برای بهبود لکنت زبان کودکان چه کنیم؟
لکنت زبان فقط به معنای گیر کردن در حین صحبت کردن نیست. این مشکل، عادتی شرطی شده در ارتباطات ماست که می‌تواند عوارضی مانند آسیب به اعتماد به نفس، ارتباطات و دیدگاه فرد نسبت به خود و دنیای اطرافش داشته باشد.
خبر خوب این است که لکنت با درمان‌های مناسب قابل درمان است. اما این درمان فقط به روان‌تر شدن گفتار محدود نمی‌شود. در کنار تمرین‌های مربوط به صحبت روان‌تر، باید روی اصلاح و بازسازی ارتباطات و دیدگاه‌های آسیب‌دیده فرد هم کار شود.
این کار معمولا در جلسات گروه گفتار درمانی و انواع اختلالات گفتاری انجام می‌شود. در واقع، تا زمانی که این نگرش‌ها و الگوهای ارتباطی نامناسب اصلاح نشوند، نمی‌توان گفت که لکنت به طور کامل درمان شده است.
تکنیک اول: تمرینات ریلکسیشن یا آرام سازی عضلات بدن
در تعریف لکنت زبان دیدیم که لکنت یک عادت شرطی‌شده ارتباطی است. به این معنی که در برخی شرایط ارتباطی که برای شخص شرایط خاص محسوب می‌شود. ذهن دچار آشفتگی و عدم تعادل شده و عضلات را به تنش و اسپاسم وامی‌دارد. یکی از عضلات بدن که به راحتی به این تنش‌ها پاسخ می‌دهد، عضلات تارهای صوتی است. همان‌طور که از تصویر چرخه لکنت عضلات پیداست، عمل لکنت کردن در نتیجه اسپاسم عضلات در این ناحیه شکل می‌گیرد.
تردیدی نیست که در شرایط روانی خاص، فشارهای روانی - بدن آدمی دچار تنش می‌گردد و در نتیجه عضلات دچار اسپاسم می‌شوند. هر یک از ما بارها و بارها شاهد چنین شرایطی در خود و اطرافیان خود بوده‌ایم. عضلات بدن قدری منقبض می‌شود، شانه ها بالا می‌رود، حرکات اضافی اضطرابی نمایان می‌شود، تنفس سنگین و نامنظم شده و هنگام صحبت کردن، با اسپاسم تارهای صوتی روبه‌رو خواهیم شد.
شوربختانه نگاه محققان غرب و شرق در چنین فرآیند پیچیده‌ای، فقط به موضوع حرف زدن و عمل لکنت کردن دوخته شده است. هر یک از این محققان به میل خود، ضایعه ای را به یک یا چند عضو بدن نسبت می‌دهند و این انگ و اتهام را بدون هیچ استدلالی منتشر می‌کنند. برای مثال، برخی معتقدند یک ضایعه نامعلوم سبب عمل لکنت کردن ما می‌شود.
نتیجه: چنانچه بتوانیم با کمک تمرینات ریلکسیشن (آرام‌سازی کلی عضلات بدن) خود را در شرایط ارتباطی مختلف آرام نگه داریم، عمل لکنت کردن ما ضمن حرف زدن، به شدت کاهش خواهد یافت.
جنرال ریلکسیشن:
۱) روی صندلی بنشیند.
۲) پاها را بالا آورده و انگشتان پا را به طرف خود فشار دهید.
۳) دست‌های مشت‌کرده را به طرف مچ پا محکم بکشید.
۴) سر را به جلو خم کنید، فک را ببندید و زبان را به دندان‌ها فشار دهید.
۵) به مدت ۳۰ ثانیه کل بدن خود را آنچنان منقبض کنید که به لرز بیفتید.
۶) بعد خود را ناگهان رها کنید.
۷) در این مرحله می‌توانید تفاوت اسپاسم و ریلکس را به خوبی درک کنید.
کافی است روزی یک مرتبه تمرین بالا را انجام دهید تا این تفاوت ملکه ذهن شما شود و بهتر بتوانید در برخی ارتباطات از آن بهره بگیرید.
نکته: بهتر است بدانید چنین تکنیکی گرچه جذاب است، ولی وقتی می‌تواند ماندگار باشد، که از مسیر درمان لکنت در گروه درمان بگذرد.
