ویژه نامه نوروزی
مهرانگیز توکلی یرکی-کارشناس مدیریت تعاون
حضور زنان دوشادوش مردان از بدوخلقت برای فراهم نمودن شرایط بهتر زندگی خانوادگی وجود داشته همچنین در فرهنگ های مختلف شیرزنانی بوده اند که علاوه بر وظیفه خطیر همسر و فرزند داری دوشادوش مردان در عرصه های مختلف سیاسی و اجتماعی فعالیت نموده اند که در فرهنگ غنی ایران زمین تعداد این زنان بیشمار است که در ادوار مختلف توانسته اند تاثیر شگرفی را در جامعه برجاگذارند. این امر در دهه های اخیر علی الخصوص بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و در خلال جنگ تحمیلی نمود بیشتری پیدا کرده است. امروزه زنان کشور ما از لحاظ آموزش و تحصیلات عالیه نه تنها از مردان عقب نیستند که در مواردی نیز شاهدیم زنان گوی سبقت را از مردان ربوده اند با تمام این اوصاف شاهد خلا و نابرابری در زمینه اشتغال هستیم در چنین شرایطی به نظر می رسد بهترین مکانیزم عبور زنان از شرایط نابرابر اشتغال راه اندازی تعاونی ها می باشد که با حضور و نظارت اعضا اداره می شود.
مطابق اصل ۴۳ قانون اساسی "تعاونی ها" به عنوان رکن دوم اقتصاد کشور محل مناسبی برای فعالیت های ناظر بر کارآفرینی و توسعه کارآفرینی می باشند. اهمیت توجه به مقوله کارآفرینی برکسی پوشیده نیست. اینکه می توان به عنوان یک مزیت رقابتی بر روی آن برنامه ریزی نمود و در صورت ایجاد زمینه های مناسب, تعاونی ها را از طریق اجرا و توسعه بهره ور تر کرد.
در این مقاله درصددیم ضمن معرفی اجمالی "تعاونی" , "کارآفرینی" و "نقش زنان در جامعه" , در توفیق یا عدم توفیق توسعه اشتغال و کارآفرینی از طریق تعاونی ها بپردازیم.
دستیابی به توسعه همه جانبه, پایدار و بنوعی پویا و پایا بدون مشارکت همه اقشار جامعه میسر نیست. با توجه به کارکرد و ماهیت تعاونی ها چنانچه مشارکت در قالب تعاونی باشد می تواند منجر به مشارکت حداکثری سرمایه های اجتماعی جامعه گردد.
نقش تعاونیهای زنان می تواند کارکردهای متنوع و متکثری داشته باشد و علاوه بر کارکردهای اصلی به دلیل اینکه زنان بیشتر از مردان درآمد خود را صرف آموزش و بهداشت خانواده می کنند می تواند منتهی به ارتقاء سطح سلامت, آموزش و بهداشت خانواده و جامعه گردد. یکی از شاخص های ارزیابی توسعه اقتصادی و اجتماعی یک جامعه حضور زنان در عرصه های مختلف اجتماعی است.
علیرغم کاهش چشمگیر زنان شاغل در دهه گذشته شاهدیم زنان در فرهنگ سنتی و روستایی حضور پررنک و توانمندی در عرصه های مختلف بصورت کارگروهی و تعاونی داشته اند. دور نگه داشتن این بخش از ظرفیت جامعه از فعالیت های اقتصادی, اجتماعی و سیاسی به معنای عقب نگه داشتن جامعه از تمام محورهای توسعه است و با ید به زنان نقشی فراتر از هویت خانوادگی ومحلی داد تا به سمت هویت اجتماعی, اقتصادی و سیاسی حرکت کنند. لازمه هویت بخشی اقتصادی, اجتماعی و سیاسی زنان دادن نقش در اجتماع است. زنان بعنوان نیمی از جمعیت کشور در توسعه اقتصادی و اجتماعی نقش دارند اما وجود قوانین دست و پا گیر باعث شده تا شرایط استفاده از توانمندیهای بانوان بدرستی فراهم نشود و حال آنکه اگر از توانمندیهای این قشر از جامعه استفاده شود علاوه بر جلوگیری از فقر شاهد کاهش آسیب های اجتماعی و بهبود آموزش نسل ها خواهیم بود که می تواند اثرات چشمگیری در افزایش اشتغال و توسعه پایدار داشته باشد. بنابراین با برنامه ریزی درست و همت بانوان کشور باید توانمندیهای این بخش جامعه را بکار گرفت . با وجودیکه در سالهای اخیر شاهدیم زنان توانسته اند شکاف بین زن و مرد را در زمینه آموزش و تحصیلات تکمیلی از بین ببرند، اما بررسیها نشان می دهد که همچنان بین کارآفرینی و اشتغال شکاف جنسیتی عمیقی وجود دارد که باید با استفاده از مکانیزمهای درست این شکاف را از بین برد با توجه به ویژگیهای بخش تعاون خصوصا برابری به نظر می رسد بهترین مکانیزم ارایه نقش به زنان تعاونیها باشند.
مفهوم تعاون یکی راهبرد اساسی برای کاهش نابرابریهای زنان در حوزه اقتصادی و اجتماعی است بطوریکه سازمان جهانی کار ILO تعاون را شرافتمندانه ترین نوع فعالیت اقتصادی برای زنان قلمداد می کند.(شهین دخت مولاوردی همایش نقش آفرینی زنان تعاونگر شهریور ۹۴).
