چالش ها وپیش نیازهای تحول و توسعه در اقتصاد روستایی

دکتر کوروش جوادی پاشاکی استاد دانشگاه آزاد اسلامی

ساسان فرجی هرمزی کارشناس ارشد معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم کشور

امروزه اقتصاد روستایی با انواع چالش ها برای توسعه منطقه ای مواجه است،تولید ، قیمت محصولات کشاورزی ، بازارکالاها، نهاده اصلی یعنی آب در بهره وری زمین ، اشتغال تحصیلات عالی ،کاهش میزان سرمایه گذاری دربخش ها مهم ترین چالش ها و موارد توسعه روستایی است.می دانیم توسعه علاوه بر مفهوم الگوی رشد اقتصادی با الگوی عدالت اجتماعی، توسعه انسانی با خود اتکایی تولید عجين است.بر این اساس توسعه را می توان تحول و ارتقای کمی،کیفی شرایط زیست محیطی، تولید، فرهنگ بومی وجوامع انسانی و مهم ترین آن توازن اقتصاد بین جامعه روستایی با جامعه شهری درطول زمان دانست. اقتصاد شهری بدون ارتباط با اقتصاد روستایی موفقیت آمیز نخواهد بود.به عبارت دیگردر برنامه ریزی منطقه¬ای باید ¬تعادل بین عرضه وتقاضا اقتصاد روستایی برقرار باشد.یعنی علاوه بر بهبود شرایط سکونت و توزیع عادلانه درآمد وامکانات با شرایط زمانی و مکانی با تولید انطباق ایجاد کند. شاخص تولید ناخالص داخلی روستاها مهم ترین ابزار و راهبردهای تحلیل مکانی تولید ، مزیت نسبی ، تولید سرانه و بهره وری زمین را نمایان می سازد.این شاخص مناسب ترین ابزار در برنامه ریزی منطقه ای در سطح روستا ها می باشد.

می دانیم اقتصاد روستایی تولیدی محور و اقتصاد شهری خدماتی است.بیش از 29 درصد هزینه خوراکی در سبد خانوارها را اقتصاد روستایی تامین می کند و 27درصد تولید ناخالص داخلی سهم اقتصاد روستایی را تشکیل می دهد. نتایج آمارسرشماری ها نشان می دهد نرخ رشد جمعیت در دهه 60 و 70، که رو به فزونی نهاد،عدم برنامه ریزی صحیح و اصولی برای اشتغال روستایی درآن دهه موجب شد که سیل جمعیت، بیش از حد به شهرها مهاجرت کنند .این پدیده باعث شد که فرصت های اشتغال در حوزه روستایی کاهش یابد و به تبع آن جامعه روستایی با بحران بیکاری به ویژه بیکاری فارغ التحصیلان دانشگاهی مواجه شود.زیرا زیرساخت برای جذب افراد بیکار نبود.برای برون رفت از این بن بست بیکاری نیاز به ایجاد اشتغال، توجه جدی به توسعه روستاها و رویکرد صنایع تبدیلی اقتصاد کشاورزی می باشد.

برای برنامه ریزی اقتصاد روستایی ، پیش نیاز آن داشتن آمار و اطلاعات صحیح در سطح روستاها است.مهم ترین شاخص های اقتصاد روستایی تولید ناخالص داخلی و اشتغال است. این شاخص ها ابرازی مناسب برای سیاست گذاری و برنامه ریزی توسعه منطقه ای و روستایی است.همچنین شاخص های این طرح درپاسخگویی به سئوالات و نکات این مسئله است :

- ارزش افزوده بخش های اقتصادی حوزه روستایی چه سهمی از اقتصاد ملی را تشکیل می دهد؟

- بطورکلی پتانسیل تولید و ظرفیت موجود در کدام نطقه جغرافیایی درروستاها قرار دارد ، با توجه به عوامل تولید کجا باید تولید شود؟

- کدام یک ازروستاهای ایران دارای پتانسیل تولید، سرانه تولید بالا و در کدام روستا ها تولید سرانه پائین هستند ؟

-چه عاملی منجر به مهاجرت می شود؟

-عوامل موثر بر نيازها اقتصادی ومعیشتی خانوارهای روستایی کدامند؟

-چگونه می توان میزان تولید سرانه جامعه روستایی را افزایش داد ؟

-بخش کشاورزی چه میزان از درآمد خانوارهای روستایی را تشکیل می دهد؟

-نقش اقتصاد بخش خدمات در سطح روستاها کشور چگونه است ؟

- شکاف بین درآمد سرانه شهری و درآمد سرانه روستایی چه میزان است ؟

-کدام روستاهای کشور دارای پتانسیل تولید هستند ؟

-در تخصيص عوامل توليد "کجا توليد کنیم ؟

همچنین شاخصهای مانند :

- مزیت نسبی روستاها ،بهره وری ، کارایی تولید و پتانسیل های موجود بخش ها

این شاخص ها مشخصاً در راستای پاسخگویی به سئوالات فوق، به منظور سیاستگذاری و برنامه ریزی توسعه منطقه¬ای است .