تکنیک دوم: دم صحیح دیافراگمی
دم و بازدم صحیح، بشترین نقش درمانی را برای درمان لکنت زبان در بزرگسالان دارد. هر عضوی در بدن ما وظیفه‌ای بر عهده دارد و وظیفه اصلی پرده دیافراگم، دم و بازدم ارادی و غیرارادی، و کنترل آن‌ها است. گنجایش ریه ما به نسبت جثه، ۳-۲ لیتر می‌باشد، ولی هنگام دم و بازدم عادی، نیم لیتر دم و نیم لیتر بازدم جریان می‌یابد. هنگامی که بازدم کامل می‌شود، همچنان مقداری هوا در ریه باقی می‌ماند که به آن هوای باقی مانده می‌گویند.
به طور معمول انرژی حرف زدن ما از همان نیم لیتر بازدم تأمین می‌شود. درمان‌جوی لکنت زبان باید مراقب باشد موقع صحبت، از هوای باقیمانده استفاده نکند. بنابراین، تا اینجا در حالی که کاملاً ریلکس هستیم، به این صورت نیم لیتر دیافراگم را میتوان دربافت کرد:
۱) هنگام دم، دهان را باز و هوا را با یک ضرب ملایم از حلق وارد ریه می‌کنیم.
۲) هنگام دم، زیر قفسه سینه کمی بالا می‌آید و تغییری در شانه‌ها و سر ایجاد نمی‌شود.
۳) در انتهای دم، تارهای صوتی همچنان برای بازدم و تولید گفتار باز باشد.
نکته: دم صحیح دیافراگمی می‌تواند مانند بنزین سوپر، انرژی حرف زدن ما را در خود ذخیره کند. ولی باید بدانیم برای تسلط به چنین دمی در ارتباطات مختلف، لازم است از مسیر درمان لکنت در گروه درمان گذر کرد.
تکنیک سوم: بازدم صحیح
همان‌قدر که طریقه دم صحیح دیافراگمی مهم است، طریقه بازدم هم برای یک گفتار طبیعی اهمیت دارد. تا اینجا دیدیم غیر از هوای باقی مانده، هنگام دم، نیم لیتر هوا توسط پائین آمدن عضله دیافراگم وارد ریه شد. اگر این هوا را در حال ریلکس رها کنیم، در نقطه‌ای بین هوای باقیمانده و انتهای بازدم متوقف می‌شود. یعنی نقطه‌ای که فشار هوای محیط با فشار هوای ریه برابر می‌شود. برای راحتی توضیحات، نام این نقطه را نقطه صفر می‌گذاریم.
دقت کنید بدن ریلکس است و شخص با یک ضرب ملایم، نیم لیتر هوا را از حلق وارد ریه می‌کند. از اینجا به بعد چگونگی بازدم برای تولید گفتار طبیعی اهمیت می‌یابد:
هنگام دم، تارهای صوتی کاملاً از هم باز هستند، و هنگام تولید اولین صدا، نباید تارها به هم وصل شوند.
بازدم بدون کنترل آزاد شود. لازم نیست عضلات دیافراگم و حنجره را در آن دخالت دهیم. این کار سبب خستگی، و اغلب تغییر تن صدا را به همراه دارد.
هنگام بازدم، نباید از نقطه صفر عبور کرد و از هوای باقیمانده استفاده نمود.
نکته: دم و بازدم صحیح دیافراگمی در روان شدن گفتار تاثیر دارد و به همین علت برای درمان‌جو بسیار جذاب است. ولی باید بدانیم هر تکنیکی که آموزش داده می‌شود، فقط در فعالیت در گروه درمان می‌تواند پایدار شود.
تکنیک چهارم: کشش طبیعی و سرعت آرام
کشش و آهنگ، در واقع ملات بین صداها را پر می کند و لازم است در جلسات گفتار درمانی، چه در درمان لکنت زبان در کودکان و چه در درمان لکنت زبان در بزرگسالان روی آن دقت شود.
فردی که تازه رانندگی یاد گرفته، مدتی طول خواهد کشید تا بتواند در شرایط مختلف تسلط یابد. در تاریکی، بارندگی، جاده و غیره رانندگی کردن و تعادل داشتن، زمان می‌خواهد. و لازمه به دست آوردن این تعادل این است که ابتدا آرام حرکت کند.
