بازارهای سنتی در محاصره خریدهای آنلاین

گسترش خریدهای آنلاین در ایران، همانند بسیاری از نقاط جهان به مثابه یک زلزله خاموش ساختار کسب‌وکارهای سنتی را لرزانده است از روزگاری که مغازه‌دارها با اعتماد به قدمت حرفه‌شان مشتریان را می‌پذیرفتند تا امروز که یک کلیک ساده روی گوشی هوشمند، جریان مالی را به سمت پلتفرم‌های دیجیتال سوق داده است، بازار ایران دچار تحولات عمیقی شده که نمی‌توان نسبت به آن‌ها بی‌تفاوت ماند.

این تغییرات اگرچه برای مصرف‌کنندگان مزایای متعددی همچون دسترسی به گزینه‌های بیشتر، قیمت‌های رقابتی و تسهیل فرآیند خرید را به همراه داشته اما در سوی دیگر این معادله، کسب‌وکارهای سنتی با چالش‌هایی روبه‌رو شده‌اند که بسیاری از آن‌ها آمادگی یا توان مواجهه با آن را نداشتند یکی از جنبه‌های مهم این تحول، کاهش مراجعات حضوری به فروشگاه‌ها و اصناف است به جرأت می‌توان گفت که مفهوم «بازار سنتی» در بسیاری از شهرهای ایران به تدریج رنگ می‌بازد و جای خود را به انبارهای بزرگ و مراکز پردازش سفارش‌های اینترنتی می‌دهد.

اگر از دیدگاه اقتصادی به موضوع بنگریم، فروشگاه‌های سنتی در ایران عمدتاً وابسته به مدل کسب‌وکارهای مبتنی بر روابط اجتماعی و اعتماد متقابل بودند. مشتریان نه فقط برای خرید، بلکه برای تعاملات اجتماعی و دریافت مشاوره به مغازه‌ها مراجعه می‌کردند اما حالا دیگر هوش مصنوعی و الگوریتم‌های تحلیل داده جای فروشنده‌های کارآزموده را گرفته‌اند و انتخاب‌های مشتریان بر اساس پیشنهادهای سفارشی‌سازی‌شده شکل می‌گیرد این تغییرات، اگرچه بهینه‌سازی تجربه خرید را به همراه داشته، اما در مقابل بسیاری از مشاغل سنتی را در معرض خطر نابودی قرار داده است.

تأثیر منفی خریدهای آنلاین بر کسب‌وکارهای سنتی تنها محدود به کاهش فروش حضوری نیست، بلکه شبکه توزیع و پشتیبانی این کسب‌وکارها را نیز تحت فشار قرار داده است در گذشته عمده‌فروشان، واسطه‌ها و سیستم‌های حمل‌ونقل سنتی نقشی کلیدی در پویایی بازار داشتند اما اکنون ارسال مستقیم از انبارهای دیجیتال و استفاده از لجستیک مدرن جایگزین این فرآیندها شده است در چنین فضایی، بسیاری از کسب‌وکارهای قدیمی که قادر به تغییر مدل عملیاتی خود نبودند، به‌تدریج از صحنه رقابت حذف شدند.

یکی دیگر از چالش‌های اساسی این دگردیسی، نابرابری در دسترسی به زیرساخت‌های دیجیتال است بسیاری از کسب‌وکارهای سنتی، به دلایل مختلف از جمله هزینه‌های بالای ورود به فضای آنلاین، عدم آشنایی با ابزارهای دیجیتال و محدودیت‌های تکنولوژیکی، نتوانسته‌اند به رقابت با پلتفرم‌های بزرگ بپردازند این مسئله، نه‌تنها برای صاحبان مشاغل، بلکه برای اقتصاد کشور نیز تبعات منفی دارد، چراکه بخش قابل‌توجهی از نیروی کار سنتی بدون جایگزین مناسب از چرخه تولید خارج شده و به انبوه بیکاران افزوده می‌شود.

از زاویه‌ای دیگر، نمی‌توان انکار کرد که رشد خریدهای آنلاین بستری برای ظهور کسب‌وکارهای نوین و اشتغال‌زایی در زمینه‌های تکنولوژی، بازاریابی دیجیتال و تولید محتوا فراهم کرده است. اما سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا ایران آمادگی لازم برای این تحول بنیادین را دارد؟ زیرساخت‌های حقوقی، امنیت داده‌ها، سیستم‌های پرداخت و فرهنگ خرید دیجیتال هنوز در حال تکامل هستند و در بسیاری از موارد، مشکلاتی همچون کلاهبرداری‌های اینترنتی، عدم تطابق کالاها با توضیحات ارائه‌شده و کیفیت پایین خدمات پس از فروش به اعتماد عمومی نسبت به این شیوه خرید آسیب رسانده است.

سیاست‌گذاران اقتصادی و صاحبان کسب‌وکارهای سنتی باید راهکارهای عملی برای تطبیق با این روند ارائه دهند. دولت می‌تواند با تسهیل دسترسی به فناوری‌های دیجیتال، ارائه آموزش‌های تخصصی و تدوین قوانین حمایتی، بستر مناسبی برای گذار به اقتصاد دیجیتال فراهم کند از سوی دیگر، کسب‌وکارهای سنتی نیز باید به‌جای مقاومت در برابر تغییر، به‌دنبال راهکارهای نوین برای تعامل با مشتریان و بهره‌گیری از پتانسیل‌های فضای آنلاین باشند.

خریدهای آنلاین در ایران به‌عنوان یک واقعیت غیرقابل‌انکار، مسیر تجارت را دگرگون کرده و هم فرصت‌های تازه‌ای به وجود آورده و هم بحران‌هایی را رقم زده است آنچه اهمیت دارد، مدیریت این گذار به‌نحوی است که هم کسب‌وکارهای سنتی بتوانند از فرصت‌های دیجیتال بهره‌مند شوند و هم خریداران از امنیت و کیفیت مطلوب برخوردار باشند این تغییرات اگرچه اجتناب‌ناپذیرند اما نباید به قیمت نابودی یک بخش مهم از اکوسیستم اقتصادی کشور تمام شوند.