولید ناخالص داخلی و تحقق سهم ۱۳ درصدی آن در صادرات کشور بودیم که می‌تواند نشانه‌ای از ظهور اقتصاد فولادی باشد، ولی بی توجهی به مخاطرات صادراتی این صنعت که با مازاد تولید مواجه است می‌تواند کشورمان که از ظرفیت استفاده از معادن داخلی، دسترسی به زیرساخت‌های مناسب، بازار مطمئن و کم‌هزینه صادرات فولاد به کشور‌های خاورمیانه، انرژی، منابع محیطی و نیروی کار ارزان برخوردار است را از فرصت «تبدیل اقتصاد نفتی به فولادی» محروم سازد.