دیدیم که لکنت زبان هم به معنی عدم تعادل در شرایط ارتباطی خاص است. پس لازم است درمان‌جویی که تازه تکنیک‌های درمان لکنت زبان را یاد گرفته، آن‌ها را ابتدا با سرعت آرام دنبال کند. برای این منظور، یکی از تکنیک‌های درمان، گفتار با کشش به طور موقت است.
لازم است بدانیم که یکی از مشخصات حرف زدن آدمی، کشش است. در واقع حرکت غیرعادی صورت نمی‌گیرد، فقط مقدار آن را کمی افزایش می‌دهیم. نوع و حالت کشش وقتی با آهنگ طبیعی همراه می‌شود، گفتار بیشتر طبیعی جلوه خواهد کرد.
به تدریج که توانایی درمان‌جو در اجرای تکنیک‌های درمان لکنت بیشتر می‌شود، به تناسب توانایی، به سوی گفتار کاملاً عادی و طبیعی حرکت خواهد کرد.
نکته: ترکیب ریلکس، دم صحیح، بازدم صحیح و کشش می‌تواند گفتار ما را در برخی شرایط به خصوص هنگام تمرین بسیار روان کند و تمرینات را برای ما جذاب‌تر نماید. با این حال برای تثبیت و طی مسیر درمان، حتماً و حتماً به فعالیت در گروه درمان نیاز خواهیم داشت.
تکنیک پنجم: آهنگ یا تکنیک جذاب برای درمان لکنت زبان
گفتار ما غیر از تلفظ صداها، مشخصات دیگری هم دارد که به آن‌ها مشخصات موسیقایی گفتار می‌گوییم.
مشخصات موسیقیایی گفتار
سرعت: هرچه سرعت گفتار بالاتر رود، فاصله بین تلفظ صداها هنگام حرف زدن کمتر می‌شود. و هرچه سرعت کمتر شود، فاصله تولید صداها با کشش و آهنگ پر خواهد شد.
آهنگ: یکی از مشخصات گفتار ما، آهنگ است. وقتی که ما صحبت می‌کنیم، بر اساس حرکت سینوسی ادامه می‌دهیم نه بر اساس یک خط صاف.
لحن یا حالت بیان: لحن در گفتار، بیانگر حالت گوینده است. اینکه آیا لحن آمرانه، پرسشی، تأکیدی و دوستانه ، در هر صورت باید متناسب با خواسته گوینده همراه باشد. گاهی در یک گفتگوی دوستانه، تأکید روی یک کلمه می‌تواند به خصمانه تعبیر شود.
گفتار ما مشخصات دیگری هم دارد که بیان آن‌ها در اینجا ضرورتی ندارد.
تا اینجا دیدیم که در شرایط ارتباطی خاص، بدن ما دچار تنش می‌شود. این تنش موجب اسپاسم تارهای صوتی هنگام حرف زدن می‌شود که نتیجه آن عمل لکنت کردن است. در این شرایط ما ریلکس نیستیم، دم و بازدم آشفته می‌شود، و کشش و آهنگ و لحن ما به هم می‌ریزد. برای جبران این ناهماهنگی‌ها، آموزش‌های فوق را دنبال کردیم. گرچه اجرای این تکنیک‌ها می‌تواند برای درمان‌جو جذاب باشد و به او تصور درمان لکنت بدهد؛ ولی بدون فعالیت در گروه درمان، نتیجه مطلوب به دست نخواهد آمد.
تکنیک ششم: تعداد کلمات در یک نفس
اجرای تکنیک‌های گفتاری، مانند حلقه‌های زنجیر باید در پی هم انجام گیرند. اگر همه تکنیک‌های بیان‌شده را به خوبی در اختیار داشته باشیم، پرسش این است که تعداد مجاز کلمات در یک نفس چند تا می‌باشد؟
ضمن اینکه هرگز نباید حین صحبت، به شمارش کلمات خود بپردازیم، ولی تعداد این کلمات بستگی به توانایی ما در اجرای تکنیک‌ها دارد. در اوایل تمرینات، میانگین تعداد کلمات در یک نفس ۴ کلمه می‌باشد و به تدریج تا رسیدن به گفتار طبیعی افزایش می‌یابد.
وقتی به تناسب توانایی در اجرای تکنیک‌ها، مقدار کشش کمتر می‌شود، به همان اندازه بر تعداد کلمات در یک نفس اضافه می‌گردد.