در تعاونیها ارتباطات بصورت افقی تعریف شده, و زنان با توجه به توانمندیهای خود می توانند با ورود به تعاونیها نقش اثر گذار در مجموعه داشته باشند وجود فارغ التحصیلان بیکار دختر, سطج پایین کارآفرینان زن تهدیدی است که با درایت می توان به فرصت تبدیل کرد و در قالب تعاونیهای کارآفرین محور آنها را ساماندهی نمود.
شاید نتوان همه حوزه های فعالیت را با توجه به بایدها و نبایدهای فرهنگی جامعه کاندید مناسبی برای ورود زنان پیشنهاد نمود ولی می توان مشارکت در تعاونیهای مجازی و دانش بنیان را در اولویت قرار داد.
بنا بر آمار ارائه شده از امور تعاون, تعاونیها در ۱۲۰ گرایش شغلی مانند صنعت, فنی, IT, بانک, بیمه, معدن, کشاورزی فعال هستند که ۱۱ هزار تعاونی زنان در حوزه های مختلف به ثبت رسیده است که از این میان ۳۷۰۰ تعاونی خدماتی ۳۳۰۰ تعاونی صنعتی و ۲۲۰۰ تعاونی کشاورزی و ۸۷۰ تعاونی فرش و صنایع دستی اختصاص دارد.
زنان نزدیک به دو سوم فارغ التحصیلان دانشگاهی را تشکیل داده و ظرفیت بالایی دارند ولی این ظرفیت بالقوه هنوز بالفعل نشده و نقشی که باید در توسعه اقتصادی بر دوش زنان باشد رضایت بخش نیست.
اگر قرار باشد تا سال ۱۴۰۴ مراحل توسعه یافتگی را پشت سر گذاشته و از اقتصاد سنتی به اقتصاد مدرن برسیم بهترین مکانیزم و قالب مناسب بنگاههای اقتصادی تعاونی می باشند. فلسفه اصلی تعاونی ها تجمیع سرمایه های کوچک و خلق ارزش و ایجاد کار و تولید ثروت است.
بررسی اولیه تعاونی ها نشان از ضرورت توسعه و تقویت تعاونی ها و توسعه کارآفرینی در تعاونی هاست. رابطه نزدیک بین تعاونی ها و کارآفرینی وجود دارد تعاونیها می توانند با بهره گیری از عناصر کارآفرینی به شکل موفق تری عمل نمایند. به عبارتی کارآفرینی موتور محرکه برای برون رفت تعاونیهای زنان از وضعیت کنونی می باشد. باید موانع ساختاری مرتفع و کارآفرینی توسعه یابد و صد البته فرهنگ کارآفرینی در تعاونیها ایجاد شود. تعاونیها با توجه به ماموریت و ماهیت ذاتی خودشان با کارآفرینی همسو و هم جهت بوده وارتباط دوسویه محکمی بین آنها برقرار است. به نوعی تعاونی کارآفرین بنگاهی اقتصادی – اجتماعی, پویا, انعطاف پذیر و متشکل از افرادی با اعتماد به نفس بالا, خلاق, ریسک پذیر, فرصت گرا, پرتلاش و پشتکار و متعهد که بر مبنای تعاون و همیاری و دموکراسی تشکیل می گردد و اگر ویژگی خاص "زنان" را به آن اضافه کنیم با توجه به امتیازات ذکر شده مرتبط با ویژگی مذکور شاهد شرکتی ناظر به تامین اهداف انتفاعی و غیر انتفاعی و کارکردهای مرتبط با آن خواهیم بود.
اعتقاد بر این است کارآفرینی موتور محرک تعاونیهای بهره ور می باشد. تعاونیهای کارآفرین اهرم مناسب برای توسعه اقتصادی به شمار می آیند که علاوه بر تحقق مطالبات اقتصادی( افزایش تولید و درآمد) نتایج اجتماعی را نیز بدنبال خواهد داشت. رابطه مستقیمی بین کارآفرینی و فعالیت تعاونی وجود دارد. ویژگیهای مستقل هر یک از دومقوله منجر به ایجاد ویژگیهای تلفیقی و پیش برنده می شود. به این معنا که در تعاونی ها به دلیل اصول آن و مشخصات مرتبط نظیر عضویت آزاد و اختیاری, سود محدود سرمایه, مازاد درآمد و آموزش و همکاری میان اعضا و غیره بستر مناسبی برای توسعه کارآفرینی فراهم می نماید. از اثرات توسعه کارآفرینی در تعاونی ها می توان از اشتغال زایی در سطوح محلی, توسعه کاربری های صنعتی و تجاری و توزیع جغرافیایی بازارها, جلوگیری از افزایش قیمت محصولات و خدمات, کاهش هزینه های تولید وتوسعه و بهینه شدن کانال های توزیع نام برد.
مطابق اصل ۴۳ قانون اساسی "تعاونی ها" به عنوان رکن دوم اقتصاد کشور محل مناسبی برای فعالیت های ناظر بر کارآفرینی و توسعه کارآفرینی می باشند. اهمیت توجه به مقوله کارآفرینی برکسی پوشیده نیست. اینکه می توان به عنوان یک مزیت رقابتی بر روی آن برنامه ریزی نمود و در صورت ایجاد زمینه های مناسب, تعاونی ها را از طریق اجرا و توسعه بهره ور تر کرد.
