بازخوانی نقش رسانه ها در دستیابی به توسعه
عصر حاضر را عصر سلطه ارتباطات می‌نامند. بی‌گمان در مورد همه مسائل جهان، بزرگ‌ترین رسالت اطلاع رسانی بر دوش رسانه‌های جمعی است.
امروزه رسانه ها با گسترش مرزهاي جغرافيايي، فرهنگي و سياسي، هويت انسان معاصر را تحت تأثير قرار داده اند، به طوري که مي توان هويت انسان مدرن را هويت رسانه اي نام گذاشت. افزايش نقش وسايل نوين ارتباط جمعي در بخش هاي مختلف زندگي بشري سبب شده است که از آنها در زمينه هاي گوناگون استفاده شود. با توجه به کارکردهاي متنوع رسانه ها، همچون آگاهي بخشي و اطلاع رساني، ايجاد انسجام و تعلق اجتماعي، نظارت بر عملکرد ساختار قدرت و فراهم آوردن زمينه هاي مشارکت عمومي و نظارت همگاني در نظام اجتماعي، مي توانند جايگاه در خور اعتنائي در دستيابي به الزامات توسعه در جامعه داشته باشند.
مسئله توسعه يافتگي امروزه يکي از مسائل مورد اهتمام بسياري از کشورهاي جهان است. رسانه ها در کشورهاي توسعه نيافته ، راه رسيدن به افکار عمومي و شکل دهي به آن تلقي مي شوند ، مسئله استفاده از رسانه ها در مباحث مرتبط به توسعه به ميزاني اهميت دارد که اين رسانه ها امکانات جديدي را براي توسعه در کشورها ايجاد کرده است.
بازيگران جديد از جمله رسانه هاي جمعي با استفاده از پل هاي ارتباطي جديد نقش تعيين کننده اي در توسعه جوامع دارا هستند. از اين رو مفهوم حکمراني خوب و توسعه در حوزه هاي مختلف بدون توجه به حوزه هاي رسانه اي امکان پذير نيست. به صورت کلي براي بازنگري در حوزه حکمراني مطلوب در جوامع راهي جز توجه به رسانه ها و افکار عمومي در جوامع موجود نيست . به طور کلي از رسانه ها به عنوان رکن چهارم دموکراسي ياد مي شود يعني رکني که از يک طرف با مردم از سوي ديگر با حکومت در ارتباط است. آنچه به رسانه ها قدرت مي بخشد توانايي آن ها در شکل دهي به افکار عمومي و نظارت است. از وظايف رسانه ها اين است که بتوانند تمامي نظام هاي سياسي و اجتماعي را مورد نقد خود قرار دهند و نقش وجدان جمعي را در جوامع بازي کنند.
نقد سازنده که با رفع خطا و اجراي درست صورت مي گيرد، شرايطي را فراهم مي آورد که رسانه ها در هدايت و تأثيرگذاري بر افکار عمومي، پرورش نقاد و ايجاد همبستگي اجتماعي در جامعه باز و کثرت گرا، نقشي مهم داشته باشند. به علاوه امروزه ارتباطات و اطلاعات توانسته است مرکزيت اموري مانند سياست، تجارت اطلاعات و امنيت را در بر گيرند. از اين روي تدوين برنامه هاي توسعه اي هر کشور ارتباط بسياري با مفاهيم رسانه اي در آن کشور دارد.
در رويکرد حکمراني خوب رسانه ها به عنوان يک عامل اساسي محسوب مي شوند که در افزايش شفاف سازي و پاسخگويي فرايندهاي تصميم گيري و انتقال اصول حکمراني خوب به جامعه مؤثر هستند. ادبيات موجود در باب حکمراني خوب اغلب اهميت رسانه را در تضمين زير بناي توسعه مورد تأييد قرار مي دهد و اجماع گسترده اي نيز حول اين محور ايجاد شده است. رسانه ها مي توانند بر تغيير عقايد مواضع و رفتارهاي مردم در يک جامعه تاثيرگذار باشند. رسانه ها مي توانند ائتلاف هايي از مردم يک جامعه را ايجاد نمايند که اراده سياسي را در دستور کار خود دارند.
امروزه محيط هاي بين المللي و جهاني به نحو در هم تنيده اي وابسته به مفهوم امکانات و ابزارهاي رسانه هاي جمعي شده اند که اين ابزارها بر شکل گيري فرآيندهاي توسعه يافتگي در جوامع تاثيرات بسزايي را دارا است. در اين بين رسانه هاي جمعي نيز داراي نقشي حياتي در بهبود کارايي و حکمراني و کاهش فساد و افزايش بهره وري اقتصادي و ثبات در کشورها هستند و از سويي ديگر ايجاد تغييرات مثبت اجتماعي و محيطي توسط اين رسانه ها حائز اهميت است . رسانه هاي جمعي امروزه با اطلاعاتي که در اختيار مردم قرار مي دهند، تمامي بازيگران يک جامعه را تحت تاثير قرار داده و آنان را در فرآيندهاي تصميم گيري ها و مباحث توسعه اي دخيل مي کند.
ايران مسير پرفراز و نشيبي را در راه توسعه پيموده است . با توجه به نقش تعيين کننده اي رسانه ها در گفتمان سازي ، اميد است رسانه ها - اگر به نقش تاثيرگذار خود واقف باشند - شايد بتوان به مفهوم مهجور مانده توسعه ، شکل و سامان نوي داد .
علي دماوندي کناري / توسعه پژوه