از آنجا که شخص دارای لکنت، عمری قدرت را در سرعت گفتار می‌سنجیده، تمایل به گفتار سریع در اغلب آنان دیده می‌شود. معمولاً این تمایل ضمن آشفتگی‌های دیگر، شخص را وادار می‌کند تا از هوای باقیمانده استفاده کند و به زیر صفر بیاید.
نکته: یادگیری این آموزش‌ها و انجام تمرینات یک چیز است و مهارت در اجرای آن‌ها در شرایط ارتباطی مختلف چیز دیگری است. آنچه به تجربه آموخته شده این است که بدون هدایت مربی و طی مسیر درمان در گروه، نمی‌توان به این توانایی دست یافت.
تکنیک هفتم: وصل کلمات به هم در یک نفس
برای اینکه گفتاری یکدست داشته باشیم، لازم است ضمن اجرای تکنیک‌های قبلی، کلمات در یک نفس به هم وصل باشند. وصل کلمات که دست‌مایه آن از کشش و آهنگ گرفته می‌شود، موجب طبیعی‌تر شدن گفتار ما می‌شود. گذشته از آن، وصل کلمات کمک می‌کند تا تارهای صوتی قفل نکنند و روانی مطلوب‌تری حاصل شود.
برای اجرای این تکنیک لازم است به چند نکته توجه نمود:
کشش و آهنگ آخر کلمه قبلی، باید با ابتدای کلمه بعدی ادغام شود.
هنگامی که یک صدای واحد، دو کلمه را به هم وصل می‌کند، فقط یکی را تلفظ می‌کنیم. برای مثال، وقتی می‌خواهیم بگوییم / ماشین ندارم / این‌طور بیان می‌کنیم: " ماشیندارم" در واقع یکی از صداهای " ن " را حذف می‌کنیم.
۳) مقدار کشش و آهنگ در یک نفس یکنواخت باشد.
نکته: دقت داشته باشید تمام تکنیک‌هایی که آموزش داده شد، از گفتار عادی و طبعی پیروی می‌کنند. تکنیک‌های گفتاری که بسیار ساده هستند و به راحتی موجب پذیرش درمان‌جوی لکنت می‌باشد.
در مقابل، روش‌های درمان گران غربی مانند حرف زدن، صحبت مانند سیلابیک، آدم ماشینی و تغییر تن صدا را می‌بینیم.و از آن جا که درمان‌جو قادر به اجرای آن‌ها نیست، با یک انگ تنبلی، درمان نشدن او را به گردن خود درمان‌جو می‌اندازند.
تکنیک هشتم: رهاسازی صدای اول کلمات
رهاسازی یا ریلیز، یکی از مهم‌ترین تکنیک‌ها برای درمان لکنت زبان است. ولی باید در نظر داشت که ریلیز اولین صدای کلمات هنگامی می‌تواند به خوبی اجرا شود که دیگر تکنیک‌هایی را که تا به حال آموخته‌ایم، درست اجرا کنیم.
در اجرای ریلیز سه فاکتور باید در نظر گرفته شود:
بازدم کاملاً آزاد باشد و کنترلی روی آن صورت نگیرد.
تولید صداها در اول کلمات قابلیت کشش داشته باشند.
اندام‌های گفتاری که برای تولید آن صدا به کار می‌روند، به هم نزدیک شوند ولی به هم وصل نشوند.
برای مثال، وقتی می‌خواهیم صدای " ب " را در کلمه " بارندگی " ریلیز کنیم، باید به این موارد دقت کنیم:
بدن ریلکس + دم و بازدم صحیح + کشش و آهنگ + ریلیز صدای " ب "
همان‌طور که می‌بینید، صدایی " ب " را نمی‌توان مثل صدای " م " کشید، ولی آن را به گونه‌ای تولید می‌کنیم که قدری کشیده‌تر شود.
مهارت یافتن در اجرای صحیح ریلیز، به درمان‌جو این ندا را می‌دهد که «من هم می‌توانم ...»
نکته: یک درمان جو می تواند این تکنیک جذاب را یاد بگیرد، ولی اجرای آن به همراه دیگر تکنیک‌های گفتاری در شرایط گوناگون، تازه شروع درمان لکنت محسوب می‌شود نه پایان آن. درمان واقعی لکنت زبان در تعاملات با گروه درمان و با راهنمایی مربی حاصل می‌شود.