نقش اساسی دولت سیزدهم در برنامه ریزی اقتصاد روستایی

-مستقل بودن و تفکیک ردیف بودجه عمومی کشور برحسب نوع رشته فعالیت حوزه روستایی (بودجه جاری و عمرانی روستاها ). این نوع روش بودجه ریزی عملیاتی به ما این امکان فراهم می کند که حساب تولید اقتصاد روستایی GDP تهیه شود و بدانیم که چه میزان از بودجه دولت سهم اقتصاد روستایی را تشکیل می دهد و چه تاثیری بر تولید و اشتغال روستایی دارد . یعنی ارزیابی کمی بودجه بر رشد اقتصاد روستایی .

-بکارگیری از نخبگان و جوامع علمی دانشگاهی برای توسعه روستایی با نگرش علمی و مدلسازی اقتصادی با برگزاری همایش ها و جلسات کارشناسی

-شاخص مهم اقتصاد یعنی تولید ناخالص داخلی اقتصاد روستایی( GDP) بصورت سری زمانی و مهم تر از آن تهیه این شاخص در سطح روستاها. می دانیم مجموع ارزش افزوده بخش ها تولید ناخالص داخلی را تشکیل می دهد.شاخص فوق تولید سرانه هر روستا ، مزیت نسبی ، بهره وری تولید ، بهره وری نیروی کار ، تغییرات تولید ، هزینه های تولید برای هریک از بخش های اقتصاد روستاها را نمایان می سازد. این شاخص ها ، مهم ترین ابزار برنامه ریزی در جهت تخصیص بودجه برای سرمایه گذاری و بازده آن در بخش ها ، افزایش تولیدسرانه و اشتغال بشمار می رود.

الحمدلله معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم کشور با برنامه ریزی خود در دولت سیزدهم و با مشارکت جوامع علمی،دانشگاه ها و پژوهشگاه ها برای رفع موانع تولید در سال مهارتورم و رشد تولید بکار گرفته است و اهداف ذیل جزء سیاستگذاری ها و برنامه ریزی این معاونت می باشد.

-تهیه شاخص تولید ناخالص داخلی روستاها به منظور شناخت مزیت نسبی بخش های اقتصادی در روستاها ، بهره وری تولید و تولید سرانه برای رتبه بندی روستاها

-برقراری توازن درآمد روستایی و شهری

-برطرف کردن دغدغه کشاورزان از تامین آب برای محصولات کشاورزی و تعیین میزان آب مصرفی در بخش های اقتصاد

-عرضه مستقیم محصولات کشاورزان بدون واسطه گرها به مصرف کنندگان نهایی

-اجرای کامل الگوی کشت براساس آمایش سرزمین

-ساماندهی کشاورزان بدون زمین جهت دریافت زمین کشاورزی

-جلوگیری از واردات بی رویه محصولات کشاورزی

-آبخیزداری و جلوگیری از فرسایش خاک و محیط زیست

-احداث صنایع تبدیلی محصولات کشاورزی و اشتغال

-ایجاد بازارهای فروش محصولات کشاورزی

امیدواریم به همت تمامی نخبگان جامعه به سمت برنامه ریزی مبتنی بر علم آمار و اطلاعات بتواند موجب رفاه اقتصادی خانوارهای روستایی را فراهیم نماید.در این راه همت و تلاش مسئولین منطقه ای استانداران ، فرمانداران ، بخشداران و دهیاران و شوراهای اسلامی روستایی برای پیشبرد اهداف مذکورمی طلبد. پیشرفت هرجامعه به مردمان آن جامعه و اندیشمندان بستگی دارد. استفاده بهینه منابع و نهاده های تولید ، بودجه ریزی و سرمایه گذاری صحیح مبتنی بر بازده ، مکان یابی تولید که کجا سرمایه گذاری و تولید کنیم که ارزش افزوده بالایی

ایجاد کند.