موج دوم تهدیدات؛ رقابت جهانی، بحران انرژی و چالش صادرات ایران

در حالی که صنایع داخلی با چالش‌های قدیمی مانند تحریم، محدودیت‌های ارزی و نوسانات سیاست‌گذاری داخلی دست و پنجه نرم می‌کنند، اکنون خطرات تازه‌ای از ناحیه تحولات سیاست تجاری قدرت‌های جهانی در حال شکل‌گیری است. تحولاتی که گرچه ظاهراً به تنش‌های اقتصادی میان قدرت‌های بزرگ مانند آمریکا، چین و روسیه مربوط می‌شود، اما اثرات زنجیره‌ای آن می‌تواند ظرفیت صادراتی کشورهایی مانند ایران را به شدت تحت فشار قرار دهد.

تصمیم اخیر ایالات متحده در اعمال تعرفه‌های سنگین بر کالاهای وارداتی از چین و روسیه، آغازگر موج جدیدی از بازترسیم نقشه‌های تجاری جهان است. در پی این اقدام، چین و روسیه به دنبال گسترش نفوذ خود در بازارهای جایگزین هستند؛ بازارهایی که هم‌اکنون مقصد بخشی از صادرات ایران نیز به شمار می‌روند. حضور رقبا در این فضا، با بهره‌گیری از قدرت تولید بالا، پشتیبانی دولتی و انگیزه‌های جدی برای حفظ سهم خود از تجارت جهانی، تهدیدی مستقیم برای جایگاه ایران در بازارهای سنتی محسوب می‌شود.

در این میان، باید توجه داشت که صادرات ایران حتی پیش از این تحولات نیز در شرایط شکننده‌ای قرار داشته است. محدودیت‌های داخلی، قطع و وصل‌های مکرر انرژی، کمبود مواد اولیه و نبود زیرساخت‌های پایدار، همگی دست به دست داده‌اند تا مزیت رقابتی تولیدکنندگان ایرانی را به حداقل برسانند. با ورود رقبا به بازارهای مشترک، فشار مضاعفی بر تولیدکنندگان داخلی وارد می‌شود که در صورت نبود برنامه‌ای جامع، ممکن است به از دست رفتن سهم بازار و عقب‌نشینی از رقابت بین‌المللی بینجامد.

افزون بر تهدیدهای خارجی، بحران مزمن انرژی نیز دوباره گریبان صنایع داخلی را گرفته است. قطعی برق در برخی واحدهای صنعتی آغاز شده و در مواردی نیز اختلال در تأمین گاز گزارش شده است. تکرار این سناریو در فصل گرم، نشان‌دهنده یک اختلال ساختاری است که در صورت تداوم، نه‌تنها بهره‌وری تولید را کاهش می‌دهد، بلکه هزینه‌های تمام‌شده را نیز به‌شدت افزایش می‌دهد.

این شرایط در نهایت منجر به تضعیف جدی صادرات خواهد شد؛ آن هم در زمانی که رقابت جهانی در حال تشدید است و بازارها به سرعت در حال بازآرایی هستند. در چنین وضعیتی، عدم واکنش سریع و موثر به بحران انرژی و نوسانات سیاست تجاری جهانی می‌تواند جایگاه ایران را در تجارت منطقه‌ای و جهانی بیش از پیش متزلزل کند.

ضروری است که برنامه‌ریزی برای تأمین پایدار انرژی صنایع و هم‌زمان بازنگری در سیاست‌های حمایتی از صادرات، با جدیت در دستور کار قرار گیرد. تنها در این صورت است که می‌توان در برابر موج جدید تهدیدات ایستادگی کرد و مانع از حذف تدریجی تولیدکنندگان داخلی از زنجیره تجارت جهانی شد.